Waterpokken: Infectie met algemene symptomen en huiduitslag

Waterpokken is een zeer besmettelijke, maar meestal milde ziekte die vooral voorkomt bij kinderen. Het Varicella zoster-virus is de oorzaak van varicella, de medische term van waterpokken. De patiënt ontwikkelt hierbij algemene symptomen in combinatie met een typische huiduitslag die gepaard gaat met blaasjes over het gehele lichaam. Meestal herstelt de patiënt goed binnen één tot twee weken. Complicaties aan de huid en hersenen zijn in zeldzame gevallen mogelijk.

• Synoniem waterpokken
• Epidemiologie virale infectie
• Oorzaken: Varicella zoster-virus
• Algemene symptomen in combinatie met huiduitslag
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniem waterpokken

Enkele bekende synoniemen van waterpokken zijn:

• pseudovariola
• varicella
• wijnpokken
• winterpokken

Epidemiologie virale infectie

Waterpokken is de primaire infectie van het Varicella zoster-virus. Vooral kinderen onder de tien jaar zijn getroffen door waterpokken. In sommige landen (bijvoorbeeld het Indiase subcontinent) bestaat een ander epidemiologisch patroon en daar zijn de meeste patiënten met waterpokken volwassenen. Waterpokken komt zelden tweemaal bij dezelfde persoon voor.

Oorzaken: Varicella zoster-virus

Het Varicella zoster-virus produceert twee verschillende ziekten, met name varicella (waterpokken) en herpes zoster (gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht)). De verspreiding van het infectieus (zeer besmettelijk) virus gebeurt door direct contact met een huidletsel of door druppelinfectie (inademen van virusdeeltjes die afkomstig zijn van de blaren). Het virus dringt binnen in het slijmvlies van de bovenste luchtwegen. De periode van besmettelijkheid van waterpokken strekt zich uit vanaf twee dagen vóór het verschijnen van de huiduitslag totdat de huid in het stadium van korstvorming terechtkomt.

Algemene symptomen in combinatie met huiduitslag

Bij jonge kinderen zijn de symptomen van de virale infectie vaak zeer mild of zelfs afwezig. De ziekte is veelal ernstiger bij oudere kinderen en bij volwassenen kenmerkt de ziekte zich door een langdurig verloop van symptomen.

Algemene symptomen

Tien tot eenentwintig dagen na blootstelling aan het Varicella zoster-virus, verschijnen enkele algemene symptomen zoals koorts, hoofdpijn, keelpijn, een loopneus, vermoeidheid, gezwollen oksels, buikpijn, een verlies van eetlust en malaise (een algemeen ziek gevoel). Deze symptomen kondigen de uitbarsting van de typische huiduitslag van waterpokken aan.

Huiduitslag

De periode tussen de besmetting en het verschijnen van de huiduitslag bedraagt tien tot eenentwintig dagen. Ongeveer één à twee dagen nadat de algemene symptomen tot uiting zijn gekomen, ontstaan erg snel ongeveer 250 tot 500 kleine, zeer jeukende blaasjes en puisten op de huid. Bij kinderen die reeds een huidaandoening hebben, zoals eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid), ontstaan soms wel duizend of meer blaren. Ook baby's ontwikkelen soms een huiduitslag. De letsels treden op op het gezicht, de hoofdhuid en de romp, en in mindere mate aan de armen en benen. Af en toe is echter wel huidirritatie aan de handpalmen mogelijk. Mogelijk verspreidt de huiduitslag zich na ongeveer twee dagen naar de mond, de oogleden of het genitale gebied. De koorts verdwijnt zodra er geen nieuwe letsels meer verschijnen. Uiteindelijk ontstaat na ongeveer een week korstvorming op de puisten waardoor deze zonder littekens genezen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts stelt meestal de diagnose van waterpokken door te kijken naar de huiduitslag en de patiënt te bevragen over de medische geschiedenis. Kleine blaren op de hoofdhuid bevestigen de diagnose van de virale infectie in de meeste gevallen. Indien nodig is een huidbiopsie of bloedonderzoeknuttig om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose

Voor de arts is de diagnose van waterpokken vaak duidelijk, maar af en toe verwart hij het klinisch beeld van deze ziekte met volgende aandoeningen of syndromen:

• acute netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak = huidknobbeltjes)
• contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• encefalitis (hersenontsteking)
• enterovirale infecties (darminfecties veroorzaakt door virussen)
• hand-, voet- en mondziekte (aandoening aan handen, voeten en mond, vooral bij jonge kinderen)
• Henoch-Schönlein Purpura (ontsteking van bloedvaten)
• het Stevens-Johnson-syndroom (reactie op een medicatie of infectie)
• het toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)
• impetigo (bacteriële huidinfectie met symptomen aan het gezicht en de ledematen)
• schurft (scabiës)

Behandeling

Jonge kinderen hebben bij waterpokken meestal geen behandeling nodig. De infectie leidt tevens tot levenslange immuniteit. De ziekte is echter mogelijk fataal bij patiënten met een zwak immuunsysteem en zij hebben dan wel een behandeling nodig met zoster immuun immunoglobuline (ZIG). Patiënten met waterpokken die ouder zijn dan de leeftijd van zestien jaar, krijgen een antivirale therapie (medicijnen die het virus bestrijden). Preventief krijgen zwangere vrouwen die zijn blootgesteld aan het Varicella zoster-virus ZIG. Indien waterpokken zich ontwikkelt bij deze doelgroep, is een medicinale behandeling ook vereist.

Prognose

De meeste patiënten herstellen binnen vijf tot zeven dagen van waterpokken. Nadat een patiënt hersteld is van waterpokken, blijft het virus latent aanwezig in het zenuwweefsel in de buurt van ruggenmerg en de hersenen. Een reactivering van de infectie resulteert dan in gordelroos, hetgeen vooral voorkomt bij zestigplussers.

Complicaties

Complicaties van waterpokken presenteren zich vooral aan de longen en hersenen, maar ook voor zwangere vrouwen brengt waterpokken risico’s met zich mee.

Longen
Een longontsteking (pneumonie) begint over het algemeen één tot zes dagen nadat de huiduitslag zich ontwikkeld heeft. De ontsteking van de longen komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen en rokers lopen een bijzonder groot risico op een ontsteking van de longen. Longgerelateerde symptomen zijn doorgaans opvallender dan de fysieke bevindingen, hoewel een thoraxfoto (radiografisch onderzoek van de borstkas) meestal diffuse veranderingen van beide longen toont.

Hersenen

Ook zijn soms de hersenen aangetast als gevolg van waterpokken. Dit gebeurt bij ongeveer 1 op de 1000 patiënten en presenteert zich als een acute vorm van ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen) door schade aan de romp. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem zijn gevoelig voor een verspreide infectie waarbij meerdere organen aangetast zijn. Door schade aan de aangezichtszenuw is mogelijk eveneens sprake van lagoftalmie, een symptoom waarbij de patiënt de oogleden niet meer volledig kan sluiten.

Zwangere vrouwen

Zwangere vrouwen zijn gevoelig voor een ernstige vorm van waterpokken en bovendien bestaat het risico van een infectie van de baarmoeder met structurele schade aan de foetus.

Andere complicaties

Andere complicaties omvatten:

• het Reye-syndroom (zwelling van de hersenen en de lever bij kinderen)
• een infectie van de hartspier (myocarditis)
• gewrichtspijn of zwelling van de gewrichten
• bloedingsproblemen
• bloedvergiftiging (sepsis)
• uitdroging (dehydratie)
• het toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)

Preventie

Een vaccin voorkomt waterpokken, maar in België en Nederland is dit niet standaard opgenomen in het vaccinatieschema. Wel kunnen risicogroepen zich voor dit vaccin richten tot de behandelend huisarts, het vaccinatiecentrum of de gemeenschappelijke (gemeentelijke, gewestelijke) gezondheidsdienst (GGD). Het waterpokkenvaccin is zeer veilig en effectief in het voorkomen van de ziekte. De meeste mensen die het vaccin toegediend krijgen, ontwikkelen nooit waterpokken. Als een gevaccineerde patiënt toch waterpokken krijgt, heeft hij meestal milde symptomen waarbij minder rode vlekken of blaren optreden en hij ontwikkelt hierbij slechts milde of zelfs geen koorts. In de meeste gevallen voorkomt het vaccin een ernstige infectie van waterpokken.

Lees verder

• Gordelroos: Infectie met huiduitslag & symptomen aan gezicht
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus