Gordelroos: Infectie met huiduitslag & symptomen aan gezicht

Gordelroos is een virale infectie die ontstaat wanneer het waterpokkenvirus, dat lange tijd inactief in de zenuwweefsels nabij het ruggenmerg en de hersenen heeft gelegen, opnieuw actief wordt. Het Varicella-zoster virus is verantwoordelijk voor deze aandoening. Gordelroos manifesteert zich meestal als een pijnlijke huiduitslag op de romp, vergezeld van blaren. In sommige gevallen kunnen de symptomen ernstiger zijn als de huiduitslag zich naar het gezicht verspreidt en daar de zenuwen beschadigt. Hoewel de prognose doorgaans goed is omdat de symptomen binnen enkele weken verdwijnen, kan gordelroos erg pijnlijk zijn en langdurige ongemakken veroorzaken. De behandeling omvat zelfzorgmaatregelen en medicatie.

• Synoniemen van gordelroos
• Epidemiologie en risicofactoren
• Mechanisme
• Oorzaken: Varicella-zoster virus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Huiduitslag en symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van gordelroos

Gordelroos staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• cingulum
• herpes zoster
• sint-antoniusvuur
• zona

Epidemiologie en risicofactoren

Gordelroos kan op elke leeftijd voorkomen, maar komt het vaakst voor bij ouderen (60-plussers). Mensen die waterpokken hebben gehad vóór hun eerste verjaardag, lopen een verhoogd risico om gordelroos te ontwikkelen. Daarnaast zijn personen met een verzwakt immuunsysteem, door medicatie zoals immunosuppressiva, chemotherapie of immunosuppressiva, of door aandoeningen zoals leukemie, lymfoom of HIV/AIDS, zijn vaker vatbaar voor gordelroos.

Mechanisme

Gordelroos (herpes zoster) wordt veroorzaakt door de heractivatie van het varicella-zostervirus (VZV), dat oorspronkelijk waterpokken veroorzaakt. Het virus blijft latent aanwezig in de zenuwganglia na een eerdere infectie en kan jaren later opnieuw actief worden, wat leidt tot gordelroos. De heractivering van het virus veroorzaakt een ontsteking van de zenuwen, wat resulteert in pijn, jeuk en blaarvorming langs het aangetaste zenuwpad.

Varicella-zostervirus en latente infectie

Na een infectie met waterpokken, blijft het varicella-zostervirus in het lichaam aanwezig, maar het wordt inactief en blijft verborgen in de zenuwganglia, meestal in de dorsale wortels van het ruggenmerg. Het immuunsysteem onderdrukt het virus, waardoor het niet actief is. Bij verzwakking van het immuunsysteem kan het virus opnieuw geactiveerd worden, wat gordelroos veroorzaakt. Deze heractivatie is vaak gerelateerd aan veroudering of immunosuppressie.

Activatie van het virus en ontsteking

Wanneer het virus opnieuw actief wordt, reist het via de zenuwen naar de huid, waar het ontstekingen veroorzaakt en zich manifesteert als een pijnlijke huiduitslag. De ontsteking wordt vaak gelokaliseerd langs de zenuwen, wat resulteert in het typische patroon van gordelroos: een gelokaliseerde uitslag aan één kant van het lichaam, vaak op de romp, maar ook op het gezicht of andere delen van het lichaam.

Symptomen en complicaties

De symptomen van gordelroos beginnen vaak met pijn of een branderig gevoel langs de aangedane zenuw voordat de uitslag verschijnt. De uitslag ontwikkelt zich meestal tot blaren die later korstvorming vertonen. In sommige gevallen kan de pijn langdurig aanhouden, zelfs nadat de huiduitslag verdwenen is, wat bekend staat als postherpetische neuralgie (PHN). Dit is een van de belangrijkste complicaties van gordelroos, waarbij de zenuwen beschadigd raken en chronische pijn veroorzaakt wordt.

Oorzaken: Varicella-zoster virus

Varicella-zoster Virus

Het Varicella-zoster virus is verantwoordelijk voor zowel varicella (waterpokken) als herpes zoster (gordelroos). Nadat iemand waterpokken heeft gehad, blijft het virus latent (inactief) in bepaalde zenuwen in het lichaam aanwezig. Na vele jaren kan het virus opnieuw worden geactiveerd, wat leidt tot gordelroos. De exacte oorzaak van deze reactivatie is niet volledig begrepen.

Overdracht

Het Varicella-zoster virus kan niet direct van persoon tot persoon worden overgedragen. Het verspreidt zich echter mogelijk van iemand met gordelroos naar iemand die nog nooit waterpokken heeft gehad. Deze persoon ontwikkelt waterpokken, maar geen gordelroos. De verspreiding gebeurt via direct contact met vocht uit de blaasjes van de huiduitslag. Een persoon met actieve gordelroos is besmettelijk tijdens de blaarvormingsfase, maar niet tijdens de fase van korstvorming. Gordelroos is minder besmettelijk dan waterpokken.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van gordelroos verhogen. Deze factoren omvatten zowel externe invloeden als de toestand van het immuunsysteem van de patiënt.

Veroudering

De belangrijkste risicofactor voor gordelroos is veroudering. Naarmate mensen ouder worden, neemt de efficiëntie van het immuunsysteem af, wat de kans vergroot dat het varicella-zostervirus opnieuw geactiveerd wordt. Het merendeel van de gevallen van gordelroos komt voor bij ouderen, meestal boven de 50 jaar.

Verzwakt immuunsysteem

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten die immunosuppressieve medicijnen gebruiken (bijvoorbeeld na een orgaantransplantatie), mensen met hiv/aids of patiënten die chemotherapie ondergaan, lopen een verhoogd risico op gordelroos. Een verzwakt immuunsysteem kan het lichaam minder effectief beschermen tegen de heractivatie van het varicella-zostervirus.

Vorige waterpokkeninfectie

Een geschiedenis van waterpokken (veroorzaakt door hetzelfde varicella-zostervirus) is een andere risicofactor voor het ontwikkelen van gordelroos. Na een acute waterpokkeninfectie blijft het virus inactief in de zenuwen, en de kans op gordelroos is groter naarmate iemand ouder wordt of wanneer het immuunsysteem zwakker is.

Stress

Hoewel stress zelf geen directe oorzaak is van gordelroos, wordt het vaak genoemd als een trigger voor de heractivatie van het varicella-zostervirus. Psychologische stress kan het immuunsysteem verzwakken, waardoor het virus actiever wordt en gordelroos ontstaat.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico om gordelroos te ontwikkelen dan anderen. Deze risicogroepen hebben vaak een combinatie van genetische en omgevingsfactoren die hun kans op het ontwikkelen van de ziekte verhogen.

Ouderen

Ouderen, vooral degenen ouder dan 50 jaar, vormen de grootste risicogroep voor gordelroos. Het risico neemt toe met de leeftijd, omdat het immuunsysteem minder efficiënt werkt bij het onderdrukken van latent aanwezige virussen.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem

Mensen die immunosuppressieve therapieën ondergaan, zoals chemotherapie of orgaantransplantaties, hebben een verhoogd risico op gordelroos. Ook mensen met hiv/aids of andere aandoeningen die het immuunsysteem aantasten, lopen een verhoogd risico.

Patiënten met een voorgeschiedenis van waterpokken

Iedereen die eerder waterpokken heeft gehad, kan later gordelroos ontwikkelen. Aangezien het varicella-zostervirus na de waterpokkeninfectie in het lichaam blijft, kan het jaren later geactiveerd worden.

Zwangere vrouwen

Hoewel minder vaak voorkomend, kunnen zwangere vrouwen een verhoogd risico lopen op gordelroos, vooral als zij in het verleden waterpokken hebben gehad. Dit geldt vooral wanneer het immuunsysteem van de zwangere vrouw verzwakt is door stress of andere factoren.

Huiduitslag en symptomen

Huiduitslag

Gordelroos begint vaak met een pijnlijke, tintelende, jeukende of branderige sensatie aan één kant van het lichaam, ook wel 'dermatomale pijn' genoemd. Een tot vijf dagen na deze symptomen verschijnt een pijnlijke huiduitslag die lijkt op die van waterpokken. De uitslag ontwikkelt zich binnen zeven tot tien dagen tot rode vlekken die veranderen in kleine blaasjes. Deze blaren kunnen openbreken, waarna kleine wondjes ontstaan die drogen en korsten vormen. De korsten vallen meestal binnen twee tot vier weken van de huid. Littekens zijn zeldzaam bij gordelroos. De uitslag verschijnt doorgaans op een smal gebied, zoals een streep, op de rug en kan zich naar de voorkant van de buik of borstkas uitbreiden. Als de oksel wordt aangetast, kan dit pijn veroorzaken in de oksel. Soms verschijnt de huiduitslag op het gezicht, de handpalmen, de ogen, de mond of de oren.

Gezicht

Wanneer de gordelroos de zenuwen in het gezicht aantast, kunnen naast de huiduitslag ook symptomen zoals pijn, spierzwakte en een huiduitslag in verschillende delen van het gezicht optreden. Mogelijke bijkomende symptomen zijn:

• een hangend ooglid (ptosis)
• overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• gehoorverlies (éénzijdig of bilateraal)
• moeite met het bewegen van een deel van de gezichtsspieren
• problemen met de smaakzin (smaakstoornis)
• problemen met het gezichtsvermogen indien gordelroos het oog aantast
• verlamming van de oogspieren (oftalmoplegie)

Algemene symptomen

Andere algemene symptomen van gordelroos kunnen zijn: een algemeen gevoel van ziekte (malaise), gewrichtspijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid, maagklachten, ochtendhoofdpijn, hoofdpijn, koorts en rillingen. Soms kan ook allodynie (pijn bij niet-pijnlijke prikkels) optreden. Patiënten kunnen ook gezwollen oksels of borstpijn ervaren.

Alarmsymptomen

Gordelroos begint vaak met onopvallende symptomen, maar na verloop van tijd kunnen duidelijke symptomen optreden die een medische beoordeling vereisen.

Pijn of branderig gevoel

Het eerste symptoom van gordelroos is meestal pijn of een branderig gevoel langs het zenuwpunt waar het virus zich heractiveert. Deze pijn kan vaak enkele dagen of zelfs weken duren voordat de huiduitslag zich ontwikkelt. Het kan soms worden verward met andere aandoeningen zoals spierpijn of angina pectoris.

Huiduitslag en blaren

Naarmate de ziekte vordert, verschijnt er een huiduitslag die begint als rode vlekken en zich ontwikkelt tot blaren. Deze blaren bevinden zich meestal aan één kant van het lichaam, vaak op de romp, maar kunnen ook op het gezicht of elders verschijnen. De uitslag kan gepaard gaan met jeuk, branderigheid en soms zelfs hevige pijn.

Koorts en vermoeidheid

Veel mensen met gordelroos ervaren koorts en een algemeen gevoel van vermoeidheid. Dit kan bijdragen aan de ongemakkelijkheid van de ziekte, vooral in de vroege stadia.

Postherpetische neuralgie (PHN)

Postherpetische neuralgie is een ernstige complicatie van gordelroos die wordt gekarakteriseerd door langdurige pijn in het gebied waar de uitslag heeft plaatsgevonden, zelfs nadat de huiduitslag is verdwenen. Deze chronische pijn kan maanden of zelfs jaren aanhouden en is vaak moeilijk te behandelen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

Gordelroos wordt meestal vastgesteld door de huid te inspecteren en de medische geschiedenis van de patiënt te onderzoeken. Soms is de voorgeschiedenis van waterpokken onbekend omdat deze infectie soms mild verloopt. Aanvullende onderzoeken zijn doorgaans niet nodig, maar een huidbiopsie of analyse van blaasjesvocht kan nuttig zijn om het Varicella-zoster virus te identificeren. Bloedonderzoek kan een verhoging van witte bloedcellen en antilichamen tegen het waterpokkenvirus aantonen, maar bevestigt niet altijd dat de huiduitslag het gevolg is van gordelroos.

Differentiële diagnose

Het kan een uitdaging zijn om gordelroos te onderscheiden van andere aandoeningen die een vergelijkbaar klinisch beeld vertonen, zoals:

• acne keloïdalis nuchae
• acneïforme uitbarstingen
• aftenstomatitis (pijnlijke zweren in de mond)
• allergische contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• cellulitis (huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid)
• cnidaria envenomatie
• contactstomatitis
• ecthyma (huidinfectie met puisten)
• erysipeloïd (bacteriële huidinfectie met jeuk, pijn en warmte op de hand of vingers)
• folliculitis (ontsteking van de haarzakjes met pijn en jeuk aan de huid)
• humane koepokkeninfectie
• insectenbeten
• irriterende contactdermatitis (huidontsteking door blootstelling aan stoffen)
• lichen striatus (huidziekte met huidletsels op arm of been)
• mucosale candidiasis (schimmelinfectie door gist Candida)
• roos
• waterpokken

Behandeling

Zelfzorg

Patiënten kunnen verlichting vinden door het aanbrengen van koele, natte kompressen en het nemen van een ligbad. Bedrust is aanbevolen totdat de koorts is gezakt.

Professionele medische behandeling

Artsen kunnen antivirale geneesmiddelen voorschrijven die het virus bestrijden, de pijn verminderen, complicaties voorkomen en de duur van de ziekte verkorten. Deze medicatie is het meest effectief als deze binnen 72 uur na het eerste optreden van symptomen, zoals pijn of een branderig gevoel, wordt gestart. De medicatie wordt meestal oraal ingenomen, maar kan in sommige gevallen intraveneus worden toegediend. Sterke ontstekingsremmende geneesmiddelen zoals corticosteroïden (bijvoorbeeld prednison) kunnen de zwelling en pijn verminderen, hoewel ze niet bij alle patiënten effectief zijn. Andere nuttige geneesmiddelen omvatten antihistaminica om de jeuk te verlichten. Deze kunnen oraal worden ingenomen of topisch worden aangebracht. Pijnstillers en speciale huidcrèmes kunnen ook helpen om de pijn te verminderen.

Prognose

Gordelroos verdwijnt meestal binnen twee tot drie weken en komt zelden terug. Indien het virus de motorische zenuwen aantast, kan tijdelijke of permanente zwakte of verlamming ontstaan.

Complicaties

Postherpetische neuralgie

De meest voorkomende complicatie van gordelroos is postherpetische neuralgie (PHN), waarbij milde tot zeer ernstige branderige pijn ontstaat die soms maanden tot jaren aanhoudt. Deze pijn komt voort uit beschadigde zenuwen na een gordelroos-uitbraak. Personen ouder dan 60 jaar lopen het grootste risico op postherpetische neuralgie.

Andere complicaties

Andere mogelijke complicaties zijn:

• bacteriële huidinfectie
• blindheid en ooginfecties (indien gordelroos het oog aantast)
• doofheid
• een nieuwe aanval van gordelroos
• ernstige infecties zoals encefalitis (hersenenontsteking) of sepsis (bloedvergiftiging) bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem
• longontsteking
• evenwichts- en coördinatiestoornissen (ataxie)
• Ramsay Hunt-syndroom (duizeligheid, zwakte aan één kant van het gezicht, uitslag en blaarvorming rond de oren, en oorsuizen): Dit syndroom treedt op als gordelroos de zenuwen van het gezicht of het oor aantast.
• huidinfecties

In zeer ernstige gevallen kan gordelroos levensbedreigend zijn.

Preventie

Om verspreiding van de infectie te voorkomen, is het belangrijk om afstand te houden van mensen met gordelroos die open huidzweren hebben. Regelmatig handen wassen (goede handhygiëne) is cruciaal. Het is ook belangrijk om de huiduitslag niet open te krabben. Hoewel er een vaccin tegen gordelroos beschikbaar is, raadt de Gezondheidsraad dit vaccin momenteel niet aan vanwege de beperkte bescherming die het biedt.

Lees verder

• Waterpokken: Infectie met algemene symptomen en huiduitslag
• Postherpetische neuralgie: Zenuwpijn door gordelroos
• Gordelroos in het oog: Oogproblemen door virale infectie
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus
• Huiduitslag: Veel voorkomende oorzaken van uitslag op huid