Postherpetische neuralgie: Zenuwpijn door gordelroos
Postherpetische neuralgie is een chronische aandoening die vaak voorkomt bij oudere patiënten, gekenmerkt door zenuwpijn in een gebied dat eerder door gordelroos is aangetast. Deze aandoening ontstaat door schade aan de zenuwvezels door het varicella zoster-virus. Patiënten ervaren niet alleen pijn, maar vaak ook abnormale sensaties in de getroffen huidgebieden. De behandeling richt zich op het beheersen van de pijn met specifieke medicijnen. Hoewel de aandoening meestal binnen een jaar verdwijnt, kan de pijn in sommige gevallen maanden of zelfs jaren aanhouden. Hoewel postherpetische neuralgie zelf geen directe complicaties veroorzaakt, kunnen bijwerkingen van de medicatie optreden en kunnen dagelijkse activiteiten verstoord raken door de symptomen. Vaccinatie tegen waterpokken kan helpen om gordelroos en postherpetische neuralgie te voorkomen.
Epidemiologie
Postherpetische neuralgie (PHN) is een pijnsyndroom dat voorkomt na een aanval van gordelroos (herpes zoster), veroorzaakt door het varicella-zoster-virus (VZV). De prevalentie van PHN neemt toe met de leeftijd, vooral bij ouderen die het virus voor de eerste keer ervaren. PHN is een van de meest voorkomende complicaties van herpes zoster en kan leiden tot chronische pijn die maanden of zelfs jaren aanhoudt.
Prevalentie en incidentie
De prevalentie van PHN wordt geschat op ongeveer 10-15% van de patiënten die gordelroos hebben doorgemaakt. De incidentie neemt aanzienlijk toe bij mensen ouder dan 50 jaar, waarbij bijna 50% van de patiënten ouder dan 60 jaar te maken krijgt met postherpetische neuralgie. Bij patiënten ouder dan 70 jaar is de kans op het ontwikkelen van PHN aanzienlijk groter, met een prevalentie die kan oplopen tot 30%.
Geografische verschillen
De incidentie van PHN varieert tussen verschillende geografische regio’s, hoewel de aandoening wereldwijd voorkomt. In ontwikkelde landen, waar de toegang tot gezondheidszorg en antivirale behandelingen beter is, wordt PHN vaak beter gediagnosticeerd en beheerd. In landen met beperkte zorg kunnen de prevalentie en de impact van PHN moeilijker te kwantificeren zijn, hoewel de aandoening wereldwijd een aanzienlijke zorg is.
Mechanisme
Postherpetische neuralgie ontstaat wanneer de zenuwen beschadigd raken door het varicella-zoster-virus, dat zich tijdens de gordelroosuitbraak vermenigvuldigt in de zenuwweefsels. De pijn die bij PHN wordt ervaren, is vaak het gevolg van blijvende schade aan de zenuwen, die het pijnsignaal naar de hersenen verkeerd interpreteren.
Viruspathogenese
Het varicella-zoster-virus veroorzaakt eerst een primaire infectie, bekend als waterpokken. Na de primaire infectie blijft het virus latent aanwezig in de ganglia van het zenuwstelsel. Bij verzwakking van het immuunsysteem kan het virus reactiveren als gordelroos, wat leidt tot zenuwontsteking en schade. De schade aan de zenuwen kan een permanente verandering in de manier waarop pijn wordt waargenomen veroorzaken, wat resulteert in PHN.
Neurologische schade en pijnperceptie
De mechanismen achter de pijn van postherpetische neuralgie omvatten zowel perifere als centrale veranderingen in de pijnperceptie. Perifere zenuwvezels kunnen beschadigd raken door het virus, wat leidt tot abnormale pijnsignalen. Bovendien kunnen er veranderingen optreden in het centrale zenuwstelsel, zoals in de hersenen en het ruggenmerg, die de pijnperceptie versterken, zelfs als er geen stimulus meer is. Deze veranderingen kunnen leiden tot een chronische, moeilijk te behandelen pijn.
Oorzaken: Reactivering van het varicella zoster-virus
Postherpetische neuralgie is een complicatie van
gordelroos, een aandoening veroorzaakt door de reactivering van het latente varicella zoster-virus (humaan herpesvirus) na een eerdere infectie met waterpokken. Gordelroos veroorzaakt een pijnlijke huiduitslag die kan variëren van mild jeukend tot ernstig pijnlijk. Bij postherpetische neuralgie leidt de ontsteking van de zenuwen door het virus tot schade aan de zenuwvezels, wat resulteert in
neuropathische pijn. Deze pijn is niet het gevolg van een externe stimulus zoals een verwonding, maar voortkomend uit de beschadigde zenuwen.
