Waterpokken: Infectie met algemene symptomen en huiduitslag

Waterpokken is een zeer besmettelijke, maar meestal milde ziekte die vooral bij kinderen voorkomt. Het Varicella zoster-virus is de veroorzaker van varicella, de medische term voor waterpokken. Bij deze aandoening ontwikkelen patiënten algemene symptomen, vergezeld van een kenmerkende huiduitslag met blaasjes over het hele lichaam. Meestal herstelt de patiënt binnen één tot twee weken volledig. In zeldzame gevallen kunnen complicaties optreden, zowel aan de huid als aan de hersenen.

• Synoniemen van waterpokken
• Epidemiologie van waterpokken
• Prevalentie en incidentie
• Leeftijd en geslacht
• Seizoensgebondenheid
• Mechanisme
• Infectie en virusverspreiding
• Immuunrespons
• Ziekteprogressie
• Oorzaken: Varicella zoster-virus
• Risicofactoren
• Blootstelling aan het virus
• Geen vaccinatie
• Verzwakt immuunsysteem
• Risicogroepen
• Ongevaccineerde kinderen
• Volwassenen
• Zwangerschap en zwangere vrouwen
• Mensen met verzwakt immuunsysteem
• Algemene symptomen en huiduitslag
• Alarmsymptomen
• Koorts en verergering van symptomen
• Hersenvliesontsteking en encefalitis
• Longontsteking
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Herstel bij gezonde kinderen
• Ernstige complicaties bij risicogroepen
• Latente infectie en gordelroos
• Complicaties
• Preventie
• Varicella-vaccin
• Blootstelling vermijden
• Hygiëne en isolatie
• Praktische tips voor het omgaan met waterpokken
• Herken de symptomen van waterpokken
• Isolatie en rust voor herstel
• Beheer de jeuk en huiduitslag
• Koorts en pijn verlichten
• Hygiëne en infectiepreventie
• Vermijd complicaties en raadpleeg een arts
• Langdurige zorg en opvolging
• Vaccinatie als preventie

Synoniemen van waterpokken

Enkele bekende synoniemen van waterpokken zijn:

• pseudovariola
• varicella
• wijnpokken
• winterpokken

Epidemiologie van waterpokken

Waterpokken, veroorzaakt door het varicella-zostervirus, is een veelvoorkomende virale infectie, vooral bij kinderen. Deze infectie heeft wereldwijd een hoge prevalentie, hoewel vaccinatieprogramma's in veel landen de incidentie aanzienlijk hebben verminderd.

Prevalentie en incidentie

Waterpokken komt wereldwijd veel voor, vooral bij kinderen onder de 10 jaar. In landen zonder vaccinatieprogramma's wordt de ziekte vaak bij een vroege leeftijd doorgemaakt, terwijl in landen met vaccinatieprogramma's het aantal gevallen is afgenomen. De incidentie van waterpokken is de laatste decennia afgenomen in landen die het varicella-vaccin hebben geïntroduceerd, hoewel de ziekte nog steeds bij niet-gevaccineerde individuen voorkomt.

Leeftijd en geslacht

Waterpokken komt het meest voor bij kinderen tussen de 1 en 9 jaar. Bij volwassenen komt het minder vaak voor, maar de ziekte kan ernstiger verlopen. Er is geen significant verschil in incidentie tussen mannen en vrouwen.

Seizoensgebondenheid

Waterpokken komt vaker voor in de lente en herfst, wanneer virale infecties over het algemeen toenemen. Dit patroon is echter niet in alle regio’s gelijk, en de seizoensgebonden variaties kunnen per land verschillen afhankelijk van de regionale verschillen in klimaat en bevolkingsdichtheid.

Mechanisme

Het mechanisme van waterpokken wordt gedreven door infectie van de huidcellen door het varicella-zostervirus (VZV), dat zich verspreidt via de lucht of door direct contact met blaasjesvocht.

Infectie en virusverspreiding

Waterpokken wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus, dat zich verspreidt via druppeltjes in de lucht wanneer een besmette persoon hoest of niest. Het virus kan ook worden overgedragen via direct contact met de blaasjes of de besmette huid van een persoon. Na besmetting vermeerdert het virus zich in de luchtwegen en verspreidt zich vervolgens naar de huid, waar het kenmerkende jeukende uitslag ontstaat.

Immuunrespons

Het immuunsysteem reageert op de infectie door antilichamen te produceren tegen het virus. Na de initiële infectie blijft het virus latent in het zenuwstelsel, wat kan leiden tot later in het leven een heropleving als gordelroos (herpes zoster). Dit proces wordt gekarakteriseerd door een tijdelijke, maar krachtige ontstekingsreactie op de zenuwen.

Ziekteprogressie

Na besmetting met het virus duurt het meestal 10 tot 21 dagen voordat symptomen zoals koorts en jeukende huiduitslag zich ontwikkelen. De uitslag begint als rode vlekjes die zich ontwikkelen tot blaasjes die vervolgens barsten en korstjes vormen. Deze stadia van de uitslag kunnen gelijktijdig aanwezig zijn, wat typisch is voor waterpokken.

Oorzaken: Varicella zoster-virus

Het Varicella zoster-virus veroorzaakt twee verschillende ziekten: varicella (waterpokken) en herpes zoster (gordelroos). De verspreiding van het virus gebeurt door direct contact met huidletsels of door druppelinfectie (inademen van virusdeeltjes die afkomstig zijn van blaren). Het virus dringt binnen via het slijmvlies van de bovenste luchtwegen. Waterpokken is besmettelijk vanaf twee dagen vóór het verschijnen van de huiduitslag tot de huiduitslag in de fase van korstvorming verkeert.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van waterpokken verhogen, hoewel het meestal een ziekte is die mensen op jonge leeftijd doormaken.

Blootstelling aan het virus

De primaire risicofactor voor waterpokken is blootstelling aan een persoon die besmet is met het varicella-zostervirus. Mensen die in nauw contact komen met een besmette persoon hebben een verhoogd risico op infectie.

Geen vaccinatie

Mensen die niet gevaccineerd zijn tegen waterpokken lopen een verhoogd risico op infectie, vooral als ze geen eerdere blootstelling hebben gehad aan het virus. In veel landen wordt het varicella-vaccin routinematig toegediend aan kinderen, wat het risico op infectie aanzienlijk vermindert.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door een hiv-infectie, chemotherapie of immunosuppressieve medicatie, lopen een groter risico op ernstige complicaties van waterpokken. Bij deze mensen kan de infectie ernstiger verlopen, met meer blaasjes en langere ziekteduur.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen meer risico om ernstige complicaties van waterpokken te ontwikkelen, hoewel het merendeel van de gevallen mild verloopt bij gezonde kinderen.

Ongevaccineerde kinderen

Kinderen die niet zijn gevaccineerd tegen het varicella-zostervirus, vooral diegenen die nooit eerder aan het virus zijn blootgesteld, vormen een risicogroep. Ongevaccineerde kinderen kunnen waterpokken krijgen en deze infectie kan ernstiger zijn, vooral bij jongere kinderen.

Volwassenen

Volwassenen die waterpokken niet in hun jeugd hebben doorgemaakt, lopen een hoger risico op ernstige complicaties zoals longontsteking, hersenontsteking (encefalitis) en andere infecties. Volwassenen die besmet raken met het virus kunnen ook langere ziekteduur ervaren.

Zwangerschap en zwangere vrouwen

Zwangere vrouwen die geen immuniteit voor waterpokken hebben, lopen een verhoogd risico op ernstige complicaties, evenals risico op infectie van de ongeboren baby. Een infectie in het vroege stadium van de zwangerschap kan leiden tot aangeboren afwijkingen of een verhoogd risico op miskraam. Waterpokken tijdens de zwangerschap kan ook leiden tot het risico op het syndroom van congenitale varicella, wat ernstige aandoeningen bij de pasgeborene kan veroorzaken.

Mensen met verzwakt immuunsysteem

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door medische behandelingen zoals chemotherapie of immunosuppressieve medicijnen, lopen een groter risico op ernstige complicaties van waterpokken. Bij deze patiënten kan het virus zich sneller verspreiden en leiden tot ernstige infecties, waaronder longontsteking.

Algemene symptomen en huiduitslag

Bij jonge kinderen zijn de symptomen vaak mild of zelfs afwezig. De ziekte verloopt meestal ernstiger bij oudere kinderen en volwassenen, waarbij de symptomen langduriger kunnen aanhouden.

Algemene symptomen
Tien tot eenentwintig dagen na blootstelling aan het Varicella zoster-virus verschijnen algemene symptomen zoals koorts, hoofdpijn, keelpijn, een loopneus, vermoeidheid, gezwollen oksels, buikpijn, verlies van eetlust en malaise (een algemeen ziek gevoel). Deze symptomen kondigen de uitbraak van de typische huiduitslag van waterpokken aan.

