Herpes in het oog (oculaire herpes of oogherpes)

Het herpesvirus omvat verschillende soorten: herpes simplex virus-1 (HSV-1), herpes simplex virus-2 (HSV-2), herpes zoster (HZV, ook bekend als het gordelroos- of waterpokkenvirus), cytomegalovirus (CMV) en andere. Herpes simplex virus-1 (HSV-1) is het meest voorkomende herpesvirus en kan ooginfecties veroorzaken. Dit is ook het virus dat koortsuitslag op de lippen veroorzaakt. Herpes zoster, verantwoordelijk voor waterpokken in de kindertijd en gordelroos bij volwassenen, kan eveneens het oog aantasten. Het cytomegalovirus veroorzaakt oogziekten bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals HIV-geïnfecteerde patiënten met een laag aantal T-cellen.

• Epidemiologie van oculaire herpes
• Oorzaken van oculaire herpes
• Symptomen van oogherpes
• Diagnose en Onderzoeken
• Behandeling van oculaire herpes
• Complicaties van oculaire herpes
• Prognose
• Preventie van oculaire herpes
• Preventie van oculaire herpes
• Vaccinatie
• Levensstijl en zelfzorg
• Aanvullende preventiemaatregelen

Epidemiologie van oculaire herpes

Ongeveer 0,15% van de bevolking lijdt aan een herpesoogaandoening. De incidentie van herpes keratitis bedraagt tussen de 5 en 32 per 100.000 mensen. Ongeveer de helft van deze gevallen betreft nieuwe infecties, terwijl de andere helft terugkerende infecties betreft. Ocular herpes komt het vaakst voor bij personen van 20 tot 60 jaar, hoewel ook baby's het kunnen krijgen, wat kan leiden tot neonatale conjunctivitis (oogbindvliesontsteking bij pasgeborenen). Het herpesvirus vertoont geen voorkeur voor geslacht.

Oorzaken van oculaire herpes

Hoewel een groot percentage van de bevolking (85% of meer) het herpes simplex-1-virus bij zich draagt, ontwikkelt niet elke drager een ooginfectie. Het risico op een ooginfectie neemt toe wanneer het immuunsysteem verzwakt is door factoren zoals HIV-infectie, medicatie (corticosteroïden, chemotherapie), veroudering en stress. Ondanks deze factoren, is de frequentie van ooginfecties vaak willekeurig en niet altijd gerelateerd aan stress of een verzwakt immuunsysteem.

Symptomen van oogherpes

Een virale ooginfectie door het herpesvirus kan alle delen van het oog aantasten; in medische termen spreekt men van herpes ophthalmicus. Het hoornvlies is het meest getroffen door HSV en HZV. Een infectie of ontsteking van het hoornvlies wordt keratitis genoemd. Deze virussen kunnen ook de huid van de oogleden, de iris, de choroidea (de vaatvliezen) en het netvlies aantasten. Bij sommige patiënten verschijnt een huiduitslag rond de ogen. De patiënt ervaart vaak pijn en heeft last van glazige ogen, rode ogen, gezwollen oogleden, oogirritatie en tranende ogen. Daarnaast is de patiënt vaak lichtgevoelig, hebben de oogleden een gezwollen uiterlijk, en kan er sprake zijn van wazig zien (wazig gezichtsvermogen). Herpes zoster gaat vaak gepaard met een gordelroosuitslag (kleine "blaasjes") op het voorhoofd aan de aangedane zijde en mogelijk ook aan de punt van de neus, rond het oog of op het ooglid.