Risicofactoren: Ernstige huiduitslag en andere factoren
Naast ouderdom zijn de volgende factoren risicovol voor het ontwikkelen van postherpetische neuralgie:
- Ernstige huiduitslag: Een uitgebreide uitslag met meer dan vijftig letsels, zoals papels, blaasjes of blaren, verhoogt het risico.
- Ernstige pijn tijdens de acute fase: Sterke pijn bij de eerste uitbraak van gordelroos kan het risico verhogen.
- Oculaire betrokkenheid: Wanneer de ogen zijn aangetast door gordelroos, zoals bij oculaire herpes, is er een verhoogd risico op postherpetische neuralgie.
- Systemische aandoeningen: Systemische lupus erythematosus, diabetes mellitus, en recente trauma's kunnen bijdragen aan het risico.
- Verzwakt immuunsysteem: Personen met een verzwakt immuunsysteem hebben een verhoogd risico op zowel de reactivering van het virus als neurologische complicaties.
Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie. Deze risicogroepen zijn vaak gerelateerd aan leeftijd, gezondheidsstatus en het immuunsysteem van de patiënt.
Ouderen
Ouderen vormen de grootste risicogroep voor PHN. Naarmate mensen ouder worden, neemt de efficiëntie van het immuunsysteem af, waardoor ze vatbaarder worden voor zowel het ontwikkelen van gordelroos als voor de chronische pijn van postherpetische neuralgie. Het risico op het ontwikkelen van PHN bij mensen ouder dan 60 jaar is veel hoger dan bij jongere volwassenen.
Immunocompromitteerde patiënten
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals diegenen die chemotherapie ondergaan, hiv-positief zijn of immunosuppressiva gebruiken na een orgaantransplantatie, lopen een aanzienlijk groter risico op het ontwikkelen van gordelroos en postherpetische neuralgie. Deze patiënten kunnen moeilijker herstellen van de schade aan de zenuwen die wordt veroorzaakt door het virus.
Vrouwen
Er is enig bewijs dat vrouwen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie na een gordelroosuitbraak in vergelijking met mannen. Dit kan te maken hebben met hormonale verschillen of andere onbekende factoren die van invloed zijn op de ernst van de ziekte en het herstelproces.
Symptomen: Zenuwpijn en abnormale sensaties
Patiënten met postherpetische neuralgie ervaren vaak:
- Zenuwpijn: Deze kan intermitterend of constant zijn en wordt vaak beschreven als brandend, knagend, stekend, schietend of kloppend. Soms zijn er ook elektrische schokjes voelbaar.
- Abnormale sensaties: Prikkelingen, jeuk, een doof gevoel, kriebels, allodynie (pijnlijke reactie op normaal onschadelijke prikkel), hyperalgesie (verhoogde pijnrespons) en dysesthesie (onaangename en abnormale sensaties) kunnen optreden.
- Hoofdpijn: Soms ervaren patiënten ook hoofdpijn.
Alarmsymptomen
Postherpetische neuralgie wordt gekarakteriseerd door chronische pijn die aanhoudt na een gordelroosuitbraak, maar er kunnen ook andere symptomen zijn die wijzen op de ontwikkeling van PHN.
Pijn die na de gordelroosuitbraak aanhoudt
Het belangrijkste symptoom van postherpetische neuralgie is pijn die aanhoudt nadat de huiduitslag van gordelroos is genezen. Deze pijn kan variëren van mild tot ernstig en kan brandend, stekend of schietend zijn. De pijn is vaak gelokaliseerd op de plaats waar de gordelroosuitbraak zich eerder bevond.
Hypersensitiviteit
Veel patiënten met PHN ervaren een verhoogde gevoeligheid voor aanraking in het getroffen gebied. Dit kan leiden tot intense pijn bij lichte aanraking, zoals het dragen van kleding of het liggen op een kussen.
Verlies van gevoel of tintelingen
Naast pijn kunnen patiënten ook gevoelloosheid, tintelingen of een doof gevoel ervaren in het aangetaste gebied. Deze symptomen kunnen het functioneren van de patiënt verder verstoren en bijdragen aan de chronische pijnervaring.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose postherpetische neuralgie wordt vaak gesteld op basis van de medische voorgeschiedenis en de aard van de pijn. Belangrijke diagnostische elementen zijn:
- Geschiedenis van gordelroos: De arts zal vragen naar een eerdere gordelroosinfectie en de bijbehorende symptomen.
