Hyperurikemie: Verhoogde urinezuurspiegels in bloed

Hyperurikemie is de medische term voor een abnormaal hoge urinezuurspiegels in het bloed. Mogelijk produceert een patiënt meer urinezuur dan normaal, bijvoorbeeld omwille van het consumeren van meer purines in de voeding (zoals orgaanvlees) en of de blootstelling aan organische verontreinigde stoffen. Soms scheiden patiënten ook minder urinezuur uit, zoals bijvoorbeeld door het gebruik van bepaalde medicijnen of door bepaalde zwangerschapscomplicaties. Gecombineerde oorzaken van hyperurikemie zijn bijvoorbeeld het consumeren van met fructose gezoete frisdranken en bepaalde genetische aandoeningen. De hoge niveaus van urinezuur veroorzaken mogelijk jicht of nierproblemen, waarbij tal van mogelijke tekenen ontstaan. De arts behandelt het ziektebeeld dat gepaard gaat met de hogere niveaus van urinezuur in het lichaam. Mogelijk zijn ook voedingsstijlaanpassingen nodig.

• Epidemiologie
• Oorzaken van hyperurikemie
• Verhoogde productie van urinezuur
• Verminderde uitscheiding van urinezuur
• Gecombineerde oorzaken
• Symptomen
• Jicht
• Nierstenen
• Andere ziektebeelden
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verhoogde urinezuurspiegels in het bloed
• Asymptomatische hyperurikemie
• Symptomatische hyperurikemie
• Gewijzigd eetpatroon

Epidemiologie

Wereldwijd is de prevalentie van hyperurikemie de afgelopen decennia aanzienlijk toegenomen. De progressieve toename van serumspiegels van urinezuurspiegels is te wijten aan de toenemende prevalentie van overgewicht en obesitas, evenals de toename van de consumptie van met suiker gezoete frisdranken, voedingsmiddelen die rijk zijn aan purines en alcohol. De neiging om hyperurikemie te ontwikkelen neemt toe met de leeftijd. Een hoge prevalentie van hyperurikemie bestaat in inheemse rassen van de Stille Oceaan, wat geassocieerd lijkt te zijn met een lage fractionele uitscheiding van urinezuur. Hyperurikemie, en dan vooral jichtartritis, komt veel vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Slechts 5% van de patiënten met jicht is vrouwelijk, maar de urinezuurspiegel stijgt bij vrouwen na de menopauze.

Oorzaken van hyperurikemie

De oorzaken van hyperurikemie zijn in te verdelen in drie functionele typen: verhoogde productie van urinezuur, een verminderde uitscheiding van urinezuur en een gecombineerd type.

Verhoogde productie van urinezuur

Een verhoogde productie van urinezuur is goed voor slechts een minderheid van patiënten met hyperurikemie. De oorzaken van een verhoogde urinezuurproductie omvatten:

• de blootstelling aan persistente organische verontreinigende stoffen zoals organochloorbestrijdingsmiddelen
• een gedeeltelijk tekort aan HGPRT (Kelley-Seegmiller-syndroom)
• een verhoogd nucleïnezuurmetabolisme: Dit komt voor bij patiënten met hemolytische anemie en enkele vormen van bloedkanker zoals een lymfoom, myeloom (symptomen aan nieren en botten) of leukemie.
• een verhoogde productie van 5-fosfo-alfa-d-ribosylpyrofosfaat (PRPP)-activiteit
• een voeding die rijk is aan veel purine zoals orgaanvlees en peulvruchten
• een volledig tekort aan hypoxanthine guaninefosforibosyltransferase (HGPRT) zoals bij het Lesch-Nyhan-syndroom (afwijkingen aan bewegingen en gedrag)
• glycogenoses III, V en VII
• het tumorlysissyndroom (leidt tot nierfalen)

Niet altijd is de arts in staat om de oorzaak te bepalen.

Verminderde uitscheiding van urinezuur

De meeste patiënten hebben hyperurikemie doordat ze minder urinezuur uitscheiden. Een verminderde uitscheiding is te wijten aan onder meer:

• acidose: Soorten die hyperurikemie veroorzaken, zijn onder meer lactaatacidose (opbouw van melkzuur in het bloed), diabetische ketoacidose, alcoholische ketoacidose en verhongerketoacidose.
• chronische loodvergiftiging
• een hoge bloeddruk
• familiale juveniele jichtnefropathie: Dit is een zeldzame autosomaal dominante aandoening die zich kenmerkt door progressieve nierinsufficiëntie.
• geneesmiddelen: oorzakelijke geneesmiddelen zijn diuretica (plaspillen: vochtafdrijvende geneesmiddelen), lage dosis salicylaten, cyclosporine, pyrazinamide, ethambutol, levodopa en nicotinezuur.
• het metabool syndroom: Dit syndroom kenmerkt zich door hypertensie, obesitas, insulineresistentie (cellen zijn ongevoelig voor insuline), dyslipidemie en hyperurikemie en is geassocieerd met een verminderde uitscheiding van uraat door de nieren.
• het syndroom van Down
• hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier)
• hypothyreoïdie (te weinig actieve schildklier)
• nierinsufficiëntie / nierfalen / een nierziekte
• pre-eclampsie en eclampsie: Het verhoogde urinezuur geassocieerd met deze zwangerschapscomplicaties is een belangrijke aanwijzing voor de diagnose omdat de urinezuurspiegels lager zijn dan normaal bij gezonde zwangerschappen.
• sarcoïdose (aandoening met symptomen aan huid, longen, ogen en zenuwstelsel)

Soms is de oorzaak onbekend.

