Postherpetische neuralgie: Zenuwpijn door gordelroos

Postherpetische neuralgie is een chronische aandoening die vaak voorkomt bij oudere patiënten, gekenmerkt door zenuwpijn in een gebied dat eerder door gordelroos is aangetast. Deze aandoening ontstaat door schade aan de zenuwvezels door het varicella zoster-virus. Patiënten ervaren niet alleen pijn, maar vaak ook abnormale sensaties in de getroffen huidgebieden. De behandeling richt zich op het beheersen van de pijn met specifieke medicijnen. Hoewel de aandoening meestal binnen een jaar verdwijnt, kan de pijn in sommige gevallen maanden of zelfs jaren aanhouden. Hoewel postherpetische neuralgie zelf geen directe complicaties veroorzaakt, kunnen bijwerkingen van de medicatie optreden en kunnen dagelijkse activiteiten verstoord raken door de symptomen. Vaccinatie tegen waterpokken kan helpen om gordelroos en postherpetische neuralgie te voorkomen.

• Epidemiologie
• Prevalentie en incidentie
• Geografische verschillen
• Mechanisme
• Viruspathogenese
• Neurologische schade en pijnperceptie
• Oorzaken: Reactivering van het varicella zoster-virus
• Risicofactoren: Ernstige huiduitslag en andere factoren
• Risicogroepen
• Ouderen
• Immunocompromitteerde patiënten
• Vrouwen
• Symptomen: Zenuwpijn en abnormale sensaties
• Alarmsymptomen
• Pijn die na de gordelroosuitbraak aanhoudt
• Hypersensitiviteit
• Verlies van gevoel of tintelingen
• Diagnose en onderzoeken
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose van aanhoudende zenuwpijn
• Complicaties en gevolgen van chronische pijnaandoening
• Preventie van postherpetische neuralgie
• Vaccinatie
• Vroege antivirale behandeling
• Gezonde levensstijl en immuunsysteemondersteuning

Epidemiologie

Postherpetische neuralgie (PHN) is een pijnsyndroom dat voorkomt na een aanval van gordelroos (herpes zoster), veroorzaakt door het varicella-zoster-virus (VZV). De prevalentie van PHN neemt toe met de leeftijd, vooral bij ouderen die het virus voor de eerste keer ervaren. PHN is een van de meest voorkomende complicaties van herpes zoster en kan leiden tot chronische pijn die maanden of zelfs jaren aanhoudt.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van PHN wordt geschat op ongeveer 10-15% van de patiënten die gordelroos hebben doorgemaakt. De incidentie neemt aanzienlijk toe bij mensen ouder dan 50 jaar, waarbij bijna 50% van de patiënten ouder dan 60 jaar te maken krijgt met postherpetische neuralgie. Bij patiënten ouder dan 70 jaar is de kans op het ontwikkelen van PHN aanzienlijk groter, met een prevalentie die kan oplopen tot 30%.

Geografische verschillen

De incidentie van PHN varieert tussen verschillende geografische regio’s, hoewel de aandoening wereldwijd voorkomt. In ontwikkelde landen, waar de toegang tot gezondheidszorg en antivirale behandelingen beter is, wordt PHN vaak beter gediagnosticeerd en beheerd. In landen met beperkte zorg kunnen de prevalentie en de impact van PHN moeilijker te kwantificeren zijn, hoewel de aandoening wereldwijd een aanzienlijke zorg is.

Mechanisme

Postherpetische neuralgie ontstaat wanneer de zenuwen beschadigd raken door het varicella-zoster-virus, dat zich tijdens de gordelroosuitbraak vermenigvuldigt in de zenuwweefsels. De pijn die bij PHN wordt ervaren, is vaak het gevolg van blijvende schade aan de zenuwen, die het pijnsignaal naar de hersenen verkeerd interpreteren.

Viruspathogenese

Het varicella-zoster-virus veroorzaakt eerst een primaire infectie, bekend als waterpokken. Na de primaire infectie blijft het virus latent aanwezig in de ganglia van het zenuwstelsel. Bij verzwakking van het immuunsysteem kan het virus reactiveren als gordelroos, wat leidt tot zenuwontsteking en schade. De schade aan de zenuwen kan een permanente verandering in de manier waarop pijn wordt waargenomen veroorzaken, wat resulteert in PHN.

