Ptosis: Hangend ooglid, in aangeboren of verworven vorm

Bij sommige mensen hangt het bovenste ooglid meer naar beneden dan normaal, wat medisch bekend staat als ptosis. Ptosis kan aangeboren zijn of verworven door een ander medisch probleem. In veel gevallen is het een aangeboren aandoening waarbij de oogspieren niet goed functioneren. Hoewel milde gevallen het gezichtsvermogen meestal niet beïnvloeden, kan ernstige ptosis wel leiden tot visuele beperkingen. Naast het behandelen van een onderliggende aandoening kan een ooglidcorrectie nodig zijn om ptosis te corrigeren. Hoewel deze operatie vaak succesvol is, kunnen er af en toe complicaties optreden.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Aangeboren en verworven
• Risicofactoren hangende oogleden
• Risicogroepen
• Symptomen van ptosis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ptosis: Onderliggende aandoening en ooglidcorrectie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met ptosis
• Zorg voor een veilige leefomgeving
• Gebruik hulpmiddelen om het zicht te verbeteren
• Overweeg een chirurgische ingreep
• Zorg goed voor je ogen
• Plan regelmatige controleafspraken

Epidemiologie

Ptosis, ook wel bekend als hangend ooglid, is een aandoening die vaak voorkomt in de oogheelkunde en kan worden geassocieerd met zowel aangeboren als verworven oorzaken. De prevalentie van ptosis varieert afhankelijk van de oorzaak en de leeftijdsgroep. Aangeboren ptosis komt vaak voor bij kinderen en kan erfelijk zijn, terwijl verworven ptosis meestal voorkomt bij volwassenen en ouderen.

Aangeboren ptosis
Aangeboren ptosis komt voor bij een klein percentage van de geboorten. Het wordt vaak veroorzaakt door een defect in de ontwikkeling van de spier die verantwoordelijk is voor het optrekken van het ooglid (levator palpebrae). Deze vorm van ptosis kan een erfelijke component hebben en vaak is het bilateraal, hoewel het ook unilateraal kan zijn.

Verworven ptosis
Verworven ptosis komt vaker voor bij volwassenen, vooral bij ouderen. Het kan worden veroorzaakt door veroudering van de spieren, maar ook door ziekten, trauma of neurologische aandoeningen. Het is meestal bilateraal, maar kan ook unilateraal zijn, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Ouderen en ptosis
Bij ouderen is de kans groter op het ontwikkelen van ptosis als gevolg van verzwakking van de spieren die het ooglid ondersteunen. Dit kan samenhangen met het verouderingsproces, waarbij de elasticiteit van de huid en de spierkracht afnemen, wat leidt tot hangende oogleden.

Mechanisme

Het mechanisme van ptosis is gerelateerd aan de verminderde functionaliteit van de spieren die het ooglid omhoog trekken. De belangrijkste spier die betrokken is bij het optrekken van het ooglid is de levator palpebrae. Het mechanisme kan variëren afhankelijk van de oorzaak van de ptosis.

Aangeboren ptosis
Bij aangeboren ptosis is er meestal een aangeboren misvorming of zwakte van de levator palpebrae. Dit kan de spierfunctie belemmeren, wat leidt tot een verminderde mogelijkheid om het ooglid omhoog te trekken. Soms kan het lid op de lange termijn vanzelf verbeteren, maar in veel gevallen is chirurgische ingreep nodig om de spierfunctie te herstellen.

Verworven ptosis
Verworven ptosis ontstaat vaak door verzwakking van de levator-spier door veroudering of door een aandoening die de zenuwen die de spieren aansteken, aantast. Ook trauma of aandoeningen zoals myasthenia gravis of oculaire neuropathieën kunnen leiden tot ptosis.

Neurologische oorzaken
Neurologische aandoeningen kunnen ook ptosis veroorzaken door verstoring van de zenuwbanen die de oogspieren aansteken. Bijvoorbeeld, aandoeningen zoals de Horner-syndroom of de oculomotorische neuropathie kunnen ptosis veroorzaken door een verminderde zenuwfunctie.

Oorzaken: Aangeboren en verworven

Ptosis ontstaat wanneer de spieren of zenuwen die het ooglid openen, niet goed functioneren. De levator palpebrae-spier en de bovenste tarsale spier zijn hierbij betrokken.

Aangeboren ptosis
Bij aangeboren ptosis is de levator palpebrae-spier soms slecht ontwikkeld bij de geboorte. Het linkeroog is iets vaker aangetast dan het rechteroog. Vaak is slechts één ooglid getroffen, en kunnen er ongelijke of afwezige plooien in de oogleden zichtbaar zijn.

Verworven ptosis
Verworven ptosis kan ontstaan door andere medische aandoeningen. Deze vorm van ptosis is vaak ernstiger en kan de functie van de levator palpebrae-spier beïnvloeden. Mogelijke oorzaken zijn:

• Clusterhoofdpijn: acute, eenzijdige hoofdpijn
• Diabetes mellitus: invloed op zenuwen en spieren
• Beroerte: kan de oogspieren en zenuwen aantasten
• Hersentumor: druk op de oogspieren of zenuwen
• Wernicke-Korsakov-syndroom: schade aan hersenen en zenuwen
• Kanker van zenuwen of spieren
• Overgewicht of tumoren rond het ooglid
• Problemen met de pees die de bovenste tarsale spier aanstuurt
• Myasthenia gravis: spierzwakte door een auto-immuunreactie
• Problemen met de derde hersenzenuw of het Horner-syndroom
• Spieraandoeningen: zoals mitochondriale myopathie of myotone dystrofie
• Trauma, vooral tijdens oogchirurgie
• Veroudering: degeneratie van de levator aponeurose
• Zeldzame aandoeningen zoals aangeboren orbitale fibrose

Risicofactoren hangende oogleden

Ptosis kan vaak familiair voorkomen, wat betekent dat een erfelijke aanleg het risico kan verhogen. Andere aandoeningen en omstandigheden kunnen ook het risico op ptosis vergroten:

• Familiaire aanleg: een verhoogde kans bij familieleden
• Clusterhoofdpijn: een pijnlijke, eenzijdige hoofdpijn
• Diabetes mellitus: een chronische aandoening die de bloedsuikerspiegel beïnvloedt
• Beroerte: onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen
• Hersentumor: tumoren in de hersenen die druk kunnen uitoefenen op zenuwen
• Wernicke-Korsakov-syndroom: hersenschade met symptomen zoals afwijkingen aan de ogen
• Kanker: tumoren van de zenuwen of spieren
• Overgewicht: kan leiden tot vetophoping rond het ooglid
• Myasthenia gravis: een auto-immuunaandoening die spierzwakte veroorzaakt
• Problemen met de derde hersenzenuw: kan leiden tot ptosis
• Spieraandoeningen: zoals mitochondriale myopathie of myotone dystrofie
• Trauma: bijvoorbeeld tijdens oogchirurgie
• Veroudering: degeneratie van de levator aponeurose, het bindweefsel dat de ooglidspier ondersteunt
• Zeldzame aangeboren aandoeningen zoals aangeboren orbitale fibrose

Soms kunnen bepaalde oogproblemen op ptosis lijken zonder dat het ooglid zelf is aangetast. Dit komt voor bij ouderen met overtollige huid of vet rond de ogen, wat een ptosis-achtige uitstraling kan geven.

Risicogroepen

Ptosis kan verschillende risicogroepen beïnvloeden, afhankelijk van de oorzaak van de aandoening.

Ouderen
Ouderen lopen een verhoogd risico op verworven ptosis door veroudering van de spieren en het verslappen van het ooglidweefsel. Naarmate mensen ouder worden, vermindert de spierspanning, wat kan leiden tot het ontstaan van hangende oogleden.

Patiënten met neurologische aandoeningen
Patiënten met neurologische aandoeningen zoals myasthenia gravis, de ziekte van Parkinson of oculomotorische neuropathieën lopen ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van ptosis. Deze aandoeningen kunnen de spiercontrole in de ogen verstoren, wat leidt tot hangende oogleden.

Genetische aanleg
Mensen met een genetische aanleg voor ptosis, vooral in gevallen van aangeboren ptosis, hebben een grotere kans om de aandoening te ontwikkelen. Dit kan zowel bij kinderen als volwassenen het geval zijn, afhankelijk van de erfelijke factoren.

Symptomen van ptosis

Ptosis wordt gekenmerkt door één of meer oogleden die naar beneden hangen. Dit kan zo ernstig zijn dat het gezichtsvermogen wordt aangetast. De patiënt kan het hoofd kantelen om beter te zien en kan vaak de wenkbrauwen optrekken om het gezichtsveld te verbeteren. Andere symptomen kunnen zijn:

• Astigmatisme: een onregelmatige kromming van het hoornvlies die wazig zicht veroorzaakt
• Amblyopie: een lui oog dat minder goed ziet
• Droge ogen of tranende ogen
• Bij verworven ptosis kunnen er symptomen zijn van schade aan de derde hersenzenuw, zoals een vertraagde pupilreactie op licht en afwijkende oogbewegingen. Dit kan wijzen op ernstige aandoeningen zoals een beroerte en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Alarmsymptomen

Ptosis kan gepaard gaan met andere symptomen die belangrijk kunnen zijn voor de diagnose. Het herkennen van alarmsymptomen kan helpen bij het identificeren van onderliggende oorzaken van de aandoening.

Verlies van gezichtsvermogen
Als de ptosis ernstig is, kan het zicht belemmeren doordat het ooglid over het oog heen valt. Dit kan leiden tot visusverlies, wat kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening.

Spierzwakte of vermoeidheid
Bij myasthenia gravis kan ptosis gepaard gaan met vermoeidheid of spierzwakte, die verergert na langdurig gebruik van de spieren. Patiënten kunnen ook moeite hebben met het openen van hun ogen, vooral na rust.

Neurologische symptomen
Ptosis die gepaard gaat met andere neurologische symptomen zoals dubbelzien, oogpijn, of hoofdpijn kan wijzen op een onderliggende neurologische aandoening zoals een beroerte, neurologische aandoeningen of oculomotorische neuropathie.

Diagnose en onderzoeken

Oogheelkundig onderzoek
De oogarts zal een grondig oogonderzoek uitvoeren, waarbij de positie van de oogleden en eventuele onderliggende afwijkingen worden beoordeeld. De arts kijkt naar de symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt om een diagnose te stellen.

Diagnostisch onderzoek
Voor een nauwkeurige diagnose kan aanvullend onderzoek nodig zijn:

• Bloedonderzoek: om diabetes of auto-immuunaandoeningen te identificeren
• CT-scan, MRI-scan, en MRA-scan: om hersentumoren, zenuwproblemen en andere structurele afwijkingen te detecteren
• Radiografisch onderzoek: om afwijkingen in de oogstructuren te onderzoeken

Differentiële diagnose
Aangeboren ptosis
Er zijn aandoeningen die symptomen vertonen die lijken op aangeboren ptosis, maar geen ptosis zijn:

• Allergische conjunctivitis: ontsteking van het oogbindvlies door allergieën
• Anoftalmie: afwezigheid van het oog
• Bacteriële of virale conjunctivitis: ontsteking van het oogbindvlies
• Chronisch progressieve externe oftalmoplegie: verlamming van de oogspieren
• Een vreemd lichaam in de hoornvlies
• Duane-syndroom: een zeldzame oogafwijking
• Horner-syndroom: een aandoening van het zenuwstelsel
• Hoornvliesletsels: schade aan het hoornvlies
• Oogziekte van Graves: een auto-immuunziekte met oogafwijkingen
• Orbitale cellulitis: ontsteking van de weefsels rond de oogkas
• Orbitale dermoïd: een goedaardige tumor in de oogkas
• Papillaire conjunctivitis
• Preseptale cellulitis