Diagnose en Onderzoeken

De arts stelt meestal de klinische diagnose op basis van de symptomen. Herpes keratitis vertoont vaak een duidelijke erosie van de buitenste laag van het hoornvlies. Deze kleine uithollingen, bekend als "dendrieten," hebben vertakkingspatronen (herpesdendriet of herpestak). De arts gebruikt speciale oogdruppels met een gele kleurstof (fluoresceïne) en een blauw licht om de herpesdendrieten zichtbaar te maken, die dan groen oplichten. Verder onderzoekt de oogarts met een spleetlampmicroscoop om onderscheid te maken tussen HSV- en HZV-keratitis, hoewel de initiële antivirale behandeling voor beide aandoeningen vaak hetzelfde is. Grondig onderzoek van andere oogweefsels (zoals huid, conjunctiva (oogbindvlies), voorste oogkamer, iris en retina) biedt ook aanvullende aanwijzingen voor de diagnose. Indien nodig kan de oogarts een kweek maken om de diagnose te bevestigen.

Behandeling van oculaire herpes

Er is geen bewezen effectieve behandeling voor het herpesvirus zelf. De behandeling richt zich daarom op het verminderen van de kans op littekens, het vermijden van oogdrukproblemen en het behandelen van directe schade aan de oogweefsels. De behandeling dient zo snel mogelijk te worden gestart om hoornvliesproblemen te voorkomen. Initiële behandeling omvat het gebruik van oogzalf, oogdruppels, of orale (via de mond ingenomen) antivirale medicatie. In sommige minder voorkomende gevallen is intraveneuze medicatie noodzakelijk. De antivirale geneesmiddelen onderdrukken de reproductie van het virus, waardoor het aantal actieve virussen afneemt. Dit verkort de duur en ernst van de infectie en vermindert de kans op herhaling. Naast antivirale geneesmiddelen kan de patiënt preventief antibiotische druppels of zalf gebruiken om bacteriële infecties in het gebied van de virale infectie te voorkomen, aangezien een aangetast hoornvlies kwetsbaar is voor bacteriële infecties.

Bij een verhoogde oogdruk (intraoculaire druk) door interne zwelling (ontsteking) of door de herpesvirusinfectie, kunnen oogdrukverlagende medicatie, laserbehandeling, trabeculectomie of een glaucoom-drainage-implant noodzakelijk zijn. De oogdruk wordt gemeten met een oogdrukmeting (tonometrie) om glaucoom op te sporen.

Bij chronische of terugkerende ontstekingen kan de arts anti-inflammatoire geneesmiddelen, zoals steroïden, voorschrijven. Hoewel steroïden effectief zijn in het onder controle houden van ontstekingen, kunnen ze het immuunsysteem onderdrukken. Daarom worden ze meestal zorgvuldig gebruikt wanneer de actieve virussen goed onder controle zijn met antivirale geneesmiddelen.

In geval van ernstige littekenvorming op het hoornvlies kan een hoornvliestransplantatie nodig zijn, hoewel het virus mogelijk ook het getransplanteerde hoornvlies kan aantasten.

Complicaties van oculaire herpes

Een onbehandelde herpesooginfectie kan leiden tot hoornvliesontsteking en in het ergste geval tot blindheid, chronische pijn en verlies van het oog.

Een blijvend hoornvlieslitteken kan bij beide typen herpesooginfecties leiden tot verminderd gezichtsvermogen. In sommige gevallen kan dit gecorrigeerd worden met een operatie.

Schade aan de hoornvlieszenuwen kan leiden tot chronische, milde tot matige gevoelloosheid van het hoornvlies, wat resulteert in droge ogen, hoornvlieserosie of hoornvlieszweren. Oogdruppels en soms ooglidcorrecties kunnen helpen bij het beschermen van het hoornvlies.

Helaas is de mogelijkheid van terugkerende HSV- of HZV-ooginfecties altijd aanwezig en kan deze onvoorspelbaar optreden in beide ogen. De kans op recidief is ongeveer 10% gedurende het eerste jaar en neemt toe naarmate de tijd verstrijkt, tot ongeveer 50-65% binnen de tien à vijftien jaar na de eerste episode. Bij regelmatige terugkerende ooginfecties wordt aangeraden om een arts te raadplegen voor een algemeen medisch onderzoek om mogelijke onderliggende aandoeningen die het immuunsysteem verzwakken uit te sluiten.

Daarnaast kan een minder stabiele traanfilm en verminderde traanproductie worden vastgesteld, wat onderzocht kan worden met de Schirmer-test.

Prognose

Gelukkig beperken de meeste HSV-ooginfecties zich tot de cornea en verdwijnen na enkele weken antivirale therapie. De schade is doorgaans minimaal. Bij HZV en gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht) verdwijnt de keratitis eveneens binnen enkele weken. Het is echter niet ongewoon dat een pijnlijke, branderige sensatie maanden of zelfs jaren aanhoudt in het gebied van de huiduitslag. Deze “postherpetische neuralgie” (zenuwpijn door gordelroos) kan soms behandeld worden met neurologische geneesmiddelen.

Preventie van oculaire herpes

Preventie van oculaire herpes

Vaccinatie

Er is momenteel (juli 2024) geen vaccin beschikbaar om een infectie met het herpes simplex virus (HSV) te voorkomen. Er bestaan echter twee vaccins die het risico op het ontwikkelen van oculaire herpes kunnen verminderen:

• Het waterpokkenvaccin: Dit vaccin wordt toegediend aan kinderen om hen te beschermen tegen waterpokken, de primaire infectie met HSV-1. Door waterpokken te voorkomen, vermindert het vaccin ook het risico op latere herhaald uitbreken van herpes labialis (koortsblaasjes) en mogelijk oculaire herpes.
• Het gordelroosvaccin: Dit vaccin wordt toegediend aan volwassenen om hen te beschermen tegen gordelroos, een reactivering van HSV-3. Gordelroos kan leiden tot complicaties zoals herpes zoster ophthalmicus, een ernstige aandoening die visusverlies kan veroorzaken.

Levensstijl en zelfzorg

Naast vaccinatie zijn er nog tal van stappen die mensen met een voorgeschiedenis van oculaire herpes kunnen nemen om het risico op herhaling te verminderen:

• Stressmanagement: Stress kan een trigger zijn voor een herpesuitbraak. Ontspanningstechnieken zoals yoga, meditatie of ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stressniveaus te verlagen.
• Goede hygiëne: Regelmatig de handen wassen met water en zeep, vooral na contact met een koortsblaasje of andere herpeslaesie, kan de verspreiding van het virus helpen voorkomen.
• Vermijden van triggers: Sommige mensen ervaren dat bepaalde factoren, zoals zonlicht, vermoeidheid of menstruatie, een herpesuitbraak kunnen triggeren. Het identificeren en vermijden van deze triggers kan helpen om herhalingen te verminderen.
• Regelmatige oogonderzoeken: Regelmatige controles bij een oogarts zijn belangrijk om vroegtijdige signalen van oculaire herpes te detecteren en tijdige behandeling te garanderen.
• Snelle medische hulp: Onmiddellijk medische hulp zoeken bij symptomen van oculaire herpes is cruciaal om verdere schade aan het oog te voorkomen. Antivirale medicatie is het meest effectief wanneer het vroeg in de loop van de infectie wordt gestart.

Aanvullende preventiemaatregelen

• Gebruik van zonnebril: Bescherming van de ogen tegen ultraviolette (UV) straling kan helpen om het risico op een herpesuitbraak te verminderen, vooral bij mensen die gevoelig zijn voor zonlicht als trigger.
• Een gezond dieet: Een gezond en uitgebalanceerd dieet kan het immuunsysteem versterken en het lichaam helpen om infecties te bestrijden.
• Voldoende slaap: Voldoende rust is belangrijk voor het algehele welzijn en kan het immuunsysteem helpen om optimaal te functioneren.
• Vermijden van contact met besmette personen: Personen met actieve herpeslaesies, zoals koortsblaasjes of gordelroos, moeten nauw contact met anderen vermijden, vooral met mensen met een zwak immuunsysteem of pasgeborenen.

Lees verder

• Herpes simplex-infecties: Types, verspreiding en symptomen
• Ooginfecties door seksueel overdraagbare aandoening (soa)