Neurologische schade en pijnperceptie

De mechanismen achter de pijn van postherpetische neuralgie omvatten zowel perifere als centrale veranderingen in de pijnperceptie. Perifere zenuwvezels kunnen beschadigd raken door het virus, wat leidt tot abnormale pijnsignalen. Bovendien kunnen er veranderingen optreden in het centrale zenuwstelsel, zoals in de hersenen en het ruggenmerg, die de pijnperceptie versterken, zelfs als er geen stimulus meer is. Deze veranderingen kunnen leiden tot een chronische, moeilijk te behandelen pijn.

Oorzaken: Reactivering van het varicella zoster-virus

Postherpetische neuralgie is een complicatie van gordelroos, een aandoening veroorzaakt door de reactivering van het latente varicella zoster-virus (humaan herpesvirus) na een eerdere infectie met waterpokken. Gordelroos veroorzaakt een pijnlijke huiduitslag die kan variëren van mild jeukend tot ernstig pijnlijk. Bij postherpetische neuralgie leidt de ontsteking van de zenuwen door het virus tot schade aan de zenuwvezels, wat resulteert in neuropathische pijn. Deze pijn is niet het gevolg van een externe stimulus zoals een verwonding, maar voortkomend uit de beschadigde zenuwen.

Risicofactoren: Ernstige huiduitslag en andere factoren

Naast ouderdom zijn de volgende factoren risicovol voor het ontwikkelen van postherpetische neuralgie:

• Ernstige huiduitslag: Een uitgebreide uitslag met meer dan vijftig letsels, zoals papels, blaasjes of blaren, verhoogt het risico.
• Ernstige pijn tijdens de acute fase: Sterke pijn bij de eerste uitbraak van gordelroos kan het risico verhogen.
• Oculaire betrokkenheid: Wanneer de ogen zijn aangetast door gordelroos, zoals bij oculaire herpes, is er een verhoogd risico op postherpetische neuralgie.
• Systemische aandoeningen: Systemische lupus erythematosus, diabetes mellitus, en recente trauma's kunnen bijdragen aan het risico.
• Verzwakt immuunsysteem: Personen met een verzwakt immuunsysteem hebben een verhoogd risico op zowel de reactivering van het virus als neurologische complicaties.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie. Deze risicogroepen zijn vaak gerelateerd aan leeftijd, gezondheidsstatus en het immuunsysteem van de patiënt.

Ouderen

Ouderen vormen de grootste risicogroep voor PHN. Naarmate mensen ouder worden, neemt de efficiëntie van het immuunsysteem af, waardoor ze vatbaarder worden voor zowel het ontwikkelen van gordelroos als voor de chronische pijn van postherpetische neuralgie. Het risico op het ontwikkelen van PHN bij mensen ouder dan 60 jaar is veel hoger dan bij jongere volwassenen.

Immunocompromitteerde patiënten

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals diegenen die chemotherapie ondergaan, hiv-positief zijn of immunosuppressiva gebruiken na een orgaantransplantatie, lopen een aanzienlijk groter risico op het ontwikkelen van gordelroos en postherpetische neuralgie. Deze patiënten kunnen moeilijker herstellen van de schade aan de zenuwen die wordt veroorzaakt door het virus.

Vrouwen

Er is enig bewijs dat vrouwen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie na een gordelroosuitbraak in vergelijking met mannen. Dit kan te maken hebben met hormonale verschillen of andere onbekende factoren die van invloed zijn op de ernst van de ziekte en het herstelproces.

Symptomen: Zenuwpijn en abnormale sensaties

Patiënten met postherpetische neuralgie ervaren vaak:

• Zenuwpijn: Deze kan intermitterend of constant zijn en wordt vaak beschreven als brandend, knagend, stekend, schietend of kloppend. Soms zijn er ook elektrische schokjes voelbaar.
• Abnormale sensaties: Prikkelingen, jeuk, een doof gevoel, kriebels, allodynie (pijnlijke reactie op normaal onschadelijke prikkel), hyperalgesie (verhoogde pijnrespons) en dysesthesie (onaangename en abnormale sensaties) kunnen optreden.
• Hoofdpijn: Soms ervaren patiënten ook hoofdpijn.

Alarmsymptomen

Postherpetische neuralgie wordt gekarakteriseerd door chronische pijn die aanhoudt na een gordelroosuitbraak, maar er kunnen ook andere symptomen zijn die wijzen op de ontwikkeling van PHN.

Pijn die na de gordelroosuitbraak aanhoudt

Het belangrijkste symptoom van postherpetische neuralgie is pijn die aanhoudt nadat de huiduitslag van gordelroos is genezen. Deze pijn kan variëren van mild tot ernstig en kan brandend, stekend of schietend zijn. De pijn is vaak gelokaliseerd op de plaats waar de gordelroosuitbraak zich eerder bevond.

Hypersensitiviteit

Veel patiënten met PHN ervaren een verhoogde gevoeligheid voor aanraking in het getroffen gebied. Dit kan leiden tot intense pijn bij lichte aanraking, zoals het dragen van kleding of het liggen op een kussen.

Verlies van gevoel of tintelingen

Naast pijn kunnen patiënten ook gevoelloosheid, tintelingen of een doof gevoel ervaren in het aangetaste gebied. Deze symptomen kunnen het functioneren van de patiënt verder verstoren en bijdragen aan de chronische pijnervaring.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose postherpetische neuralgie wordt vaak gesteld op basis van de medische voorgeschiedenis en de aard van de pijn. Belangrijke diagnostische elementen zijn:

• Geschiedenis van gordelroos: De arts zal vragen naar een eerdere gordelroosinfectie en de bijbehorende symptomen.
• Lichamelijk onderzoek: De arts inspecteert de pijnlijke gebieden op tekenen van huiduitslag, kleurveranderingen en oedeem. Hij controleert ook het gevoel in deze gebieden, de reactie op warmte, koude en trillingen.
• Sensorische afwijkingen: Patiënten kunnen verminderde gevoeligheid of overgevoeligheid vertonen in de aangetaste gebieden. Veranderingen in autonome functies, zoals toegenomen zweten, kunnen ook optreden.

Differentiële diagnose
De arts moet andere aandoeningen uitsluiten die vergelijkbare symptomen vertonen:

• Caverneuze sinus syndromen
• Chronische paroxysmale hemicranie: Aanvallen van eenzijdige hoofdpijn.
• Clusterhoofdpijn: Plotse, eenzijdige, pijnlijke hoofdpijn.
• Hoofdtrauma: Traumatisch letsel aan het hoofd.
• Hemifaciale spasmen: Onvrijwillige spierkrampen in het gezicht.
• Tolosa-Hunt syndroom: Ziekte met oogproblemen en pijn.
• Migraine: Aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn, evenals andere migrainevarianten.
• Persistente idiopathische gezichtspijn: Aanhoudende gezichtspijn zonder bekende oorzaak.
• Traumatische perifere zenuwletsels
• Trigeminusneuralgie: Aangezichtspijn met pijnscheuten.

Zelfzorg

Enkele alternatieve en zelfzorgmaatregelen die mogelijk verlichting kunnen bieden, zijn:

• Acupunctuur: Hoewel sommige patiënten baat hebben bij acupunctuur, ontbreekt het wetenschappelijk bewijs om de effectiviteit te bevestigen (anno augustus 2024).
• Koude kompressen: Het toepassen van koude op de pijnlijke gebieden kan tijdelijke verlichting bieden.
• Comfortabele kleding: Het dragen van comfortabele katoen of zijde kan het comfort verbeteren.
• Homeopathische behandeling: De effectiviteit van homeopathie is niet wetenschappelijk bewezen (anno augustus 2024).
• Vitamine C: Het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van vitamine C bij postherpetische neuralgie is nog onvoldoende (anno augustus 2024).

Professionele medische behandeling

Postherpetische neuralgie kan jarenlang aanhouden en is moeilijk te behandelen. De veiligheid en verdraagbaarheid van de behandelingen zijn cruciaal, vooral omdat de aandoening vaak ouderen treft. De arts kan de volgende behandelingen overwegen:

Anticonvulsiva
Anticonvulsiva worden vaak ingezet om de abnormale elektrische activiteit in het zenuwstelsel te stabiliseren, wat kan helpen bij het verminderen van de pijn.

