Astigmatisme: Wazig zien door brekingsfout in het oog

Astigmatisme is een visuele aandoening die leidt tot wazig zien door een refractiefout, oftewel een krommingsfout in het oog. Bij astigmatisme is de breking van het licht niet gelijkmatig, wat resulteert in onscherpe of vervormde beelden. Deze brekingsafwijking kan al bij de geboorte aanwezig zijn of zich later in het leven ontwikkelen. Bepaalde oogaandoeningen gaan vaak gepaard met astigmatisme. Het is eenvoudig op te sporen tijdens een standaard oogonderzoek. De meeste patiënten ervaren verbeteringen met contactlenzen of een bril met speciale glazen, hoewel chirurgische ingrepen ook mogelijk zijn om het gezichtsvermogen te verbeteren.

Epidemiologie
Prevalentie en leeftijdsverdeling
Geografische en etnische verschillen
Mechanisme
Oorzaak van de brekingsfout
Rol van erfelijkheid en ontwikkelingsfactoren
Oorzaken van astigmatisme: Wazig zien door brekingsfout in het oog
Risicofactoren van brekingsafwijking
Genetische aanleg
Oogziekten en trauma
Risicogroepen
Kinderen en adolescenten
Patiënten met oogheelkundige aandoeningen
Soorten astigmatisme
Symptomen: Wazig, onscherp en vervormd zien
Alarmsymptomen
Wazig of vervormd zicht
Hoofdpijn en oogvermoeidheid
Diagnose en onderzoeken
Behandeling van astigmatisme: Bril, contactlenzen of operatie
Prognose
Complicaties
Preventie en advies
Vroegtijdige detectie bij kinderen
Beheersing van omgevingsfactoren
Praktische tips voor het omgaan met astigmatisme
Zorg voor een tijdige oogmeting
Draag voorgeschreven correctieve lenzen of een bril
Overweeg chirurgie als een optie
Verzorg je ogen goed
Bescherm je ogen tegen schadelijke invloeden
Wees voorzichtig met medicijnen
Misvattingen rond astigmatisme
Astigmatisme ontstaat alleen door erfelijkheid
Astigmatisme is altijd ernstig en leidt tot blindheid
Mensen met astigmatisme kunnen geen contactlenzen dragen
Astigmatisme verdwijnt vanzelf of wordt minder met de tijd
Astigmatisme betekent dat je slechtziend bent
Astigmatisme kan niet met een operatie worden gecorrigeerd
Astigmatisme wordt veroorzaakt door veel lezen of tv-kijken

Epidemiologie

Prevalentie en leeftijdsverdeling

Astigmatisme is een van de meest voorkomende refractieafwijkingen wereldwijd en treft zowel kinderen als volwassenen. Het komt vaak voor in combinatie met andere refractieproblemen zoals bijziendheid (myopie) en verziendheid (hypermetropie). Studies tonen aan dat tot 40% van de wereldbevolking in enige mate astigmatisme heeft.

Geografische en etnische verschillen

De prevalentie varieert afhankelijk van geografische regio's en etniciteit. In Aziatische en Afrikaanse populaties is astigmatisme doorgaans prominenter aanwezig dan in westerse populaties, wat mogelijk te maken heeft met genetische en omgevingsfactoren.

Mechanisme

Oorzaak van de brekingsfout

Astigmatisme ontstaat door een onregelmatige kromming van het hoornvlies of de ooglens, wat resulteert in een ongelijke breking van het licht. Hierdoor wordt het beeld niet scherp op het netvlies geprojecteerd, wat leidt tot wazig of vervormd zicht.

Rol van erfelijkheid en ontwikkelingsfactoren

Erfelijkheid speelt een belangrijke rol in het ontstaan van astigmatisme. Daarnaast kunnen externe factoren zoals langdurige visuele belasting of trauma aan het oog bijdragen aan de ontwikkeling ervan.

Oorzaken van astigmatisme: Wazig zien door brekingsfout in het oog

Het hoornvlies, het voorste deel van het oog, heeft de taak om licht te breken en dit correct te richten op de retina, de achterkant van het oog. Bij astigmatisme is de kromming van het hoornvlies ongelijk, waardoor de lichtstralen niet in één punt op het netvlies kunnen worden gefocust. Dit veroorzaakt wazige beelden. Vaak is er een ongelijke kromming van het hoornvlies, ook wel corneaal astigmatisme genoemd. In sommige gevallen is de kromming van de lens (lenticulair astigmatisme) de oorzaak van de refractiefout. Door de ongelijke kromming lijkt het hoornvlies op een rugbybal in plaats van een gewone voetbal, wat leidt tot een defecte lichtverdeling op het netvlies en hoornvliesafwijking. Astigmatisme wordt vaak gecombineerd met wazig gezichtsvermogen en is vergelijkbaar met verziendheid en bijziendheid als een refractiefout.

Risicofactoren van brekingsafwijking

Astigmatisme kan aangeboren zijn of zich ontwikkelen door keratitis (hoornvliesontsteking). De exacte oorzaak van astigmatisme is niet volledig bekend. Meestal ontstaan de symptomen bij de geboorte. Astigmatisme gaat vaak samen met bijziendheid (myopie) en verziendheid (hypermetropie). Verergering van astigmatisme kan wijzen op keratoconus, een aandoening waarbij de cornea kegelvormig uitsteekt en het gezichtsvermogen beïnvloedt. Bovendien kan astigmatisme soms optreden na bepaalde oogchirurgische ingrepen, zoals een staaroperatie.

Genetische aanleg

Astigmatisme heeft een sterke genetische component, met een verhoogd risico bij mensen met een familiegeschiedenis van refractieafwijkingen. Het wordt vaak al op jonge leeftijd vastgesteld bij kinderen met genetische predispositie.

Oogziekten en trauma

Secundaire astigmatisme kan ontstaan door aandoeningen zoals keratoconus of door trauma aan het hoornvlies, zoals littekens na een infectie of operatie.

Risicogroepen

Kinderen en adolescenten

Kinderen lopen een hoger risico op astigmatisme vanwege de erfelijke component en de invloed van omgevingsfactoren tijdens de groei en ontwikkeling van de ogen. Regelmatige visuele controles zijn essentieel om vroegtijdige detectie en behandeling mogelijk te maken.

Patiënten met oogheelkundige aandoeningen

Personen met aandoeningen zoals keratoconus of diabetes hebben een verhoogd risico op astigmatisme. Bij deze groepen moet speciale aandacht worden besteed aan preventieve en corrigerende maatregelen.

Soorten astigmatisme

Astigmatisme kan in verschillende vormen voorkomen:

Corneaal astigmatisme: Veroorzaakt door een onregelmatige vorm van het hoornvlies.
Lenticulair astigmatisme: Ontstaat door een vervorming van de lens.
Cornea-lenticulair astigmatisme: Een combinatie van beide vormen van astigmatisme.

Symptomen: Wazig, onscherp en vervormd zien

Patiënten met astigmatisme ervaren vaak moeite met het scherp zien van fijne details, zowel van dichtbij als op afstand. Symptomen kunnen onder meer zijn:

Wazig, onscherp en vervormd zien (metamorfopsie)
Loensen, vermoeide ogen, hoofdpijn, ochtendhoofdpijn, en vermoeidheid
Af en toe fotofobie (overgevoeligheid voor licht)

Alarmsymptomen

Wazig of vervormd zicht

Patiënten met astigmatisme melden vaak problemen met scherpstellen, vooral bij het kijken naar objecten op verschillende afstanden. Dit kan zowel horizontale als verticale vervorming omvatten.

Hoofdpijn en oogvermoeidheid

Ongecorrigeerde astigmatisme leidt vaak tot inspanning van de oogspieren, wat zich uit in frequente hoofdpijn, vermoeide ogen, en ongemak bij langdurige visuele taken zoals lezen of werken achter een computer.

Diagnose en onderzoeken

Oogheelkundig onderzoek
De diagnose astigmatisme wordt vaak gesteld door een uitgebreid oogonderzoek bij de oogarts. Dit omvat meestal oftalmoscopie en een refractieonderzoek. Dit type onderzoek maakt het mogelijk om astigmatisme eenvoudig te identificeren zonder verdere onderzoeken te hoeven uitvoeren.

Diagnostisch onderzoek
Bij sommige patiënten, zoals kinderen of volwassenen die om psychische of lichamelijke redenen niet kunnen deelnemen aan het standaard oogonderzoek, kan een retinoscopie nodig zijn. Dit onderzoek analyseert de retina (het netvlies) na het verwijden van de ogen met oogdruppels, ook bekend als mydriatica.

Differentiële diagnose
Astigmatisme kan worden verward met andere aandoeningen zoals cataract (staar), strabisme (scheelzien), leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), verziendheid en bijziendheid, die vergelijkbare symptomen kunnen vertonen maar verschillende oorzaken en behandelingen hebben.

Behandeling van astigmatisme: Bril, contactlenzen of operatie

Behandeling van astigmatisme hangt af van de ernst van de aandoening:

Bril met cilindrisch geslepen glazen: Dit verbetert vaak het gezichtsvermogen maar geneest de afwijking niet.
Contactlenzen: Deze kunnen het gezichtsvermogen verder verbeteren en zijn een alternatieve oplossing voor brillen.
Laserchirurgie: Behandelingen zoals LASIK kunnen de vorm van het hoornvlies aanpassen en astigmatisme corrigeren.

Een goede zonnebril kan ook nuttig zijn, vooral in gevallen waar licht de symptomen kan verergeren. Het is cruciaal om bij de keuze van een bril of lenzen advies in te winnen bij een oogarts en gecertificeerd opticien, omdat standaard leesbrillen vaak niet effectief zijn bij astigmatisme. Regelmatig oogonderzoek is belangrijk om astigmatisme en andere oogaandoeningen tijdig op te sporen en complicaties zoals amblyopie te voorkomen.

Prognose

Astigmatisme kan progressief zijn, wat betekent dat sommige patiënten af en toe nieuwe brillen of contactlenzen nodig hebben. Dankzij ooglasercorrecties kan astigmatisme worden gecorrigeerd of in ieder geval de symptomen aanzienlijk worden verminderd.

Complicaties

Bij kinderen met astigmatisme kan het ontbreken van een correctiemiddel leiden tot amblyopie (lui oog), wat een vermindering van de gezichtsscherpte veroorzaakt door het niet gebruiken of minder gebruiken van één oog.

Preventie en advies

Vroegtijdige detectie bij kinderen

Regelmatige oogonderzoeken, vooral bij jonge kinderen, kunnen helpen om astigmatisme vroeg op te sporen. Dit voorkomt complicaties zoals amblyopie (lui oog) en ondersteunt een gezonde visuele ontwikkeling.

Beheersing van omgevingsfactoren

Het verminderen van visuele belasting, bijvoorbeeld door pauzes te nemen tijdens het gebruik van digitale apparaten en voldoende verlichting te garanderen, kan helpen om bijkomende visuele klachten te voorkomen.

Praktische tips voor het omgaan met astigmatisme

Astigmatisme is een veelvoorkomende aandoening van het oog waarbij het hoornvlies of de ooglens onregelmatig van vorm is, waardoor licht op verschillende plaatsen in het oog wordt gefocust. Dit kan leiden tot vervormd of wazig zicht, zowel dichtbij als ver weg. Gelukkig zijn er verschillende manieren om de symptomen van astigmatisme te beheersen en je zicht te verbeteren. Hier volgen enkele praktische tips om je te helpen.