Gecombineerde oorzaken

Soms komt gecombineerde hyperurikemie tot stand. Volgende oorzaken zijn hiervan bekend.

• alcohol: Ethanol verhoogt de productie van urinezuur. Het vermindert ook de uitscheiding van urinezuur door de nieren, wat gedeeltelijk te wijten is aan de productie van melkzuur.
• frisdranken die gezoet zijn met fructose
• glucose-6-fosfatase-deficiëntie (glycogenose type I, ziekte van von Gierke): Dit is een autosomaal recessieve aandoening waarbij een patiënt kampt met symptomatische hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel) en hepatomegalie (vergroting van de lever) binnen de eerste twaalf maanden van het leven. Bijkomende symptomen omvatten een kort gestalte, een vertraagde adolescentie, vergrote nieren, een leveradenoom (goedaardige tumor in lever, vooral bij vrouwen), hyperurikemie, hyperlipidemie en verhoogde serumlactaatspiegels.
• tekort aan aldolase B (fructose-1-fosfaataldolase): Dit is een vrij veel voorkomende erfelijke aandoening, die vaak leidt tot jicht.

Symptomen

Circa twee op de drie patiënten heeft geen symptomen. Bij sommige patiënten komen wel ziektebeelden tot uiting wanneer de urinezuurspiegels langdurig verhoogd zijn.

Jicht

Jicht is een stofwisselingsziekte die zorgt voor de ophoping van urinezuur in het bloed en de weefsels. Jicht manifesteert zich meestal als een acute gewrichtsontsteking van één gewricht, meestal de grote teen en minder de knie en andere gewrichten. Bij acute jichtartritis is het aangetaste gewricht meestal warm, rood, gezwollen en zeer pijnlijk.

Nierstenen

Urinezuurnefrolithiasis (kristallen in urinezuur waardoor zich nierstenen vormen) presenteert zich als bloed in de urine, stinkende urine, pijn bij het plassen, een verhoogde plasdrang, flankpijn, buikpijn, liespijn, lage rugpijn en/of misselijkheid en braken. Kampt de patiënt ook met een nierinfectie (nefritis), dan komen koorts en koude rillingen ook tot stand. Urineweginfecties komen vaker voor bij patiënten met nierstenen.

Andere ziektebeelden

Patiënten met hyperurikemie lopen tevens het risico op een hoge bloeddruk, suikerziekte en het metaboolsyndroom.

Diagnose en onderzoeken

Hyperurikemie is op te sporen met een bloedonderzoek en urineonderzoek. Het normale urinezuurgehalte in serum is lager bij kinderen dan bij volwassenen. De bovengrens van het referentiebereik voor kinderen is 5 mg / dL (0,30 mmol / L). De bovengrens van het referentiebereik voor mannen is 7 mg / dl (0,42 mmol / l) en voor vrouwen is 6 mg / dl (0,36 mmol / l).

Behandeling van verhoogde urinezuurspiegels in het bloed

Asymptomatische hyperurikemie

De meeste patiënten met asymptomatische hyperurikemie ontwikkelen nooit jicht of nierstenen. Een medicamenteuze behandeling is niet aanbevolen. Deze patiënten passen echter best een andere levensstijl toe, zoals een gewijzigd voedselpatroon waarin minder purines aanwezig zijn en minder alcoholinname, zodat de urinezuurwaarden kunnen verlagen. Patiënten die kankermedicijnen krijgen die mogelijk leiden tot verhoogde urinezuurwaarden in het bloed, krijgen mogelijk wel medicatie tegen acute urinezuurnefropathie.

Symptomatische hyperurikemie

Jicht
Indomethacine en andere niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's) verlichten de pijn. Intra-articulaire (in de gewrichten toegediend) glucocorticoïden zijn inzetbaar bij patiënten met contra-indicaties voor het gebruik van NSAID of colchicine, een medicijn dat ook wordt gebruikt maar vaak bijwerkingen met zich meebrengt. Probenecid verlaagt het urinezuurgehalte waardoor patiënten meer moeten plassen. Dit werkt preventief tegen jichtaanvallen. Allopurinol (Zyloprim) en febuxostat (Uloric) voorkomen jicht ook door de hoeveelheid urinezuur in de bloedbaan te verminderen. Na het verdwijnen van de symptomen van acute jicht krijgen sommige patiënten uraatverlagende medicatie.

Nierstenen
Patiënten met hyperurikemie die nierstenen ontwikkelen, zijn gebaat met medicijnen en pijnstillers. Soms zijn wel bijkomende behandelingen nodig om nierstenen te verwijderen. Een adequate hydratatie is voorts aanbevolen om een hoge urineproductie van minimaal twee liter per dag te behouden, tenzij anders gecontra-indiceerd voor andere medische aandoeningen waarbij volumeoverbelasting een probleem is.

Gewijzigd eetpatroon

Het gebruik van voedingsmiddelen met weinig purines doet de urinezuurspiegels in serum aanzienlijk verlagen. De volgende voedingsmiddelen moeten worden vermeden:

• bier en alcoholische dranken
• bonen en linzen
• erwten
• gevogelte
• gistsupplementen
• havermout
• orgaanvlees, zoals lever
• rood vlees
• sommige zeevruchten, zoals ansjovis, sardines, sint-jakobsschelpen en mosselen
• spinazie, erwten en champignons
• suikerhoudende voedingsmiddelen en dranken, vooral als ze maïsstroop met een hoge fructose bevatten
• tarwekiemen en zemelen
• vis, zoals tonijn, kabeljauw, haring en schelvis
• vleesjus

Lees verder

• Jicht: Ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten
• Nierstenen: Vorming van kristallen met pijn in buik en rug