Antidepressiva
Antidepressiva beïnvloeden de niveaus van serotonine en norepinefrine in de hersenen, wat kan bijdragen aan een vermindering van de pijnperceptie.

Intrathecale glucocorticoïde-injecties
Deze injecties, toegediend binnen de hersen- of ruggenmergsvliezen, kunnen nuttig zijn voor patiënten met ernstige pijn die niet reageren op andere behandelingen. Ze zijn echter niet effectief als de trigeminuszenuw is aangetast.

Lidocaïne huidpleisters
Lidocaïne, een lokaal anestheticum, kan via huidpleisters worden aangebracht om pijn, jeuk en branderigheid te verlichten.

Ruggenmerg- of perifere zenuwstimulatie
Ruggenmerg- en perifere zenuwstimulatoren geven zwakke elektrische impulsen die de hersenen kunnen misleiden om de pijnsignalen te blokkeren of te verminderen.

Steroïden
Corticosteroïden kunnen ontstekingen verminderen en worden alleen gebruikt nadat de huiduitslag van gordelroos volledig verdwenen is.

Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Deze therapie gebruikt elektroden om kleine elektrische impulsen te geven, wat bij sommige patiënten kan helpen om pijn te verlichten, hoewel de effectiviteit varieert.

Prognose van aanhoudende zenuwpijn

De meeste patiënten met postherpetische neuralgie herstellen volledig binnen een jaar. Echter, bij sommige patiënten kunnen de symptomen jarenlang aanhouden of zelfs permanent zijn. Het gebruik van orale antivirale geneesmiddelen bij een vroege behandeling van gordelroos kan helpen de incidentie en ernst van postherpetische neuralgie te verminderen. Het is mogelijk dat de pijn met medicijnen kan worden verlicht, maar niet volledig verdwijnt.

Complicaties en gevolgen van chronische pijnaandoening

Postherpetische neuralgie zelf is niet dodelijk, maar kan de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden. Patiënten kunnen moeite hebben met dagelijkse activiteiten zoals het nemen van een bad of zichzelf aankleden. Vermoeidheid en slaapproblemen zijn veelvoorkomende bijkomende klachten. Tijdige herkenning en behandeling kunnen de pijnklachten verminderen. Medicijnen kunnen echter variabele bijwerkingen hebben, van mild tot ernstig. Een goede instructie en opvolging door een arts zijn essentieel om een juiste behandeling te waarborgen en complicaties te voorkomen.

Preventie van postherpetische neuralgie

Er zijn enkele preventieve maatregelen die kunnen helpen het risico op het ontwikkelen van postherpetische neuralgie te verminderen, hoewel er geen garantie is dat deze maatregelen het volledig zullen voorkomen.

Vaccinatie

Een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen zowel gordelroos als postherpetische neuralgie is vaccinatie. Het zoster-vaccin kan de kans op het ontwikkelen van gordelroos aanzienlijk verminderen en ook de ernst van de ziekte verlagen, wat het risico op het ontwikkelen van PHN kan verminderen. Het vaccin wordt meestal aanbevolen voor ouderen en mensen met een verhoogd risico.

Vroege antivirale behandeling

Vroege behandeling van gordelroos met antivirale medicatie kan helpen om de ernst van de aandoening te verminderen en de kans op postherpetische neuralgie te verlagen. Het starten van antivirale behandeling binnen 72 uur na het verschijnen van de huiduitslag kan het risico op langdurige zenuwpijn verminderen.

Gezonde levensstijl en immuunsysteemondersteuning

Het handhaven van een gezonde levensstijl, het versterken van het immuunsysteem door een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kan helpen bij het verminderen van het risico op gordelroos en postherpetische neuralgie. Het verminderen van stress en het verbeteren van de algehele gezondheid kan het herstel bevorderen en het risico op complicaties verminderen.

Lees verder

• Gordelroos: Infectie met huiduitslag & symptomen aan gezicht
• Waterpokken: Infectie met algemene symptomen en huiduitslag
• Zenuwpijn (neuralgie): Pijn door zenuwschade
• Gordelroos in het oog: Oogproblemen door virale infectie
• Neuropathische pijn: Pijn door schade aan zenuwstelsel