Huiduitslag
De periode tussen de besmetting en het verschijnen van de huiduitslag bedraagt meestal tien tot eenentwintig dagen. Ongeveer één à twee dagen na de algemene symptomen ontstaan snel 250 tot 500 kleine, zeer jeukende blaasjes en puisten op de huid. Bij kinderen met een bestaande huidaandoening, zoals eczeem, kunnen zelfs duizend of meer blaren ontstaan. Baby's kunnen ook huiduitslag ontwikkelen. De letsels verschijnen op het gezicht, de hoofdhuid en de romp, en in mindere mate op de armen en benen. Huiduitslag kan zich na ongeveer twee dagen uitbreiden naar de mond, de oogleden of het genitale gebied. De koorts verdwijnt zodra er geen nieuwe letsels meer verschijnen. Na ongeveer een week vormt zich een korst op de puisten, waardoor deze meestal zonder littekens genezen.

Alarmsymptomen

Hoewel waterpokken doorgaans een milde aandoening is bij kinderen, kunnen er ernstige complicaties optreden bij risicogroepen. Er zijn specifieke alarmsymptomen waar ouders en zorgverleners op moeten letten.

Koorts en verergering van symptomen

Een plotselinge hoge koorts (boven de 39°C) die niet reageert op pijnstillers kan een teken zijn van een ernstiger verloop van de ziekte. Dit kan gepaard gaan met een verslechtering van de huiduitslag of het ontstaan van secundaire infecties van de blaasjes.

Hersenvliesontsteking en encefalitis

Waterpokken kan in zeldzame gevallen leiden tot ontsteking van de hersenen (encefalitis) of het hersenvlies (meningitis). Symptomen hiervan kunnen onder meer hoofdpijn, stijve nek, verwarring, duizeligheid of verlies van bewustzijn zijn.

Longontsteking

Longontsteking is een mogelijke complicatie van waterpokken, vooral bij volwassenen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Symptomen zijn onder andere hoesten, ademhalingsmoeilijkheden en pijn op de borst.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose van waterpokken wordt meestal gesteld op basis van de huiduitslag en de medische voorgeschiedenis van de patiënt. Kleine blaren op de hoofdhuid bevestigen vaak de diagnose. Indien nodig kunnen aanvullende onderzoeken, zoals een huidbiopsie of bloedonderzoek, worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose
Hoewel de diagnose van waterpokken vaak duidelijk is, kunnen andere aandoeningen of syndromen lijken op waterpokken:

• acute netelroos (huidziekte met jeukende bultjes)
• contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• encefalitis (hersenontsteking)
• enterovirale infecties (darminfecties veroorzaakt door virussen)
• hand-, voet- en mondziekte (aandoening aan handen, voeten en mond, vooral bij jonge kinderen)
• Henoch-Schönlein Purpura (ontsteking van bloedvaten)
• Stevens-Johnson-syndroom (reactie op medicatie of infectie)
• toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en orgaanschade)
• impetigo (bacteriële huidinfectie)
• schurft (scabiës)

Behandeling

Bij jonge kinderen is behandeling van waterpokken meestal niet nodig, aangezien de infectie vanzelf overgaat en levenslange immuniteit biedt. Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem kan behandeling met zoster immuunimmunoglobuline (ZIG) noodzakelijk zijn. Patiënten ouder dan zestien jaar kunnen antivirale therapie ontvangen om het virus te bestrijden. Zwangere vrouwen die blootgesteld zijn aan het Varicella zoster-virus krijgen preventief ZIG toegediend. Als waterpokken zich bij hen ontwikkelt, is medicinale behandeling ook vereist.

Prognose

De prognose van waterpokken is meestal goed, vooral bij gezonde kinderen. De meeste mensen herstellen volledig zonder langdurige gevolgen, hoewel er complicaties kunnen optreden bij risicogroepen.

Herstel bij gezonde kinderen

Bij gezonde kinderen verloopt waterpokken doorgaans mild en herstelt de patiënt volledig binnen 1 tot 2 weken. Het virus verdwijnt vanzelf en laat geen blijvende schade aan het immuunsysteem of de huid achter, hoewel er kleine littekens kunnen ontstaan.

Ernstige complicaties bij risicogroepen

Bij risicogroepen, zoals volwassenen, zwangere vrouwen of mensen met een verzwakt immuunsysteem, kan de ziekte ernstiger verlopen. Longontsteking, hersenontsteking en bacteriële infecties kunnen leiden tot langdurige ziekenhuisopnames en in zeldzame gevallen tot de dood.

Latente infectie en gordelroos

Na herstel van waterpokken blijft het varicella-zostervirus in het lichaam, meestal in de zenuwknopen. Dit virus kan later in het leven weer actief worden en gordelroos veroorzaken, een pijnlijke aandoening die typisch voorkomt bij ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Complicaties

Complicaties van waterpokken kunnen vooral invloed hebben op de longen en de hersenen. Zwangere vrouwen lopen extra risico.

