Eerste hulp (EHBO) bij een schotwond

Schotwonden zijn in de meeste gevallen zeer traumatisch, afhankelijk van het vuurwapen en de plaats en impact van de verwonding. Doorgaans veroorzaken kogels veel schade aan de weefsels, vaak met dodelijke afloop als er vitale organen zijn geraakt. De omvang van de interne verwondingen is dikwijls moeilijk te bepalen. Zeker bij een relatief kleine intredewond. Uiteraard moet men meteen 112 bellen, want het slachtoffer dient zo snel mogelijk professionele medische hulp te krijgen. Alvorens het zover is moet men eerste hulp (EHBO) verlenen, onder andere om bloedingen te stelpen. Bij een ernstige schotwond is het zaak rekening te houden met het risico dat het slachtoffer in shock raakt en reanimatie (hartmassage, defibrillatie, beademing) noodzakelijk is.

Inhoud

• Vuurwapens met lage afvuursnelheid (low-velocity)
• Hoge afvuursnelheid (high-velocity)
• Soorten schotwonden
• Eerste hulp (EHBO) bij een schotwond
• Eerste hulp (EHBO) bij een klaplong (pneumothorax) door een schotwond

Vuurwapens met lage afvuursnelheid (low-velocity)

Schotwonden zijn in principe levensgevaarlijk. Doorgaans betreft het twee zichtbare letsels: de plaats waar de kogel in het lichaam is gedrongen en de uittredewond. Bij geen uittredewond zit de kogel waarschijnlijk nog in het lichaam, maar het kan ook een schampschot zijn geweest. Bij schotwonden gaat het in veel gevallen om vuurwapens met een lage afvuursnelheid (low-velocity), zoals pistolen, luchtvuurwapens en revolvers, ofwel de meeste handvuurwapens met een afvuursnelheid van minder dan 305 m/s. De ernst van de schotwond heeft dan te maken met de organen die door de kogel zijn geraakt.

Hoge afvuursnelheid (high-velocity)

Bij Kalashnikovs (AK 47, > 305 m/s), en krachtigere wapens met een afvuursnelheid van meer dan 914 m/s, speelt de snelheid en massa van de kogel een rol. De kinetische energie is hoog en de weefselschade vrijwel altijd zeer groot en veelal dodelijk. Voorbeelden zijn de militaire wapens, zoals de M-14 en M-16. De Kalashnikov heeft daarentegen een gemiddelde afvuursnelheid (intermediate-velocity > 305 m/s – < 914 m/s).

Vitale organen
Hagelgeweren (low-velocity) richten op korte afstand uitgebreide schade aan door de vele kogeltjes. Op grote afstand afgevuurd is het letsel doorgaans ‘gering’. Een kogel, afhankelijk van de aard van het vuurwapen, kan in verschillende organen schade aanrichten en bijvoorbeeld botten versplinteren. Bij het raken van vitale organen is het gevolg veelal dodelijk als er niet meteen medisch wordt ingegrepen.

Soorten schotwonden

Om te beginnen kan het moeilijk zijn om aan de hand van het zichtbare letsel te bepalen wat de werkelijke weefselschade is. Kogelwonden veroorzaken penetratiewonden (intrede- en uittredewond). De ernst ervan hangt mede af van de afvuursnelheid (low- of high-velocity). Door de schokgolf ontstaat holtevorming (cavitaties); bij low-velocity is die echter gering en zal de intredewond ongeveer even groot zijn als de kogel. Omvangrijk letsel kan ook het gevolg zijn van fragmentatie van de kogel. Ook kan er weefsel- en orgaanschade optreden door botsplinters die met veel kracht dieper in het lichaam dringen.

Bloedingen
Een schotwond in een been veroorzaakt een vleeswond, maar in veel gevallen ook een gecompliceerde botbreuk. De ernst van de verwonding is relatief gering, althans vergeleken met een high-velocitykogel die in de borstkas is gedrongen en hart en longen heeft geraakt. Bij een borstschot ontstaat doorgaans ook een pneumothorax (klaplong), waarbij lucht tussen de longvliezen komt en de long inklapt. Het is evident dat de ademhalingsproblemen dan ernstig zijn.

Schotwond
Milt- of leverbeschadiging veroorzaakt altijd omvangrijke en levensgevaarlijke interne bloedingen. Bij een schotwond in de buik lekt darminhoud weg met een peritonitis als gevolg, naast het ontstaan van grote bloedingen. Een schot in het hoofd of in het hart, ruimer gezegd in de romp, is in veel gevallen meteen dodelijk. Ook kan er schade zijn aan de ruggengraat, waarbij verlammingsverschijnselen optreden.

Eerste hulp (EHBO) bij een schotwond

Allereerst is het belangrijk dat de eigen veiligheid gewaarborgd is. Eerste hulp verlenen bij een schotwond wil zeggen dat iemand geschoten heeft en dat nog steeds kan doen. Creëer een veilige omgeving voor het slachtoffer, maar ook voor uzelf als hulpverlener, in zoverre dat mogelijk is. Niemand heeft er wat aan als u bij een calamiteit eveneens wordt neergeschoten, of als na een jachtongeluk iemands geweer nog steeds niet gezekerd of de geweerloop niet volgens de regels naar de grond gericht is. Een prangende vraag is bovendien of de dader zich nog in de onmiddellijke nabijheid ophoudt of mogelijk gevlucht is.

Wat te doen

• Laat meteen iemand 112 bellen (politie en ambulance) terwijl u als eerstehulpverlener controleert of u veilig bij het slachtoffer kunt komen.
• Verplaats het slachtoffer indien mogelijk niet. Denk daarbij aan letsel aan de ruggengraat. Vraag het slachtoffer of hij handen en voeten kan bewegen. Bij een negatief antwoord kan er rugletsel zijn. Let ook op zichtbare botbreuken.
• Controleer onderwijl voortdurend de ademhaling en pols. Maak de luchtweg vrij, verwijder eventueel een kunstgebit. Reanimeer bij hartstilstand en kamerfibrillatie (AED). Geef eventueel mond-op-mondbeademing.
• Laat iemand controleren waar de wond zich bevindt, zowel de intrede- als uittredewond.
• Indien u reanimeert, stelpt iemand anders de bloeding. Of u neemt die taak van hem of haar over.
• Verbind de veelal kleine intredewond (bij low-velocitykogel) en mogelijk ook de uittredewond, die doorgaans groter is. Oefen druk uit bij een zware bloeding. Doe dit met een drukverband. Plaats daarbij over het snelverband een laag witte watten, vette watten en een stevig aangelegde cambriczwachtel. Fixeer het verband met een platte knoop of kleefpleister.
• Stelp een slagaderlijke bloeding in arm of been door de bovenarmslagader (arteria brachialis) aan de binnenkant van de bovenarm dicht te drukken. Of druk de slagader in de lies (arteria femoralis) dicht indien het een slagaderlijke bloeding in het bovenbeen betreft. Of eventueel in de knieholte wanneer de slagaderlijke bloeding zich in het onderbeen bevindt. Leg in uiterste nood een knelverband of tourniquet aan bij een zeer ernstige bloeding, waarbij verbloeding een hoog risico vormt.
• Kalmeer onderwijl het slachtoffer, blijf zelf rustig.
• Wees altijd bedacht op shock en controleer voortdurend pols en ademhaling. Leg een jas over het slachtoffer om onderkoeling te voorkomen.
• Bij een buikwond ontstaan doorgaans grote interne bloedingen. Wees dus altijd bedacht op shockverschijnselen.
• De kernpunten van uw handelwijze zijn: de bloeding stelpen, een dreigende shock onderkennen, onderkoeling voorkomen en pols en ademhaling controleren (eventueel reanimeren). Wacht op politie en ambulance die het werk van u overnemen.

Eerste hulp (EHBO) bij een klaplong (pneumothorax) door een schotwond

Een schotwond in de borstkas is altijd levensgevaarlijk. Mogelijk is het hart geraakt. Ook kan een long doorboord zijn. Dit wordt een klaplong of pneumothorax genoemd, waarbij er zich lucht tussen de vliezen van de long(en) en de borstwand bevindt. Het slachtoffer zal zeer kortademig zijn, mogelijk cyanotisch worden en hoesten. Tijdens het ademen is vaak een slurpend geluid te horen, ook kan er schuimend bloed uit de schotwond komen.

Wat te doen

• Help het slachtoffer een halfzittende houding aan te nemen, knieën opgetrokken.
• Maak knellende kleding los.
• Leg het slachtoffer bij bewusteloosheid in stabiele zijligging, aan de kant van de aangedane long. Tenzij er sprake is van letsel aan de ruggengraat.
• Het afplakken van een zuigende klaplong wordt sinds 2016 niet meer aangeraden, omdat door de mogelijk verhoogde druk in de aangedane borsthelft (spanningspneumothorax) een groter risico op shock en vitale functie-problemen ontstaat. Wel kan de zogenaamde ChestSeal (ventielpleister) worden gebruikt, die in sommige goed geoutilleerde verbanddozen zit. Eenmaal in het ziekenhuis zal er een thoraxdrain tussen de longvliezen worden ingebracht waardoorheen de lucht kan ontsnappen.
• Kalmeer het slachtoffer en wacht op politie en ambulance.

Lees verder

• Eerste hulp bij snij- en steekwonden
• Eerste hulp bij een open buikwond (scherp buiktrauma)
• Zo geneest een snijwond (chirurgische wond)
• Shock – acuut en levensbedreigend
• Wondexcisie (wondtoilet) bij rafelige, vervuilde wonden