Beroerte: Onvoldoende bloedtoevoer naar hersenen

Elke twee seconden krijgt iemand ergens ter wereld een beroerte. Bij een beroerte krijgen de hersenen te weinig zuurstof en voedingsstoffen, wat leidt tot het afsterven van hersencellen. Er zijn drie hoofdtypen beroertes, elk met verschillende lichamelijke en mentale symptomen, afhankelijk van het getroffen hersendeel en het type beroerte. Veelvoorkomende klachten zijn spraakproblemen, zwakte en persoonlijkheidsveranderingen. Een snelle behandeling is cruciaal om de schade aan de hersenen te beperken of zelfs om te keren. Elke minuut telt bij een beroerte. Daarnaast biedt een gezonde levensstijl de beste bescherming tegen het ontstaan van een beroerte.

• Synoniemen van beroerte
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Soorten: Ischemische en hemorragische beroerte
• Lichamelijke en mentale symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Preventie
• Complicaties
• Bekende personen met een beroerte

Synoniemen van beroerte

Een beroerte (CVA) staat ook bekend onder de volgende benamingen:

• attaque
• cerebrovasculair accident
• stroke
• vaataccident
• vasculair accident

Epidemiologie

In Nederland worden jaarlijks ongeveer 41.000 mensen getroffen door een beroerte, terwijl in België het aantal rond de 19.000 ligt. Wereldwijd leeft ongeveer twee derde van de beroertepatiënten in midden- en laaginkomenslanden. Het jaarlijkse sterftecijfer door beroertes bedraagt ongeveer 200 per 100.000. Sterftecijfers zijn hoger bij Aziatische en Afrikaanse populaties dan bij mensen van Europese afkomst. Beroertes komen zelden voor bij personen onder de veertig jaar. Verder worden mannen vaker getroffen dan vrouwen.

Oorzaken

Een beroerte ontstaat wanneer de bloedtoevoer naar een deel van de hersenen plotseling wordt onderbroken. Als deze onderbreking langer dan een paar seconden aanhoudt, ontvangen de hersenen onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen, wat kan leiden tot het afsterven van hersencellen en blijvende schade.

Risicofactoren

Een aantal aandoeningen en omgevingsfactoren verhogen het risico op het ontwikkelen van een beroerte. Ook sommige medicijnen kunnen bijdragen aan het ontstaan van een beroerte.

Aandoeningen

De volgende aandoeningen verhogen de kans op een beroerte:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen met symptomen aan hart, huid, maag, darmen, lever, nieren en hersenen)
• anti-cardiolipine en lupus anticoagulerende antilichamen met bloedstolsels in slagaders (antifosfolipidsyndroom)
• bloedingstoornissen zoals bij een neusbloeding
• CADASIL (cerebrale dominante arteriopathie met subcorticale infarcten en leucoencefalopathie)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• arterioveneuze malformatie (AVM) (misvorming)
• een bestaand cerebraal aneurysma (uitstulping van een slagader in de hersenen)
• een chronische nierziekte
• een familiegeschiedenis van een beroerte
• een hersenbloeding
• een verminderde denkfunctie
• een trauma aan de nek: In december 2016 werd een geval gerapporteerd waarbij een man een beroerte kreeg na een kappersbezoek; door het hoofd naar achteren te kantelen aan de wastafel werd een belangrijk bloedvat geraakt dat naar de hersenen leidt.
• een verhoogd cholesterolgehalte
• een verhoogd hematocrietgehalte
• een verhoogde bloeddruk (hypertensie): Een chronische hoge bloeddruk kan leiden tot het barsten van bloedvaten, wat resulteert in een hemorragische beroerte. Hypertensie is een van de meest behandelbare risicofactoren voor beroertes. Het risico op een beroerte vermindert bij patiënten tussen de veertig en zestig jaar oud, omdat zij vaak een behandeling voor hoge bloeddruk krijgen. Bij ouderen blijft hypertensie een belangrijke oorzaak van morbiditeit en sterfte.
• granulomatische angiitis van het centrale zenuwstelsel
• hart- en vaatziekten: Hart- en vaatziekten of slechte doorbloeding van de benen door vernauwde aders verhogen het risico op een beroerte. Voorbeelden zijn atriumfibrillatie (onregelmatige en snelle samentrekking van de hartkamers), ernstige carotisstenose en endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• verminderde grijpkracht
• hyperhomocysteïnemie
• kanker
• migraine (aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• neurosyfilis (complicatie van syfilis, een bacteriële infectie)
• slaapapnoe
• bepaalde vormen van artritis (gewrichtsontsteking)
• trombocytemie en trombofilie (eiwit C-deficiëntie, factor V Leiden)
• vasculitis (bloedvatontsteking) zoals bij systemische lupus erythematosus (SLE), polyarteritis (bloedvatziekte), gigantische arteritis

Medicijnen

Bepaalde medicijnen kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op een beroerte:

• alfablokkers: medicijnen voor de behandeling van hoge bloeddruk, de ziekte van Raynaud (veranderingen in huidskleur met koude en pijn), urineretentie (problemen met het volledig ledigen van de blaas)
• bloedverdunners zoals Warfarine (Coumadin): kunnen soms leiden tot een hemorragische beroerte
• cox-2 remmers: pijnstillers die behoren tot de niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• het gebruik van protonpompremmers (medicijnen die maagzuur verminderen)
• hormonale substitutietherapie: vervanging van hormonen
• lage doses oestrogeenbevattende orale anticonceptiva = anticonceptiepil: vooral bij vrouwen boven de 35 jaar die roken
• vrij verkrijgbare pijnstillers zoals medicijnen tegen een verkoudheid die de bloedvaten vernauwen (vasoconstrictie)

Omgevingsfactoren

De volgende omgevingsfactoren kunnen het risico op een beroerte verhogen:

• drugsmisbruik zoals cocaïne en andere recreatieve drugs
• een gebrek aan lichaamsbeweging (minder dan dertig minuten beweging per dag)
• een onderbroken slaap
• een vetrijke voeding
• zwangerschap (zowel tijdens de zwangerschap als in de eerste weken na de bevalling)
• etniciteit: Afro-Amerikanen hebben een verhoogd risico
• geslacht: mannen hebben een hogere kans op een beroerte
• gezoete / gesuikerde dranken
• overmatig alcoholgebruik
• langere werktijden (55 uur of meer per week verhogen de kans op een beroerte met 33%)
• verhoogde stress
• een hoge calorie-inname
• obesitas (overgewicht)
• roken

Soorten: Ischemische en hemorragische beroerte

Een beroerte is onderverdeeld in drie types met name een ischemische en een hemorragische beroerte en een TIA.

Ischemische beroerte (herseninfarct)

Een ischemische beroerte, ook gekend als een herseninfarct, komt voor bij 85% van de patiënten met een beroerte. Ischemie staat hierbij voor een tekort aan zuurstof in het bloed. Dit type beroerte is namelijk het gevolg van een verstopping of vernauwing van een bloedvat (dat bloed voert naar de hersenen) en dit gebeurt door een bloedstolsel. Dit bestaat in twee vormen:

• een trombotische beroerte (trombo-embolische beroerte): Hierbij vormt zich een stolsel in een reeds vernauwde beroerteader.
• een cerebrale embolie of embolische beroerte: Hierbij breekt een stolsel af van een andere plaats in de bloedvaten van de hersenen, of is dit afkomstig van een ander lichaamsdeel en reist dit naar de hersenen.

Plaques, een soort kleverige stof, doet de beroerteaders verstoppen wat ook leidt tot een ischemische beroerte.

Hemorragische beroerte

Een hemorragische beroerte komt tot stand wanneer een bloedvat van de hersenen verzwakt en vervolgens openbarst. Als gevolg hiervan lekt bloed in de hersenen. Deze hersenbloeding gebeurt bij volgende aandoeningen:

• aneurysma
• arterioveneuze misvorming

Voorts resulteert een ischemische beroerte mogelijk in een bloeding in de hersenen waardoor sprake is van een hemorragische beroerte.

TIA (Transiënte ischemische aanval)

Een TIA (transient ischemic attack) betekent een plotseling maar voorbijgaand (transiënt) tekort van de bloedaanvoer naar de hersenen. Dit type beroerte is een soort waarschuwingssignaal voor de patiënt omdat hierop bij ongeveer één op de drie patiënten onbehandeld binnen het jaar een echte beroerte (meestal een trombo-embolische beroerte) volgt. Bij een TIA is een bloedstolsel in het hart aanwezig of is een slagader gedeeltelijk verstopt. De patiënt herstelt normaal gezien wel volledig bij een TIA.

Lichamelijke en mentale symptomen

De symptomen van een beroerte zijn afhankelijk van het getroffen deel in de hersenen. Soms is een patiënt zich niet bewust van de beroerte. Veelal verschijnen de tekenen plots, maar in sommige gevallen presenteert een patiënt zich pas na één of twee dagen met klachten. Net na het ontstaan van een beroerte zijn de symptomen meestal het meest ernstig, maar het gebeurt ook dat de klachten langzaam verergeren

Hoofdpijn

Plotseling ontstane hoofdpijn is één van de kenmerkende symptomen wanneer sprake is van een hersenbloeding. De hoofdpijn verergert bij het bewegen of hoesten en bij het plat gaan liggen. De pijn is dusdanig ernstig dat mogelijk slaapstoornissen tot stand komen. Ook ochtendhoofdpijn is een mogelijk symptoom van een beroerte.

Andere symptomen

Andere symptomen zijn afhankelijk van de ernst en locatie van de beroerte. Zowel lichamelijke als neurologische (mentale) tekenen komen mogelijk tot stand.

Lichamelijk

• bevingen aan handen (handtremoren)
• darmen en urinewegen: een gebrek aan controle over de blaas of darmen, een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen), een overactieve blaas, frequent plassen (pollakisurie)
• een verlies van evenwicht of coördinatie of moeite met lopen (ataxie)
• globus pharyngeus (brokgevoel in keel)
• gevoelloosheid of tintelingen (paresthesieën) aan één kant van het lichaam
• hemiplegie (verlamming van de lichaamshelft (links of rechts, bv. afhangende lip)) of hemiparese (onvolledige verlamming aan één zijde)
• misselijkheid
• problemen met het gezichtsvermogen: plotse blindheid, verminderde gezichtsscherpte, dubbelzien (diplopie), een gezichtsvelduitval (hemianopsie: uitval van een gedeelte van het gezichtsveld), pupillen van ongelijke grootte (anisocorie), wazig zien, een totaal verlies van het gezichtsvermogen (zie ook: oogproblemen bij een beroerte)
• problemen met het schrijven of lezen
• problemen met ruimtelijke waarneming
• problemen met spreken of begrijpen van anderen: dysartrie
• schouderpijn
• slikproblemen
• spierzwakte in het gezicht (gezichtszwakte), de armen of de benen (meestal slechts aan één zijde) zoals bijvoorbeeld een afhangende mondhoek
• veranderingen in de smaak met bijvoorbeeld tongtintelingen
• veranderingen in het gehoor: tinnitus aurium (oorsuizen)
• vermoeidheid
• vertigo (duizeligheid)
• wijzigingen in de sensatie en het vermogen om pijn, druk of temperaturen te voelen

Mentaal

• agnosie (niet meer herkennen van zintuiglijke informatie)
• een verandering in alertheid (waaronder slaperigheid, bewusteloosheid en coma)
• geheugen- en concentratieproblemen
• persoonlijkheidsveranderingen (persoonlijkheidsstoornissen), stemmingswisselingen of emotionele veranderingen
• verwardheid

Mogelijk zijn de dagelijkse activiteiten hierdoor belemmerd.

Diagnose en onderzoeken

FAST: Beroerte snel herkennen

Een beroerte gebeurt snel en treedt vaak op voordat iemand een arts kan raadplegen. Een beroerte herkennen is dan ook belangrijk om zo snel mogelijk de diagnose te stellen en een behandeling in te zetten bij de patiënt. Uit een onderzoek van de Nederlandse Hartstichting in mei 2016 bleek dat twee derde van de Nederlanders niet in staat is om de signalen van een beroerte te herkennen. Het acroniem FAST (snel) is een manier om deze tekenen snel te identificeren.

Lichamelijk onderzoek

Bij een lichamelijk onderzoek test de arts het gezichtsvermogen, de beweging, het gevoel, het begrip en het spraakvermogen. Verder bemerkt de arts mogelijk ook reflexstoornissen wanneer hij met een rubberen hamertje op de knie klopt, omdat dan geen reactie optreedt. De arts herhaalt dit onderzoek na verloop van tijd om te kijken of de beroerte verergerd of verbeterd is. Verder gebruikt hij zijn stethoscoop om te luisteren naar de halsberoerteaders in de nek. Hij hoort hierbij een abnormaal geluid als gevolg van een abnormale bloedstroom. Daarnaast voert hij een bloeddrukonderzoek uit. Vaak is namelijk sprake van een te hoge bloeddruk.

Diagnostisch onderzoek
Verdere beeldvormende en diagnostische onderzoeken zij nodig om het type, de locatie en de oorzaak van de beroerte op te sporen en andere problemen uit te sluiten.

• een angiografie van de schedel: om een verstopt bloedvat of een bloeding in de hersenen op te sporen
• een bloedonderzoek: om een infectie uit te sluiten, de bloedstollingstijd te kennen en bepaalde stoffen en stollingsfactoren te meten
• een carotis duplex (echografie): om een vernauwde halsberoerteaders in de nek te identificeren
• een CT-scan: om ook tumoren uit te sluiten
• een echocardiografie: om een bloedstolsel dat uit het hart komt op te sporen
• een elektrocardiografie: om de elektrische activiteit van het hart te volgen en om het hartritme te volgen
• een magnetische resonantie angiografie (MRA) of CT-angiografie: om abnormale bloedvaten in de hersenen te identificeren
• een MRI-scan: om het beschadigd hersenweefsel te detecteren
• een oogonderzoek: om oogproblemen op te sporen

Differentiële diagnose

In een aantal gevallen zijn uitgebreide medische onderzoeken nodig omdat het klinisch beeld van een beroerte sterk lijkt op andere aandoeningen zoals:

• Bell’s palsy (plotselinge aangezichtsverlamming door zenuwschade)
• een conversiestoornis (omzetting van een onopgelost conflict in meestal symbolische fysieke symptomen als verdedigingsmechanisme)
• een epileptische aanval
• een hersentumor
• een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen de hersenvliezen)
• een subduraal hematoom
• een syncope (flauwvallen)
• een systemische infectie
• encefalitis (een hersenontsteking)
• hoofdpijn
• hyperosmolaire hyperglycemische niet-ketotische coma
• labyrinthitis ossificans (ontsteking van een deel van het binnenoor)
• meningitis (een hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• migraine
• positionele vertigo
• toxische metabolische stoornissen, zoals hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed) en hypoglykemie (verlaagd glucosegehalte in het bloed)
• transiënte globale amnesie

Behandeling

Snelle behandeling nodig

Bij een beroerte is het belangrijk om zo snel mogelijk de eerste hulpafdeling van een ziekenhuis op te zoeken. Een medicijn breekt een bloedstolsel af indien dit de oorzaak is van een beroerte. Dit moet binnen 3 tot 4,5u zijn toegediend nadat de eerste symptomen zijn begonnen. Des te eerder deze behandeling wordt gestart, des te groter de kans op een goed resultaat.

Ondersteunende behandelingen

Andere behandelingen zijn afhankelijk van de oorzaak van de beroerte. Enkele mogelijke behandelingen zijn:

• bloedverdunners zoals heparine, warfarine (coumadin), aspirine of clopidogrel (plavix)
• fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, en sliktherapie
• het plaatsen van een maagsonde (gastrostomie) bij ernstige slikproblemen
• medicijnen om risicofactoren te behandelen zoals geneesmiddelen voor de behandeling van een hoge bloeddruk (plaspillen, bètablokkers, ACE-remmers), diabetes en hoge cholesterol (statines)
• speciale procedures of een operatie om de symptomen te verlichten of te voorkomen dat meer beroertes optreden
• voedingsstoffen en vloeistoffen

Nieuwe ontwikkeling

In maart 2017 meldden wetenschappers dat gif van een dodelijke spin (trechterwebspin) mogelijk de hersenen na een beroerte kan beschermen. Dit is enkel getest op ratten waarbij bleek dat het bestanddeel zelfs werkt als het meerdere uren na de beroerte is toegediend.

Prognose

De vooruitzichten zijn variabel bij een beroerte en hangen af van volgende factoren:

• de getroffen lichaamsfuncties
• de hoeveelheid schade aan het hersenweefsel
• de snelheid van het opstarten van de snel behandeling (des te sneller, des te beter)
• het type beroerte

Het merendeel van de patiënten verbetert in de eerste maanden of jaren dankzij een intensieve therapie. Meer dan de helft van de patiënten die een beroerte hebben gehad, zijn in staat om thuis te blijven wonen, maar bij anderen is wel gespecialiseerde zorg nodig.

Heeft de patiënt een medicijn gekregen om de klonter op te lossen en is dit succesvol, dan verdwijnen de symptomen van een beroerte. Soms echter geraakt een patiënt niet tijdig in het ziekenhuis of heeft hij een andere aandoening waardoor hij de geneesmiddelen niet kan krijgen. EHBO bij een beroerte is nuttig wanneer medische hulp niet direct beschikbaar is.

De overlevingskansen zijn over het algemeen beter bij patiënten met een ischemische beroerte (door een bloedstolsel) dan bij patiënten die lijden aan een hersenbloeding. Het risico voor een tweede beroerte is het hoogst tijdens de weken of maanden na de eerste beroerte. Daarna daalt het risico op een nieuwe beroerte.

Preventie

Een lage dosis aspirine is inzetbaar als primaire preventie bij mannen en vrouwen met een ernstig risico op hart- en vaatziekten. Daarnaast is het belangrijk om het medicatiegebruik te bespreken met de arts. Indien mogelijk is het nodig om de omgevingsfactoren te vermijden om het risico op een beroerte te verlagen. Verder zijn voedingsaanpassingen nuttig volgens een onderzoek uit 2014 dat verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift "Stroke". Epidemiologen van het Albert Einstein College of Medicine in New York meldden namelijk dat een kaliumrijke voeding beschermende effecten biedt op een beroerte en hierdoor de kans op overlijden verlaagt. Kalium bevindt zich in fruit, groenten en plantaardige producten. Tuinieren speelt eveneens een belangrijke rol in de voorkoming van een beroerte. Verder zou borstvoeding van minimaal één jaar op latere leeftijd het risico op een beroerte verlagen bij de moeder. In juni 2017 verscheen dit namelijk een onderzoeksrapport in het Journal of the American Heart Association, gepubliceerd door onderzoekers van Oxford University, de Chinese Academy of Medical Sciences en Peking University.

Complicaties

Naast de eventuele neurologische restschade is een depressie na een beroerte vrij gebruikelijk. Dit ontwikkelt zich na de beroerte of maximaal twee jaar na de beroerte.

Bekende personen met een beroerte

Enkele bekende personen hebben een beroerte gehad of zijn hieraan overleden zoals onder andere:

• Aaron Spelling (Amerikaanse film- en tv-producent)
• Al Capone (Amerikaanse gangster)
• Charles Dickens (Engels auteur en sociaal criticus)
• Gare Coleman (acteur)
• Gene Kelly (Amerikaanse danser, acteur, zanger, regisseur, producer en choreograaf)
• Johann Sebastian Bach (Duitse componist en muzikant)
• Joseph Stalin (ex-leider van de Sovjet-Unie)
• Loretta Lynn (Amerikaanse countryzangeres)
• Louis Pasteur (Franse chemicus en microbioloog)
• Marco Borsato (Nederlandse zanger)
• Nardwuar (muziekjournalist)
• Nicolaus Copernicus (wiskundige en astronoom)
• Richard Nixon (37ste president van de Verenigde Staten)
• Roger Cicero (Duitse jazzzanger)
• Romijn Conen (Nederlandse acteur)
• Shimon Peres (voormalige Iraëlische president)
• Winston Churchill (Britse politicus)
• Woodrow Wilson (28ste president van de Verenigde Staten)
• Zsa Zsa Gabor (Amerikaanse actrice)

Lees verder

• Oogproblemen bij een beroerte: Schade aan gezichtsvermogen
• TIA (transient ischemic attack): Tijdelijke functie-uitval
• Stille beroerte: Hersenaandoening zonder herkenbare tekenen
• Hersengezondheid: Tips voor goede hersenfunctie
• Hersenstamberoerte: Soorten, oorzaken en behandeling