Verworven ptosis
Voor verworven ptosis zijn er aandoeningen die symptomen vertonen die op ptosis lijken, maar geen ptosis zijn:

• Aangeboren ptosis
• Anoftalmie
• Apex orbitale fractuur
• Apraxie van ooglidopening: onvermogen om de oogleden te openen
• Atopische dermatitis: huidziekte met jeuk en ontsteking
• Bell's palsy: tijdelijke aangezichtsverlamming door zenuwschade
• Capillair hemangioom: goedaardig bloedvatafwijking rond het oog
• Chalazion: verstopte olieklier in het ooglid
• Chronisch progressieve externe oftalmoplegie
• Neuro-oogheelkundige aandoeningen
• Oogkasfractuur: gebroken oogkas
• Een tranend ooglid
• Een vreemd lichaam in de cornea
• Exoftalmie: uitpuilende ogen
• Goedaardig essentieel blefarospasme: onwillekeurige ooglidspasmen
• Het Duane-syndroom
• Het Horner-syndroom
• Hoornvliesletsels
• Multiple sclerose: chronische auto-immuunaandoening die zenuwen aantast
• Neurofibromatose type 1: neurologische aandoening met huid- en oogafwijkingen
• Ziekte van Lyme: bacteriële infectie door tekenbeet met mogelijke symptomen in huid, hart, hersenen, spieren en gewrichten

Behandeling van ptosis: Onderliggende aandoening en ooglidcorrectie

Bij aangeboren ptosis wordt vaak gewacht met behandeling tot de gezichtsstructuren volledig zijn ontwikkeld. Als de ptosis het gezichtsvermogen belemmert, niet verbetert, ernstig is of het uiterlijk ernstig aantast, kan een ooglidcorrectie noodzakelijk zijn. Daarnaast behandelt de arts eventuele bijkomende symptomen, zoals het voorschrijven van een bril bij astigmatisme of het gebruik van een ooglapje voor amblyopie. De behandeling van de onderliggende aandoening kan via medicatie gebeuren, en soms kan een speciale bril worden voorgeschreven om het ooglid te ondersteunen.

Prognose

De prognose van ptosis hangt af van de oorzaak en de behandeling van de aandoening.

Verworven ptosis door veroudering
Verworven ptosis die wordt veroorzaakt door veroudering heeft meestal een progressieve aard. Naarmate de leeftijd vordert, kunnen de symptomen verergeren. Chirurgische behandeling kan effectief zijn, maar de aandoening kan terugkeren bij verdere veroudering.

Aangeboren ptosis
De prognose voor aangeboren ptosis is afhankelijk van de ernst van de aandoening en de respons op behandelingen zoals chirurgie. Bij kinderen kan vroege chirurgische interventie de visuele functie verbeteren en verdere complicaties voorkomen.

Prognose bij neurologische oorzaken
De prognose bij ptosis die wordt veroorzaakt door neurologische aandoeningen hangt af van de onderliggende aandoening. In sommige gevallen kan het herstel van zenuwen of spieren leiden tot verbetering van de ptosis, terwijl in andere gevallen langdurige therapieën of chirurgie nodig kunnen zijn.

Complicaties

Complicaties kunnen optreden, vooral als ptosis het gezichtsvermogen beïnvloedt. Bij jonge patiënten met ernstige ptosis is een operatie vaak noodzakelijk om de visuele ontwikkeling te waarborgen. Mogelijke complicaties na een operatie kunnen zijn:

• Onvermogen om de ogen volledig te sluiten
• Littekens
• Asymmetrie tussen de oogleden
• Abnormale ooglidplooien
• Een succesvolle behandeling hangt sterk af van een nauwkeurige diagnose en een goed opgestelde behandelingsstrategie. Bij twijfels of vragen over de behandeling van ptosis is het raadzaam om een gespecialiseerde oogarts te raadplegen.

Preventie

Er zijn verschillende manieren om de kans op het ontwikkelen van ptosis te verminderen, hoewel niet alle gevallen te voorkomen zijn, vooral niet de aangeboren variant.

Beperken van blootstelling aan risico’s
Voor mensen met een verhoogd risico op verworven ptosis, zoals ouderen of patiënten met neurologische aandoeningen, kan het beperken van factoren die de verzwakking van de ooglidspieren versnellen, helpen. Regelmatige controles kunnen ook nuttig zijn voor vroege detectie van eventuele veranderingen in de oogfunctie.

Chirurgische ingrepen bij kinderen
Bij kinderen die aangeboren ptosis hebben, kan vroegtijdige chirurgische ingreep helpen om de visuele ontwikkeling te beschermen en de gevolgen van de aandoening te minimaliseren. Het vermijden van verwaarlozing van visuele controle bij kinderen is essentieel voor een goede prognose.

Behandeling van onderliggende aandoeningen
Bij patiënten met neurologische oorzaken van ptosis, zoals myasthenia gravis, is het belangrijk om de onderliggende aandoening te behandelen. Door middel van therapieën zoals medicatie of chirurgie kan de ptosis soms worden verbeterd of verergering worden voorkomen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met ptosis

Ptosis, het niet volledig omhoog kunnen trekken van één of beide oogleden, kan je zicht belemmeren en ongemak veroorzaken. Het is belangrijk om de symptomen effectief te beheren, zodat je dagelijks functioneren niet onnodig wordt beïnvloed.

Zorg voor een veilige leefomgeving

Omdat ptosis je gezichtsvermogen kan beïnvloeden, is het belangrijk om je leefomgeving aan te passen. Zorg ervoor dat je voldoende verlichting hebt in je huis, vooral in de gebieden waar je vaak leest of werkt. Heldere verlichting helpt je om beter te zien, zelfs als je oogleden je zicht beperken. Als je merkt dat je moeite hebt met autorijden of andere activiteiten waarbij goed zicht essentieel is, overweeg dan om tijdelijk hulp in te schakelen of je activiteiten aan te passen om risico's te vermijden.

Gebruik hulpmiddelen om het zicht te verbeteren

Speciale brillen of hulpmiddelen kunnen helpen bij het verbeteren van je zicht. Er bestaan brillen met een ingebouwd mechanisme om je oogleden op te tillen. Dit kan handig zijn als je geen chirurgische ingreep wilt ondergaan. Er zijn ook andere hulpmiddelen, zoals tijdelijke plakstrips voor je oogleden, die het hangende ooglid tijdelijk omhoog kunnen trekken, wat kan helpen bij het verbeteren van je zicht tijdens dagelijkse activiteiten.

Overweeg een chirurgische ingreep

Als ptosis je dagelijks functioneren ernstig belemmert, kan een operatie worden overwogen. Een ooglidcorrectie kan het ooglid omhoog trekken, waardoor je zicht verbetert. Bespreek met je arts of een operatie geschikt voor je is, afhankelijk van de ernst van je ptosis en of andere gezondheidsfactoren meespelen. Chirurgie kan je kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren door de visuele beperkingen te verhelpen.

Zorg goed voor je ogen

Ptosis kan leiden tot vermoeide ogen, vooral als je ogen harder moeten werken om goed te zien. Neem regelmatig pauzes van het kijken naar een scherm of het lezen. Geef je ogen de tijd om te rusten door ze af en toe te sluiten of een korte massage te geven. Zorg ervoor dat je ook je ogen goed laat onderzoeken om te controleren op andere oogproblemen die je symptomen kunnen verergeren.

Plan regelmatige controleafspraken

Het is belangrijk om regelmatig je arts te raadplegen om de voortgang van je ptosis te evalueren. Je arts kan helpen bepalen of de aandoening verergert en of behandeling nodig is. Als je last hebt van bijbehorende symptomen, zoals dubbelzien, kan dit wijzen op een onderliggende oorzaak die aandacht vereist. Regelmatige controle zorgt ervoor dat je optimaal begeleid wordt in het beheer van je aandoening.

Lees verder

• Ooglidaandoeningen: Oorzaken van problemen aan oogleden