Zorg voor een tijdige oogmeting

Het is belangrijk om regelmatig een oogonderzoek te ondergaan bij een oogarts of optometrist, vooral als je merkt dat je zicht vervormd of wazig is. Het vroegtijdig ontdekken van astigmatisme kan helpen om het probleem snel te verhelpen. Tijdens je oogonderzoek zal de arts nauwkeurig meten hoe je ogen het licht breken, zodat hij of zij een correcte diagnose kan stellen en je passende oogcorrecties kan aanbevelen.

Draag voorgeschreven correctieve lenzen of een bril

De meeste mensen met astigmatisme dragen een bril of contactlenzen om hun zicht te verbeteren. Je oogarts zal je adviseren over welke lenzen het beste voor je werken. Correctieve lenzen helpen om het licht dat je ogen binnenkomt op de juiste manier te breken, zodat je helder kunt zien. Als je kiest voor contactlenzen, kunnen gespecialiseerde lenzen, zoals torische lenzen, worden aanbevolen voor een betere correctie van astigmatisme. Volg de instructies van je arts zorgvuldig om het meeste uit je lenzen of bril te halen.

Overweeg chirurgie als een optie

In sommige gevallen kan chirurgie, zoals een cornea-transplantatie of refractieve chirurgie zoals LASIK, een optie zijn voor het corrigeren van astigmatisme. Deze ingrepen kunnen de vorm van je hoornvlies permanent veranderen om het probleem op te lossen. Dit is echter meestal alleen een optie voor mensen die niet goed reageren op brillen of lenzen. Bespreek de voor- en nadelen van chirurgie met je arts om te bepalen of dit voor jou geschikt is.

Verzorg je ogen goed

Astigmatisme kan verergeren door oogvermoeidheid, dus het is belangrijk om goed voor je ogen te zorgen. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt, aangezien vermoeidheid de druk op je ogen kan verhogen en de symptomen kan verergeren. Ook het nemen van regelmatige pauzes van schermen helpt om je ogen te ontspannen. Als je veel tijd aan een computer doorbrengt, gebruik dan de 20-20-20 regel: elke 20 minuten, kijk 20 seconden naar iets dat 20 voet (ongeveer 6 meter) van je verwijderd is. Dit vermindert de belasting van je ogen.

Bescherm je ogen tegen schadelijke invloeden

De blootstelling aan fel licht kan de symptomen van astigmatisme verergeren. Draag een zonnebril met UV-bescherming als je naar buiten gaat om je ogen te beschermen tegen de schadelijke effecten van zonlicht. Dit kan helpen om ongemak en vermoeidheid van je ogen te verminderen. Je kunt ook overwegen om een bril te dragen die speciaal is ontworpen om licht te filteren als je gevoelig bent voor fel licht.

Wees voorzichtig met medicijnen

Hoewel astigmatisme vaak kan worden gecorrigeerd met brillen of lenzen, kunnen bepaalde medicijnen je gezichtsvermogen beïnvloeden. Als je medicijnen gebruikt, bijvoorbeeld voor een aandoening zoals allergieën of darmen, is het belangrijk om eventuele bijwerkingen die van invloed kunnen zijn op je ogen te bespreken met je arts. Sommige medicijnen kunnen het gezichtsvermogen tijdelijk verstooren, dus wees je hiervan bewust en raadpleeg je arts als je veranderingen in je zicht merkt.

Misvattingen rond astigmatisme

Astigmatisme is een veelvoorkomende afwijking van het oog waarbij het hoornvlies of de ooglens een ongelijke kromming heeft. Hierdoor wordt licht niet gelijkmatig op het netvlies gefocust, wat leidt tot wazig of vervormd zicht, zowel van dichtbij als veraf. Ondanks dat astigmatisme goed te corrigeren is met een bril, contactlenzen of chirurgie, bestaan er nog veel misvattingen over deze oogaandoening.

Astigmatisme ontstaat alleen door erfelijkheid

Hoewel genetische factoren een rol kunnen spelen bij het ontstaan van astigmatisme, is het niet uitsluitend erfelijk. Het kan zich ook ontwikkelen door andere oorzaken, zoals oogletsel, een operatie of zelfs bepaalde oogaandoeningen. Daarnaast kan de vorm van het hoornvlies in de loop van het leven veranderen, wat astigmatisme kan verergeren of juist verminderen.

Astigmatisme is altijd ernstig en leidt tot blindheid

Veel patiënten denken dat astigmatisme een progressieve aandoening is die uiteindelijk kan leiden tot blindheid, maar dat is niet waar. In de meeste gevallen blijft astigmatisme stabiel of verandert het slechts geleidelijk. Het kan ongemak veroorzaken, zoals hoofdpijn en vermoeidheid van de ogen, maar met de juiste correctie is het goed te behandelen. Alleen in zeer zeldzame gevallen kan het gepaard gaan met ernstige oogaandoeningen die het zicht verder beïnvloeden.

Mensen met astigmatisme kunnen geen contactlenzen dragen

Vroeger was het inderdaad lastiger om astigmatisme met contactlenzen te corrigeren, maar tegenwoordig zijn er speciale torische lenzen ontwikkeld die de afwijking effectief kunnen compenseren. Deze lenzen zijn ontworpen om de onregelmatige kromming van het hoornvlies te corrigeren en zorgen voor scherp zicht. Er zijn zowel zachte als harde gasdoorlatende lenzen beschikbaar, afhankelijk van de ernst van de afwijking en de voorkeur van de patiënt.

Astigmatisme verdwijnt vanzelf of wordt minder met de tijd

In tegenstelling tot wat sommigen denken, verdwijnt astigmatisme niet vanzelf. Bij sommige kinderen kan een lichte vorm zich in de loop der jaren stabiliseren, maar bij veel patiënten blijft de aandoening aanwezig. Zonder de juiste correctie kan het zelfs leiden tot oogklachten, zoals vermoeidheid en hoofdpijn. Regelmatige oogonderzoeken zijn daarom belangrijk om te bepalen of er aanpassingen in de correctie nodig zijn.

Astigmatisme betekent dat je slechtziend bent

Astigmatisme veroorzaakt wazig of vervormd zicht, maar dit betekent niet dat je per definitie slechtziend bent. Veel patiënten met astigmatisme hebben nog steeds een goed zichtvermogen wanneer ze een geschikte correctie gebruiken, zoals een bril of contactlenzen. Pas wanneer astigmatisme gepaard gaat met andere ernstige oogaandoeningen, kan het leiden tot een significante vermindering van het zicht.

Astigmatisme kan niet met een operatie worden gecorrigeerd

Naast brillen en contactlenzen kan astigmatisme in veel gevallen ook worden gecorrigeerd met een laserbehandeling, zoals LASIK of PRK. Deze operaties kunnen de kromming van het hoornvlies aanpassen, waardoor de lichtinval beter wordt gefocust op het netvlies. Voor patiënten met een ernstige vorm kan een implantaatlens soms een oplossing bieden. Niet iedereen is echter geschikt voor een operatie, en een gedetailleerd oogonderzoek is noodzakelijk om te bepalen of chirurgie een optie is.

Astigmatisme wordt veroorzaakt door veel lezen of tv-kijken

Er is geen wetenschappelijk bewijs dat veel lezen, televisiekijken of werken achter een computerscherm astigmatisme veroorzaakt. Deze activiteiten kunnen wel leiden tot vermoeide ogen en tijdelijke onscherpte door droge ogen of oogbelasting, maar ze veranderen de vorm van het hoornvlies niet. Erfelijkheid en andere factoren spelen een veel grotere rol in het ontstaan van astigmatisme dan levensstijl of schermgebruik.