Astrocytoom: Tumor uit astrocyten in hersenen of ruggenmerg

Een astrocytoom is een type hersentumor dat ontstaat uit astrocyten, de stervormige hersencellen die de zenuwcellen ondersteunen en beschermen. Deze tumoren kunnen zowel in de hersenen als in het ruggenmerg voorkomen. De symptomen van een astrocytoom zijn afhankelijk van de locatie en het stadium van de tumor. Ze kunnen variëren van epileptische aanvallen en hoofdpijn tot misselijkheid en visuele stoornissen. De behandeling omvat vaak een combinatie van chirurgie, chemotherapie en/of radiotherapie. De prognose is afhankelijk van het type astrocytoom en het stadium waarin het wordt ontdekt.

• Epidemiologie van astrocytomen
• Oorzaken van astrocytomen
• Soorten en indeling van astrocytomen
• Laaggradige tumoren
• Hooggradige tumoren
• Symptomen
• Hersenen
• Ruggenmerg en hersenstam
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van astrocytomen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van astrocytomen

Ongeveer 50% van de primaire hersentumoren zijn astrocytomen. De jaarlijkse incidentie bedraagt gemiddeld 5,4 gevallen per 100.000 inwoners. Astrocytomen kunnen op elke leeftijd voorkomen, maar het laaggradige type komt vaker voor bij kinderen en jongvolwassenen, terwijl het hooggradige type vaker bij volwassenen wordt gediagnosticeerd. Tumoren die zich in de hersenbasis bevinden, komen vaker voor bij jonge patiënten. Er is geen significante geslachtsverschillen bij pilocytische astrocytomen, hoewel anaplastische astrocytomen vaker bij mannen worden aangetroffen.

Oorzaken van astrocytomen

De exacte oorzaak van astrocytomen is anno augustus 2024 nog niet volledig bekend. Enkele mogelijke oorzaken en risicofactoren zijn:

• Genetische factoren: Genetische mutaties kunnen leiden tot ongecontroleerde celgroei. Deze mutaties ontstaan vaak tijdens de celverdeling en kunnen ervoor zorgen dat de cellen zich abnormaal gaan delen.
• Omgevingsfactoren: Er is enig bewijs dat blootstelling aan bepaalde omgevingsfactoren, zoals straling, een rol kan spelen bij de ontwikkeling van astrocytomen.
• Familiaire aanleg: Hoewel zeldzaam, kunnen sommige genetische syndromen zoals neurofibromatose type 1 en 2 het risico op het ontwikkelen van astrocytomen verhogen.

Soorten en indeling van astrocytomen

Astrocytomen worden ingedeeld op basis van hun graad en agressiviteit:

Laaggradige tumoren

• Pilocytisch astrocytoom: Een langzaam groeiende tumor die meestal goed afgelijnd is en minder waarschijnlijk uitzaait.
• Subependymaal reuzencel-astrocytoom: Een zeldzame tumor die meestal bij kinderen voorkomt en zich vaak in de buurt van de ventrikels van de hersenen bevindt.
• Pleomorf xanthoastrocytoom: Een tumor die zich meestal in de hersenhelft ontwikkelt en gekenmerkt wordt door heterogene celstructuren en variabele groeisnelheid.

Hooggradige tumoren

Anaplastisch astrocytoom: Een tumor van graad III die sneller groeit en agressiever is dan laaggradige astrocytomen.
Glioblastoom (glioblastoma multiforme): De meest agressieve vorm van astrocytoom, oftewel een graad IV tumor, die snel groeit en vaak moeilijk te behandelen is.

Symptomen

De symptomen van een astrocytoom zijn afhankelijk van de locatie van de tumor en kunnen zowel neurologische als systemische verschijnselen omvatten:

Hersenen

Wanneer een astrocytoom zich in de hersenen ontwikkelt, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Ataxie (coördinatie- en evenwichtsproblemen)
• Braken
• Cognitieve beperkingen
• Motorische beperkingen
• Veranderde mentale toestand
• Verlies van eetlust
• Epileptische aanvallen
• Geheugenverlies
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Oogproblemen zoals wazig zien en dubbelzien
• Spraakproblemen

Ruggenmerg en hersenstam

Astrocytomen die zich in het ruggenmerg of de hersenstam ontwikkelen, kunnen leiden tot motorische en sensorische afwijkingen, evenals afwijkingen van de hersenzenuwen. Symptomen kunnen onder andere zwakte, gevoelloosheid, en coördinatieproblemen zijn.

Diagnose en onderzoeken

Anno augustus 2024 zijn er geen specifieke laboratoriumtests voor de diagnose van een astrocytoom. De diagnose wordt meestal gesteld door een combinatie van klinische evaluatie en beeldvormende technieken:

• Klinisch onderzoek: De arts verzamelt een geschiedenis van symptomen en voert een neurologisch onderzoek uit, inclusief een oogonderzoek, evaluatie van evenwicht en coördinatie, en beoordeling van de mentale toestand.
• Beeldvorming: Een CT-scan en MRI-scan van de hersenen worden gebruikt om de tumor te visualiseren en de omvang en locatie te bepalen.
• Biopsie: Een biopsie wordt uitgevoerd om tumorweefsel te verkrijgen voor histologisch onderzoek. Dit kan worden gedaan tijdens een operatie of voorafgaand aan een chirurgische ingreep.
• Bloedonderzoek: Een uitgebreid bloedonderzoek wordt uitgevoerd om de algehele gezondheid van de patiënt te evalueren en eventuele pre-operatieve risico's te beoordelen.
• Andere testen: Indien nodig kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd, zoals:
• een elektrocardiografie (ECG) en thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) om het operatierisico te evalueren
• een elektro-encefalografie (EEG) bij aanwezigheid van epileptische aanvallen
• een PET-scan
• een SPECT-scan

Differentiële diagnose
De symptomen van een astrocytoom kunnen lijken op die van andere aandoeningen, waaronder:

• een embolische beroerte
• een hersenabces
• een oligodendroglioom
• een orbitaal caverneus hemangioom
• een primair lymfoom in het centrale zenuwstelsel
• encefalitis (hersenontsteking)
• glioblastoma multiforme
• hersenmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de hersenen)
• multiple sclerose
• toxoplasmose (infectie met symptomen aan hersenen en ogen)

Behandeling van astrocytomen

Er bestaat anno augustus 2024 geen standaardbehandeling voor alle vormen van astrocytomen. De keuze voor behandeling wordt afgestemd op de individuele patiënt en het type tumor:

• Chirurgie: Chirurgische verwijdering van de tumor is vaak de eerste stap in de behandeling. De mate van verwijdering kan variëren afhankelijk van de locatie en grootte van de tumor.
• Radiotherapie: Radiotherapie wordt vaak gebruikt na chirurgie om resterend tumorweefsel te bestralen en de kans op terugkeer van de tumor te verminderen.
• Chemotherapie: Chemotherapie kan worden toegepast bij bepaalde types van astrocytomen, vooral bij hooggradige tumoren, om de tumorcellen te doden of hun groei te vertragen.
• Palliatieve zorg: Voor patiënten met gevorderde of niet-operabele tumoren kan palliatieve zorg helpen om symptomen te verlichten en de levenskwaliteit te verbeteren.

Prognose

De prognose voor patiënten met astrocytomen varieert sterk en is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het type en stadium van de tumor. Over het algemeen geldt:

• Pilocytisch astrocytoom: De prognose is relatief gunstig, met een gemiddelde overleving van meer dan tien jaar na diagnose.
• Anaplastisch astrocytoom: De overleving varieert maar is gemiddeld enkele jaren na diagnose, afhankelijk van de mate van behandeling en respons.
• Glioblastoom: Dit type astrocytoom heeft de slechtste prognose, met een gemiddelde overleving van minder dan één jaar na diagnose.

Complicaties

Herhaling: Zelfs na behandeling kunnen astrocytomen terugkeren, vooral bij hooggradige vormen.
Neurologische schade: Chirurgie en radiotherapie kunnen leiden tot neurologische bijwerkingen zoals geheugenproblemen, motorische beperkingen en epileptische aanvallen.
Levenskwaliteit: Behandeling kan ook impact hebben op de levenskwaliteit door symptomen zoals vermoeidheid, pijn en psychologische stress.

Preventie

Op dit moment zijn er geen bewezen preventieve maatregelen voor astrocytomen. Onderzoek naar genetische factoren en omgevingsinvloeden kan in de toekomst mogelijk leiden tot preventieve strategieën.

Lees verder

• Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling
• Spinale tumoren in ruggenmerg: Symptomen en behandeling