- Lichamelijk onderzoek: De arts inspecteert de pijnlijke gebieden op tekenen van huiduitslag, kleurveranderingen en oedeem. Hij controleert ook het gevoel in deze gebieden, de reactie op warmte, koude en trillingen.
- Sensorische afwijkingen: Patiënten kunnen verminderde gevoeligheid of overgevoeligheid vertonen in de aangetaste gebieden. Veranderingen in autonome functies, zoals toegenomen zweten, kunnen ook optreden.
Differentiële diagnose
De arts moet andere aandoeningen uitsluiten die vergelijkbare symptomen vertonen:
Zelfzorg
Enkele alternatieve en zelfzorgmaatregelen die mogelijk verlichting kunnen bieden, zijn:
- Acupunctuur: Hoewel sommige patiënten baat hebben bij acupunctuur, ontbreekt het wetenschappelijk bewijs om de effectiviteit te bevestigen (anno augustus 2024).
- Koude kompressen: Het toepassen van koude op de pijnlijke gebieden kan tijdelijke verlichting bieden.
- Comfortabele kleding: Het dragen van comfortabele katoen of zijde kan het comfort verbeteren.
- Homeopathische behandeling: De effectiviteit van homeopathie is niet wetenschappelijk bewezen (anno augustus 2024).
- Vitamine C: Het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van vitamine C bij postherpetische neuralgie is nog onvoldoende (anno augustus 2024).

Diverse medicijnen zijn inzetbaar bij postherpetische neuralgie /
Bron: Stevepb, Pixabay
Professionele medische behandeling
Postherpetische neuralgie kan jarenlang aanhouden en is moeilijk te behandelen. De veiligheid en verdraagbaarheid van de behandelingen zijn cruciaal, vooral omdat de aandoening vaak ouderen treft. De arts kan de volgende behandelingen overwegen:
Anticonvulsiva
Anticonvulsiva worden vaak ingezet om de abnormale elektrische activiteit in het zenuwstelsel te stabiliseren, wat kan helpen bij het verminderen van de pijn.
Antidepressiva
Antidepressiva beïnvloeden de niveaus van serotonine en norepinefrine in de hersenen, wat kan bijdragen aan een vermindering van de pijnperceptie.
Intrathecale glucocorticoïde-injecties
Deze injecties, toegediend binnen de hersen- of ruggenmergsvliezen, kunnen nuttig zijn voor patiënten met ernstige pijn die niet reageren op andere behandelingen. Ze zijn echter niet effectief als de trigeminuszenuw is aangetast.
Lidocaïne huidpleisters
Lidocaïne, een lokaal anestheticum, kan via huidpleisters worden aangebracht om pijn, jeuk en branderigheid te verlichten.
Ruggenmerg- of perifere zenuwstimulatie
Ruggenmerg- en perifere zenuwstimulatoren geven zwakke elektrische impulsen die de hersenen kunnen misleiden om de pijnsignalen te blokkeren of te verminderen.
Steroïden
Corticosteroïden kunnen ontstekingen verminderen en worden alleen gebruikt nadat de huiduitslag van gordelroos volledig verdwenen is.
Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Deze therapie gebruikt elektroden om kleine elektrische impulsen te geven, wat bij sommige patiënten kan helpen om pijn te verlichten, hoewel de effectiviteit varieert.
Prognose van aanhoudende zenuwpijn
De meeste patiënten met postherpetische neuralgie herstellen volledig binnen een jaar. Echter, bij sommige patiënten kunnen de symptomen jarenlang aanhouden of zelfs permanent zijn. Het gebruik van orale
antivirale geneesmiddelen bij een vroege behandeling van gordelroos kan helpen de incidentie en ernst van postherpetische neuralgie te verminderen. Het is mogelijk dat de pijn met medicijnen kan worden verlicht, maar niet volledig verdwijnt.
Complicaties en gevolgen van chronische pijnaandoening
Postherpetische neuralgie zelf is niet dodelijk, maar kan de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden. Patiënten kunnen moeite hebben met dagelijkse activiteiten zoals het nemen van een bad of zichzelf aankleden.
Vermoeidheid en
slaapproblemen zijn veelvoorkomende bijkomende klachten. Tijdige herkenning en behandeling kunnen de pijnklachten verminderen. Medicijnen kunnen echter variabele bijwerkingen hebben, van mild tot ernstig. Een goede instructie en opvolging door een arts zijn essentieel om een juiste behandeling te waarborgen en complicaties te voorkomen.