Longen
Longontsteking (pneumonie) begint doorgaans één tot zes dagen na het ontstaan van de huiduitslag. Deze complicatie komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, en rokers lopen een bijzonder groot risico. Longsymptomen zijn vaak opvallender dan de fysieke bevindingen, hoewel een thoraxfoto (radiografisch onderzoek van de borstkas) meestal diffuse veranderingen in beide longen toont.

Hersenen
In ongeveer 1 op de 1000 gevallen kunnen de hersenen aangetast worden door waterpokken, wat zich kan uiten in een acute vorm van ataxie (problemen met evenwicht en coördinatie) door schade aan de romp. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem zijn vatbaar voor een verspreide infectie die meerdere organen kan aantasten. Schade aan de aangezichtszenuw kan leiden tot lagoftalmie, een aandoening waarbij de patiënt de oogleden niet volledig kan sluiten.

Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen kunnen ernstige complicaties ervaren door waterpokken, en er bestaat een risico van infectie van de baarmoeder met mogelijke structurele schade aan de foetus.

Andere complicaties
Andere mogelijke complicaties zijn onder meer:

• Reye-syndroom (zwelling van de hersenen en lever bij kinderen)
• infectie van de hartspier (myocarditis)
• gewrichtspijn of zwelling van de gewrichten
• bloedingsproblemen
• bloedvergiftiging (sepsis)
• uitdroging (dehydratie)
• toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en orgaanschade)

Preventie

Een vaccin tegen waterpokken is beschikbaar, maar is in België en Nederland niet standaard opgenomen in het vaccinatieschema. Risicogroepen kunnen echter bij hun huisarts, vaccinatiecentrum of de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) terecht voor vaccinatie. Het waterpokkenvaccin is zeer effectief en veilig. De meeste mensen die gevaccineerd worden, ontwikkelen nooit waterpokken. Als een gevaccineerde persoon toch waterpokken krijgt, zijn de symptomen vaak milder, met minder vlekken en blaren, en meestal geen koorts. Het vaccin voorkomt in de meeste gevallen ernstige infecties van waterpokken.

Vaccinatie is de belangrijkste methode voor het voorkomen van waterpokken. Daarnaast kunnen andere maatregelen helpen om de verspreiding van het virus te beperken.

Varicella-vaccin

Het varicella-vaccin is de meest effectieve manier om waterpokken te voorkomen. Dit vaccin wordt routinematig toegediend aan kinderen in veel landen en biedt langdurige bescherming tegen het virus. In sommige gevallen wordt het vaccin ook aanbevolen voor volwassenen die niet eerder aan waterpokken zijn blootgesteld.

Blootstelling vermijden

Het vermijden van contact met besmette personen is een belangrijke preventieve maatregel, vooral voor mensen die geen immuniteit hebben tegen het virus. Dit is met name van belang voor zwangere vrouwen en mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Hygiëne en isolatie

Goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen en het dragen van een masker, kan de verspreiding van waterpokken helpen voorkomen. Zieke kinderen moeten thuisblijven van school of opvang om de verspreiding van het virus naar andere kinderen te voorkomen.

Praktische tips voor het omgaan met waterpokken

Herken de symptomen van waterpokken

Waterpokken is een besmettelijke virale infectie die wordt veroorzaakt door het varicella-zoster-virus. De meest opvallende symptomen zijn jeukende blaasjes die beginnen op het gezicht, de romp of het hoofd en zich vervolgens verspreiden over het hele lichaam. De blaasjes vullen zich met vocht, barsten open, vormen korstjes en genezen uiteindelijk.

Naast de blaasjes kunnen er andere symptomen optreden, zoals koorts, vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, verlies van eetlust en een algemene gevoel van onwelzijn. Het is belangrijk om de symptomen van waterpokken goed te herkennen, zodat je op tijd kunt handelen om verdere complicaties te voorkomen.

Isolatie en rust voor herstel

Waterpokken is zeer besmettelijk, vooral in de vroege stadia van de ziekte wanneer de blaasjes nog niet korstjes vormen. Het is belangrijk om contact met anderen te vermijden, vooral met mensen die een verhoogd risico lopen, zoals zwangere vrouwen, pasgeborenen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Zorg ervoor dat de patiënt zich in een rustige, goed geventileerde kamer bevindt en dat ze voldoende rust krijgen om het herstel te bevorderen.