Preventie van postherpetische neuralgie
Er zijn enkele preventieve maatregelen die kunnen helpen het risico op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie te verminderen, hoewel er geen garantie is dat deze maatregelen het volledig zullen voorkomen.
Vaccinatie
Een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen zowel gordelroos als postherpetische neuralgie is vaccinatie. Het zoster-vaccin kan de kans op het ontwikkelen van gordelroos aanzienlijk verminderen en ook de ernst van de ziekte verlagen, wat het risico op het ontwikkelen van PHN kan verminderen. Het vaccin wordt meestal aanbevolen voor ouderen en mensen met een verhoogd risico.
Vroege antivirale behandeling
Vroege behandeling van gordelroos met antivirale medicatie kan helpen om de ernst van de aandoening te verminderen en de kans op postherpetische neuralgie te verlagen. Het starten van antivirale behandeling binnen 72 uur na het verschijnen van de huiduitslag kan het risico op langdurige zenuwpijn verminderen.
Gezonde levensstijl en immuunsysteemondersteuning
Het handhaven van een gezonde levensstijl, het versterken van het immuunsysteem door een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kan helpen bij het verminderen van het risico op gordelroos en postherpetische neuralgie. Het verminderen van stress en het verbeteren van de algehele gezondheid kan het herstel bevorderen en het risico op complicaties verminderen.
Praktische tips voor het omgaan met postherpetische neuralgie
Begrijp de aandoening en je symptomen
Postherpetische neuralgie (PHN) is een zenuwpijn die kan optreden na een herpes zoster (gordelroos)-infectie. De aandoening ontstaat wanneer de zenuwen, die door het virus werden aangetast, blijven pijn doen nadat de huiduitslag is genezen. De pijn kan variëren van branderig, stekend tot schietend, en kan zelfs maanden of jaren aanhouden. Het begrijpen van de aard van deze pijn is belangrijk, zodat je de juiste behandeling kunt zoeken. Als je vermoedt dat je PHN hebt, bespreek dan je symptomen met je arts. In veel gevallen kan de pijn beheerd worden, maar het kan soms moeilijk zijn om het volledig te verhelpen.
Vraag om medicatie voor pijnverlichting
Postherpetische neuralgie kan vaak behandeld worden met pijnstillers, zoals anticonvulsiva of antidepressiva, die helpen bij het verlichten van zenuwpijn. Je arts kan je ook lokale pijnstillers of zelfs opioïden voorschrijven, afhankelijk van de ernst van je pijn. In sommige gevallen kan het gebruik van steroïden helpen om de ontsteking en pijn te verminderen. Bespreek de verschillende medicatie-opties met je arts, zodat je een behandelingsplan kunt opstellen dat het beste bij je past. De pijn kan soms intens zijn, dus vraag om
pijnverlichting die het beste werkt voor jouw situatie.
Overweeg fysiotherapie en andere behandelingen
Fysiotherapie kan helpen om de spierfunctie te verbeteren en de pijn te verminderen die gepaard gaat met postherpetische neuralgie. Beweging en oefeningen kunnen de doorbloeding verbeteren en helpen de zenuwen te kalmeren. In sommige gevallen kunnen behandelingen zoals zenuwblokkades of het gebruik van een TENS-apparaat (transcutane elektrische zenuwstimulatie) nuttig zijn. Vraag je arts of deze behandelingsopties geschikt voor jou kunnen zijn, afhankelijk van de ernst van je symptomen.
Pas je levensstijl aan voor betere pijnbeheersing
Gezonde levensstijlkeuzes kunnen bijdragen aan het verbeteren van je algehele welzijn en het beheersen van de symptomen van postherpetische neuralgie. Het behouden van een gezond gewicht, regelmatig bewegen en goed slapen zijn essentieel voor je herstel. Stress kan de pijn verergeren, dus het is belangrijk om
ontspanningstechnieken te integreren, zoals meditatie of ademhalingsoefeningen. Een evenwichtig
voedingspatroon kan ook helpen om je immuunsysteem te versterken, wat mogelijk de duur van de symptomen kan verminderen.
Verzorg je mentale gezondheid
Langdurige pijn kan emotioneel belastend zijn. Het is normaal om gevoelens van frustratie, depressie of angst te ervaren wanneer je geconfronteerd wordt met chronische pijn. Zoek ondersteuning bij je huisarts of een psycholoog om beter om te gaan met de mentale gevolgen van postherpetische neuralgie.
Psychische stoornissen kunnen ook optreden als gevolg van chronische pijn. Therapie kan helpen om copingmechanismen te ontwikkelen en je emoties beter te begrijpen. Steungroepen voor mensen met chronische pijn kunnen ook nuttig zijn om ervaringen en strategieën te delen.
Kom je controleafspraken na
Het is belangrijk om je controleafspraken bij de arts na te komen om je behandeling te monitoren. Je arts kan de voortgang van je behandeling beoordelen, je
pijnniveaus volgen en indien nodig je behandelingsplan aanpassen. Regelmatige
opvolging kan helpen om je symptomen beter onder controle te krijgen en om complicaties te voorkomen.
Misvattingen rond postherpetische neuralgie
Postherpetische neuralgie (PHN) is een pijnlijke aandoening die kan optreden na een herpes zoster (gordelroos)-infectie. De pijn die ontstaat door PHN is vaak ernstig en langdurig, maar er zijn veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandelingsopties van deze aandoening. Het is cruciaal om deze misvattingen te begrijpen en te onderscheiden van de feiten.
Postherpetische neuralgie komt alleen voor bij ouderen
Hoewel postherpetische neuralgie vaker voorkomt bij ouderen, kan het ook optreden bij jongere mensen die een herpes zoster-infectie hebben gehad. Het risico op het ontwikkelen van PHN neemt toe met de leeftijd, maar factoren zoals een verzwakt immuunsysteem, ernstige gevallen van gordelroos, of het niet behandelen van de infectie kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van PHN, ongeacht de leeftijd.
Postherpetische neuralgie is altijd zichtbaar op de huid
Een veelvoorkomende misvatting is dat de pijn van postherpetische neuralgie altijd gepaard gaat met zichtbare huiduitslag. In werkelijkheid kan de pijn van PHN blijven bestaan nadat de huiduitslag van gordelroos volledig is verdwenen. De zenuwpijn wordt veroorzaakt door schade aan de zenuwen tijdens de herpes zoster-infectie, en hoewel de huiduitslag vaak zichtbaar is tijdens de actieve fase van de infectie, is dit niet altijd het geval wanneer de pijn van PHN optreedt.
Er is geen behandeling voor postherpetische neuralgie
Hoewel er geen genezing is voor postherpetische neuralgie, zijn er verschillende behandelingen die de pijn kunnen verlichten en de kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Medicijnen zoals anticonvulsiva, antidepressiva, en pijnstillers worden vaak gebruikt om de symptomen te beheersen. Daarnaast kunnen topische behandelingen, fysiotherapie, of zelfs
medicatie zoals lidocaïnepleisters of capsaïcine-crème worden voorgeschreven om de pijn te verlichten. Het is belangrijk om te begrijpen dat PHN goed behandelbaar is, zelfs als er geen genezing is.
Postherpetische neuralgie is slechts een tijdelijke aandoening
Sommige mensen denken dat de pijn van postherpetische neuralgie tijdelijk is en vanzelf zal verdwijnen, maar dit is niet altijd het geval. De pijn van PHN kan maanden of zelfs jaren aanhouden, wat de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk kan beïnvloeden. De pijn kan variëren van mild tot ernstig en kan vaak interfereren met dagelijkse activiteiten, slaap en algemene gezondheid. Het is dus belangrijk om te begrijpen dat de aandoening soms langdurig kan zijn.
Postherpetische neuralgie is alleen een fysieke aandoening
Postherpetische neuralgie heeft niet alleen fysieke gevolgen, maar kan ook een aanzienlijke invloed hebben op het mentaal welzijn van de patiënt. Chronische pijn kan leiden tot depressie, angst, en andere psychische stoornissen. Het is cruciaal om te erkennen dat PHN niet alleen een fysieke aandoening is, maar dat ook de mentale gezondheid van de patiënt ondersteund moet worden.
Mentale gezondheid en psychische ondersteuning spelen een belangrijke rol in het herstel en de beheersing van de aandoening.
Je kunt geen postherpetische neuralgie krijgen zonder ooit gordelroos te hebben gehad
Een misverstand is dat postherpetische neuralgie kan optreden zonder ooit een uitbraak van gordelroos te hebben gehad. PHN is een complicatie van herpes zoster, en het ontstaat meestal als gevolg van een gordelroos-infectie. Het virus dat gordelroos veroorzaakt, is hetzelfde als het virus dat waterpokken veroorzaakt, en het blijft in het lichaam aanwezig in een latente vorm. Wanneer het virus opnieuw activeert, veroorzaakt het de symptomen van gordelroos, en in sommige gevallen kan postherpetische neuralgie volgen als complicatie van de infectie.
Lees verder