Het is ook belangrijk om fysieke activiteit te beperken en de patiënt voldoende te laten slapen. Dit helpt het immuunsysteem te versterken en het herstelproces te versnellen.

Beheer de jeuk en huiduitslag

De jeuk die gepaard gaat met waterpokken kan erg vervelend zijn, maar het is essentieel om niet te krabben om infecties of littekens te voorkomen. Je kunt de jeuk verlichten door de huid koel te houden met een lauwwarm bad, eventueel met wat havermout of calendula. Er zijn ook kalmerende lotions, zoals calamine-lotion, die helpen de jeuk te verzachten.

Het dragen van losse, luchtige kleding kan helpen om de huid niet verder te irriteren. Gebruik geen te strakke of synthetische stoffen, omdat deze de jeuk kunnen verergeren. Als de jeuk intens is, kan een arts antihistaminica of andere jeukstillende medicijnen voorschrijven.

Koorts en pijn verlichten

Koorts en pijn komen vaak voor bij waterpokken. Het is belangrijk om de koorts te verlagen en pijn te verlichten met medicijnen die geschikt zijn voor kinderen of volwassenen, afhankelijk van de leeftijd. Paracetamol wordt vaak aanbevolen om koorts en pijn te verminderen, maar vermijd het gebruik van aspirine, omdat dit kan leiden tot het ernstige Reye-syndroom bij kinderen met waterpokken.

Zorg ervoor dat de patiënt voldoende vocht binnenkrijgt, aangezien koorts kan leiden tot uitdroging. Water, kruidenthee of bouillon zijn goede opties om het vochtgehalte op peil te houden.

Hygiëne en infectiepreventie

Het is belangrijk om de huid goed schoon te houden om secundaire infecties van de blaasjes te voorkomen. Was de handen regelmatig, vooral na het aanraken van de blaasjes, om verspreiding van het virus te voorkomen. Zorg ervoor dat de patiënt geen andere mensen aanraakt of besmet, vooral in de vroege stadia van de ziekte.

Als de blaasjes openbreken, kunnen ze besmet raken met bacteriën. Het is belangrijk om de huid schoon en droog te houden. Gebruik een mild reinigingsmiddel zonder geurstoffen en dep de huid voorzichtig droog met een schone handdoek.

Vermijd complicaties en raadpleeg een arts

Hoewel de meeste gevallen van waterpokken zonder complicaties herstellen, kunnen er soms ernstige bijwerkingen optreden, zoals een longontsteking, encefalitis (hersenontsteking) of een secundaire bacteriële infectie van de huid. Als de patiënt ademhalingsproblemen, ernstige hoofdpijn, een veranderd bewustzijnsniveau, een snelle verslechtering van de huiduitslag of andere verontrustende symptomen vertoont, moet je onmiddellijk een arts raadplegen.

Zwangere vrouwen en mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen meer risico op complicaties en moeten hun arts onmiddellijk raadplegen bij het vermoeden van waterpokken.

Langdurige zorg en opvolging

De meeste mensen herstellen volledig van waterpokken zonder langdurige gevolgen. Echter, na het herstel kan het varicella-zoster-virus in het lichaam blijven en later in het leven shingles (gordelroos) veroorzaken. Het is mogelijk om immuniteit op te bouwen tegen het virus na het doormaken van de ziekte, hoewel er in zeldzame gevallen opnieuw een infectie kan optreden.

In gevallen waar waterpokken zich verspreiden naar de mond of ogen, is het essentieel om extra zorg te bieden en mogelijk controlebezoeken bij de arts te plannen. Als de patiënt ernstige littekens heeft na het herstel van waterpokken, kan een dermatoloog adviseren over behandelingen om het uiterlijk van de huid te verbeteren.

Vaccinatie als preventie

Waterpokken kan worden voorkomen door vaccinatie. Het varicella-vaccin biedt bescherming tegen het virus en wordt vaak aanbevolen voor kinderen, maar kan ook voor volwassenen worden toegediend, vooral voor degenen die nog niet immuun zijn of het virus nog niet hebben gehad. Als je in contact komt met iemand die waterpokken heeft en je hebt het nog niet gehad of gevaccineerd, is het belangrijk om contact op te nemen met een arts voor advies over vaccinatie en mogelijke voorzorgsmaatregelen.

Het vaccin is effectief in het verminderen van de kans op het krijgen van waterpokken en de ernst van de symptomen als de ziekte zich toch voordoet. Het is een belangrijke preventieve maatregel, vooral voor mensen die risico lopen op ernstige complicaties van waterpokken.

Lees verder

• Gordelroos: Infectie met huiduitslag & symptomen aan gezicht
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus