Astrocytoom: Tumor uit astrocyten in hersenen of ruggenmerg

Een astrocytoom is een type hersentumor dat ontstaat uit astrocyten, de stervormige hersencellen die de zenuwcellen ondersteunen en beschermen. Deze tumoren kunnen zowel in de hersenen als in het ruggenmerg voorkomen. De symptomen van een astrocytoom zijn afhankelijk van de locatie en het stadium van de tumor. Ze kunnen variëren van epileptische aanvallen en hoofdpijn tot misselijkheid en visuele stoornissen. De behandeling omvat vaak een combinatie van chirurgie, chemotherapie en/of radiotherapie. De prognose is afhankelijk van het type astrocytoom en het stadium waarin het wordt ontdekt.

• Epidemiologie van astrocytomen
• Prevalentie van astrocytoom
• Leeftijd en geslacht
• Geografische verspreiding
• Mechanisme
• Genetische veranderingen en mutaties
• Celgroei en tumorprogressie
• Moleculaire subtypes
• Oorzaken van astrocytomen
• Soorten en indeling van astrocytomen
• Laaggradige tumoren
• Hooggradige tumoren
• Risicofactoren
• Genetische risicofactoren
• Omgevingsfactoren
• Levensstijl en gezondheid
• Risicogroepen
• Mensen met genetische syndromen
• Ouderen
• Kinderen en jongvolwassenen
• Symptomen
• Hersenen
• Ruggenmerg en hersenstam
• Alarmsymptomen
• Hoofdpijn en misselijkheid
• Neurologische symptomen
• Cognitieve en gedragsveranderingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van astrocytomen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Vroegtijdige detectie en screening
• Gezonde levensstijl en omgevingsfactoren
• Praktische tips voor het omgaan met astrocytoom
• Herken de symptomen van een astrocytoom
• Behandelingen voor astrocytoom
• Zorg voor jezelf tijdens de behandeling
• Houd controleafspraken bij
• Hulp bij dagelijkse activiteiten
• Zorg voor een goed mentaal welzijn
• Wees voorbereid op de lange termijn
• Misvattingen rond astrocytoom
• Astrocytomen zijn altijd dodelijk
• Astrocytomen komen alleen voor bij oudere volwassenen
• Er zijn geen behandelingsopties voor astrocytomen
• Een diagnose van astrocytoom betekent altijd een slechte prognose
• Alle astrocytomen veroorzaken ernstige neurologische symptomen
• De behandeling van een astrocytoom vereist altijd een operatie
• Astrocytomen zijn altijd erfelijk

Epidemiologie van astrocytomen

Ongeveer 50% van de primaire hersentumoren zijn astrocytomen. De jaarlijkse incidentie bedraagt gemiddeld 5,4 gevallen per 100.000 inwoners. Astrocytomen kunnen op elke leeftijd voorkomen, maar het laaggradige type komt vaker voor bij kinderen en jongvolwassenen, terwijl het hooggradige type vaker bij volwassenen wordt gediagnosticeerd. Tumoren die zich in de hersenbasis bevinden, komen vaker voor bij jonge patiënten. Er is geen significante geslachtsverschillen bij pilocytische astrocytomen, hoewel anaplastische astrocytomen vaker bij mannen worden aangetroffen.

Prevalentie van astrocytoom

Astrocytomen komen relatief vaak voor als primaire hersentumoren, met een geschatte jaarlijkse incidentie van 2 tot 3 per 100.000 personen wereldwijd. De frequentie varieert afhankelijk van de leeftijd, geslacht en locatie van de tumor. Astrocytomen maken ongeveer 40% van alle gliomen uit, wat de meest voorkomende groep van hersentumoren is.

Leeftijd en geslacht

Astrocytomen kunnen op elke leeftijd worden gediagnosticeerd, maar komen het vaakst voor bij volwassenen tussen de 40 en 60 jaar. De incidentie bij kinderen is lager, maar de tumoren kunnen ook bij hen optreden, vaak als hooggradige varianten zoals glioblastoom. Mannen worden iets vaker getroffen dan vrouwen, hoewel het verschil klein is.

Geografische verspreiding

Er zijn geen grote geografische variaties in de incidentie van astrocytoom, maar bepaalde studies suggereren dat het vaker voorkomt in ontwikkeldere landen, mogelijk door de bredere toegang tot medische zorg en diagnostische technieken.

Mechanisme

Het mechanisme van astrocytoom verwijst naar de genetische, moleculaire en cellulair-biologische processen die bijdragen aan het ontstaan en de groei van deze tumoren.

Genetische veranderingen en mutaties

Astrocytomen ontstaan uit astrocyten, een type ondersteunend hersencel. Het belangrijkste mechanisme achter het ontstaan van astrocytoom zijn genetische mutaties die leiden tot de ongecontroleerde groei van deze cellen. Mutaties in genen zoals IDH1, IDH2, TP53 en ATRX komen vaak voor bij astrocytomen en spelen een cruciale rol in hun progressie.

Celgroei en tumorprogressie

Bij een astrocytoom verliest de tumorcel zijn vermogen tot regulatie van de celdeling. Dit komt door mutaties in de genen die de celcyclus en apoptose (geprogrammeerde celdood) controleren. De tumorcellen prolifereren ongecontroleerd, wat leidt tot de groei van de tumor. De tumorgroei wordt vaak versterkt door de opbouw van bloedvaten, een proces genaamd angiogenese.

Moleculaire subtypes

Astrocytomen kunnen in verschillende subtypes worden ingedeeld op basis van moleculaire kenmerken. Deze subtypes variëren in hun agressiviteit en reactie op behandeling. De meest agressieve vorm van astrocytoom is glioblastoom, dat vaak gepaard gaat met een mutatie in het gen voor epidermale groeifactor receptor (EGFR).

Oorzaken van astrocytomen

De exacte oorzaak van astrocytomen is anno augustus 2024 nog niet volledig bekend. Enkele mogelijke oorzaken en risicofactoren zijn:

• Genetische factoren: Genetische mutaties kunnen leiden tot ongecontroleerde celgroei. Deze mutaties ontstaan vaak tijdens de celverdeling en kunnen ervoor zorgen dat de cellen zich abnormaal gaan delen.
• Omgevingsfactoren: Er is enig bewijs dat blootstelling aan bepaalde omgevingsfactoren, zoals straling, een rol kan spelen bij de ontwikkeling van astrocytomen.
• Familiaire aanleg: Hoewel zeldzaam, kunnen sommige genetische syndromen zoals neurofibromatose type 1 en 2 het risico op het ontwikkelen van astrocytomen verhogen.

Soorten en indeling van astrocytomen

Astrocytomen worden ingedeeld op basis van hun graad en agressiviteit:

Laaggradige tumoren

• Pilocytisch astrocytoom: Een langzaam groeiende tumor die meestal goed afgelijnd is en minder waarschijnlijk uitzaait.
• Subependymaal reuzencel-astrocytoom: Een zeldzame tumor die meestal bij kinderen voorkomt en zich vaak in de buurt van de ventrikels van de hersenen bevindt.
• Pleomorf xanthoastrocytoom: Een tumor die zich meestal in de hersenhelft ontwikkelt en gekenmerkt wordt door heterogene celstructuren en variabele groeisnelheid.

Hooggradige tumoren

Anaplastisch astrocytoom: Een tumor van graad III die sneller groeit en agressiever is dan laaggradige astrocytomen.
Glioblastoom (glioblastoma multiforme): De meest agressieve vorm van astrocytoom, oftewel een graad IV tumor, die snel groeit en vaak moeilijk te behandelen is.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het ontwikkelen van astrocytoom kunnen genetische aanleg, blootstelling aan omgevingsfactoren, en medische geschiedenis omvatten.

Genetische risicofactoren

Bepaalde genetische syndromen verhogen het risico op astrocytoom. Deze syndromen omvatten neurofibromatose type 1 (NF1) en Li-Fraumeni-syndroom. Patiënten met deze genetische aandoeningen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van verschillende soorten tumoren, inclusief astrocytomen.

Omgevingsfactoren

Er is geen bewezen causale relatie tussen omgevingsfactoren en astrocytoom, maar blootstelling aan ioniserende straling (zoals eerdere bestraling van het hoofd of de nek) is een bekende risicofactor. Er zijn echter geen overtuigende gegevens die steun bieden voor andere milieufactoren, zoals blootstelling aan chemische stoffen of elektromagnetische velden.

Levensstijl en gezondheid

Er is momenteel geen sterk bewijs dat levensstijlkeuzes zoals voeding of roken direct bijdragen aan het risico op het ontwikkelen van een astrocytoom. Er is echter enig bewijs dat een gezond immuunsysteem kan helpen bij het tegengaan van de ontwikkeling van tumoren, wat indirect suggereert dat algemene gezondheid een rol kan spelen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een astrocytoom, afhankelijk van genetische en omgevingsfactoren.

Mensen met genetische syndromen

Patiënten met genetische syndromen zoals neurofibromatose type 1 of het Li-Fraumeni-syndroom hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van astrocytomen. Deze syndromen verhogen de kans op tumoren in verschillende organen, waaronder de hersenen.

Ouderen

De incidentie van astrocytoom neemt toe met de leeftijd, met de meeste gevallen die zich voordoen bij mensen tussen de 40 en 70 jaar. Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van glioblastomen, de meest agressieve vorm van astrocytoom.

Kinderen en jongvolwassenen

Hoewel astrocytomen zeldzaam zijn bij kinderen, kunnen ze wel degelijk voorkomen, meestal in de vorm van laaggradige tumoren zoals pilocytisch astrocytoom. Bij jongeren zijn de tumoren vaak minder agressief, hoewel ze in sommige gevallen ook kunnen evolueren naar hooggradige vormen.

Symptomen

De symptomen van een astrocytoom zijn afhankelijk van de locatie van de tumor en kunnen zowel neurologische als systemische verschijnselen omvatten:

Hersenen

Wanneer een astrocytoom zich in de hersenen ontwikkelt, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Ataxie (coördinatie- en evenwichtsproblemen)
• Braken
• Cognitieve beperkingen
• Motorische beperkingen
• Veranderde mentale toestand
• Verlies van eetlust
• Epileptische aanvallen
• Geheugenverlies
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Oogproblemen zoals wazig zien en dubbelzien
• Spraakproblemen

Ruggenmerg en hersenstam

Astrocytomen die zich in het ruggenmerg of de hersenstam ontwikkelen, kunnen leiden tot motorische en sensorische afwijkingen, evenals afwijkingen van de hersenzenuwen. Symptomen kunnen onder andere zwakte, gevoelloosheid, en coördinatieproblemen zijn.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een astrocytoom kunnen variëren afhankelijk van de locatie en grootte van de tumor in de hersenen.

Hoofdpijn en misselijkheid

Een van de meest voorkomende symptomen van astrocytoom is aanhoudende hoofdpijn, vaak verergerd door lichamelijke activiteit of 's ochtends na het ontwaken. Misselijkheid en braken kunnen ook optreden, vooral als de tumor een verhoging van de intracraniale druk veroorzaakt.

Neurologische symptomen

Afhankelijk van de locatie van de tumor kunnen neurologische symptomen optreden, zoals verlamming of zwakte aan één kant van het lichaam, verlies van gezichtsvermogen, spraakproblemen, en verlies van coördinatie. Epileptische aanvallen komen ook vaak voor bij mensen met een astrocytoom.

Cognitieve en gedragsveranderingen

Veranderingen in het geheugen, persoonlijkheid, en gedrag zijn mogelijke symptomen van een astrocytoom, vooral als de tumor zich in de frontale of temporale lob bevindt. Deze veranderingen kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de locatie en de grootte van de tumor.

Diagnose en onderzoeken

Anno augustus 2024 zijn er geen specifieke laboratoriumtests voor de diagnose van een astrocytoom. De diagnose wordt meestal gesteld door een combinatie van klinische evaluatie en beeldvormende technieken:

• Klinisch onderzoek: De arts verzamelt een geschiedenis van symptomen en voert een neurologisch onderzoek uit, inclusief een oogonderzoek, evaluatie van evenwicht en coördinatie, en beoordeling van de mentale toestand.
• Beeldvorming: Een CT-scan en MRI-scan van de hersenen worden gebruikt om de tumor te visualiseren en de omvang en locatie te bepalen.
• Biopsie: Een biopsie wordt uitgevoerd om tumorweefsel te verkrijgen voor histologisch onderzoek. Dit kan worden gedaan tijdens een operatie of voorafgaand aan een chirurgische ingreep.
• Bloedonderzoek: Een uitgebreid bloedonderzoek wordt uitgevoerd om de algehele gezondheid van de patiënt te evalueren en eventuele pre-operatieve risico's te beoordelen.
• Andere testen: Indien nodig kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd, zoals:
• een elektrocardiografie (ECG) en thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) om het operatierisico te evalueren
• een elektro-encefalografie (EEG) bij aanwezigheid van epileptische aanvallen
• een PET-scan
• een SPECT-scan

Differentiële diagnose
De symptomen van een astrocytoom kunnen lijken op die van andere aandoeningen, waaronder:

• een embolische beroerte
• een hersenabces
• een oligodendroglioom
• een orbitaal caverneus hemangioom
• een primair lymfoom in het centrale zenuwstelsel
• encefalitis (hersenontsteking)
• glioblastoma multiforme
• hersenmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de hersenen)
• multiple sclerose
• toxoplasmose (infectie met symptomen aan hersenen en ogen)

Behandeling van astrocytomen

Er bestaat anno augustus 2024 geen standaardbehandeling voor alle vormen van astrocytomen. De keuze voor behandeling wordt afgestemd op de individuele patiënt en het type tumor:

• Chirurgie: Chirurgische verwijdering van de tumor is vaak de eerste stap in de behandeling. De mate van verwijdering kan variëren afhankelijk van de locatie en grootte van de tumor.
• Radiotherapie: Radiotherapie wordt vaak gebruikt na chirurgie om resterend tumorweefsel te bestralen en de kans op terugkeer van de tumor te verminderen.
• Chemotherapie: Chemotherapie kan worden toegepast bij bepaalde types van astrocytomen, vooral bij hooggradige tumoren, om de tumorcellen te doden of hun groei te vertragen.
• Palliatieve zorg: Voor patiënten met gevorderde of niet-operabele tumoren kan palliatieve zorg helpen om symptomen te verlichten en de levenskwaliteit te verbeteren.

Prognose

De prognose voor patiënten met astrocytomen varieert sterk en is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het type en stadium van de tumor. Over het algemeen geldt:

• Pilocytisch astrocytoom: De prognose is relatief gunstig, met een gemiddelde overleving van meer dan tien jaar na diagnose.
• Anaplastisch astrocytoom: De overleving varieert maar is gemiddeld enkele jaren na diagnose, afhankelijk van de mate van behandeling en respons.
• Glioblastoom: Dit type astrocytoom heeft de slechtste prognose, met een gemiddelde overleving van minder dan één jaar na diagnose.

Complicaties

Herhaling: Zelfs na behandeling kunnen astrocytomen terugkeren, vooral bij hooggradige vormen.
Neurologische schade: Chirurgie en radiotherapie kunnen leiden tot neurologische bijwerkingen zoals geheugenproblemen, motorische beperkingen en epileptische aanvallen.
Levenskwaliteit: Behandeling kan ook impact hebben op de levenskwaliteit door symptomen zoals vermoeidheid, pijn en psychologische stress.

Preventie

Er zijn momenteel geen bewezen methoden voor het voorkomen van astrocytoom, maar er zijn enkele benaderingen die de kans op vroege opsporing en behandeling kunnen verbeteren.

Vroegtijdige detectie en screening

Hoewel er geen routinematige screeningsmethoden zijn voor astrocytoom, kan vroege detectie via beeldvorming (zoals MRI of CT-scans) bij risicogroepen nuttig zijn. Mensen die genetisch gevoelig zijn voor hersentumoren kunnen baat hebben bij regelmatige follow-ups om tumoren in een vroeg stadium op te sporen.

Gezonde levensstijl en omgevingsfactoren

Hoewel er geen directe preventieve maatregelen zijn voor astrocytoom, wordt een gezonde levensstijl en het vermijden van overmatige blootstelling aan risicofactoren zoals ioniserende straling aanbevolen. Het behouden van een evenwichtig voedingspatroon en het vermijden van schadelijke stoffen kan bijdragen aan de algehele gezondheid en mogelijk een beschermende rol spelen tegen het ontwikkelen van tumoren.

Praktische tips voor het omgaan met astrocytoom

Een astrocytoom is een type hersentumor die zich ontwikkelt uit de astrocyten, de steun- en voedende cellen in de hersenen. Het kan variëren in grootte en agressiviteit, afhankelijk van het type astrocytoom. De symptomen kunnen sterk variëren, afhankelijk van de locatie van de tumor, maar meestal zijn ze gerelateerd aan druk op de hersenen of verstoring van normale hersenfuncties.

Herken de symptomen van een astrocytoom

De symptomen van een astrocytoom kunnen in het begin mild zijn, maar kunnen na verloop van tijd verergeren. Veel voorkomende symptomen zijn hoofdpijn, misselijkheid, braken, veranderingen in gezichtsvermogen, geheugenverlies, verlamming aan één kant van het lichaam of toevallen. Symptomen kunnen ook betrekking hebben op veranderingen in het gedrag of de persoonlijkheid. Het is belangrijk om alert te zijn op veranderingen in je gezondheid en snel medische hulp te zoeken als je dergelijke symptomen ervaart.

Behandelingen voor astrocytoom

De behandeling van een astrocytoom kan variëren afhankelijk van het type tumor en de mate van verspreiding. De meest gebruikelijke behandelingen zijn chirurgische verwijdering, bestraling en chemotherapie. Soms kan een combinatie van deze behandelingen worden gebruikt om de tumor te verwijderen of de groei ervan te vertragen. Het is belangrijk om te werken met een multidisciplinair team van artsen, waaronder een neurochirurg, oncoloog en radioloog, om het beste behandelplan te bepalen.

Zorg voor jezelf tijdens de behandeling

Tijdens de behandeling is het essentieel om goed voor jezelf te zorgen. Zorg ervoor dat je voldoende rust krijgt, een evenwichtig voedingspatroon volgt en voldoende hydratatie krijgt. Het kan zijn dat je behoefte hebt aan psychologische ondersteuning om te helpen omgaan met de emotionele en mentale belasting die gepaard gaat met de diagnose en behandeling van een astrocytoom. Overweeg om met een therapeut of psycholoog te praten om copingmechanismen te ontwikkelen.

Houd controleafspraken bij

Regelmatige controleafspraken zijn belangrijk om de voortgang van de behandeling te volgen en te zorgen voor vroege detectie van eventuele terugkeer van de tumor. Beeldvormende onderzoeken zoals MRI-scans worden vaak gebruikt om de grootte en locatie van de tumor te monitoren. Het is belangrijk om deze controles serieus te nemen en ze regelmatig bij te wonen.

Hulp bij dagelijkse activiteiten

Afhankelijk van de ernst van je symptomen, kun je tijdelijke of langdurige hulp nodig hebben bij dagelijkse activiteiten. Dit kan onder andere hulp bij het huishouden, transport of het uitvoeren van fysieke activiteiten omvatten. Het is belangrijk om te praten met je zorgteam over de mogelijke ondersteuning die je kunt krijgen om je dagelijks leven te vergemakkelijken.

Zorg voor een goed mentaal welzijn

Een astrocytoom kan niet alleen fysieke effecten hebben, maar ook invloed hebben op je mentale en emotionele welzijn. Het omgaan met een kankerdiagnose kan stressvol en overweldigend zijn, dus het is belangrijk om aandacht te besteden aan je mentale gezondheid. Psychische stoornissen kunnen ook een rol spelen in het omgaan met een diagnose zoals deze, dus therapie of gespreksbegeleiding kan nuttig zijn om je te helpen omgaan met de emotionele impact van de ziekte.

Wees voorbereid op de lange termijn

Het omgaan met een astrocytoom vereist niet alleen aandacht voor de onmiddellijke behandeling, maar ook voor de lange termijn. Dit kan betekenen dat je levensstijl en routines op de lange termijn moeten worden aangepast, vooral als de behandeling blijvende effecten heeft op je fysieke en mentale gezondheid. Het is belangrijk om jezelf tijd te geven om je aan te passen en om te zoeken naar manieren om je leven te blijven genieten ondanks de uitdagingen die het met zich meebrengt.

Met deze praktische tips kun je beter omgaan met de diagnose en behandeling van een astrocytoom, en tegelijkertijd de focus leggen op zelfzorg en ondersteuning van je algehele welzijn.

Misvattingen rond astrocytoom

Een astrocytoom is een type hersentumor die ontstaat uit astrocyten, een soort van ondersteunende cellen in de hersenen. Hoewel het vaak wordt geassocieerd met ernstige gezondheidsproblemen, zijn er veel misvattingen over de ziekte die kunnen leiden tot verwarring.

Astrocytomen zijn altijd dodelijk

Een veelvoorkomende misvatting is dat alle astrocytomen altijd dodelijk zijn. Hoewel sommige vormen van astrocytomen, zoals glioblastomen, inderdaad zeer agressief kunnen zijn, kunnen andere soorten van de tumor, zoals laaggradige astrocytomen, langzamer groeien en met de juiste behandeling beter beheerd worden. De prognose is sterk afhankelijk van het type en de graad van het astrocytoom.

Astrocytomen komen alleen voor bij oudere volwassenen

Veel mensen denken dat astrocytomen alleen oudere volwassenen treffen, maar dit is niet het geval. Hoewel de meeste gevallen zich voordoen bij volwassenen, kunnen ze ook voorkomen bij kinderen. De ziekte kan op elke leeftijd worden gediagnosticeerd, en de symptomen variëren afhankelijk van de leeftijd en de locatie van de tumor in de hersenen.

Er zijn geen behandelingsopties voor astrocytomen

Er wordt vaak gedacht dat er geen effectieve behandelingen zijn voor astrocytomen, maar dit is onjuist. Behandelmethoden omvatten chirurgische verwijdering, bestraling en chemotherapie, afhankelijk van de grootte, locatie en het type tumor. De effectiviteit van de behandeling varieert, maar er zijn veel gevallen van succesvolle controle van de tumorgroei.

Een diagnose van astrocytoom betekent altijd een slechte prognose

Veel mensen geloven dat een diagnose van astrocytoom altijd betekent dat de prognose slecht zal zijn, maar dit is afhankelijk van het type en de graad van de tumor. Sommige patiënten met laaggradige tumoren kunnen een bijna normale levensverwachting hebben na succesvolle behandeling. De prognose kan sterk variëren van geval tot geval.

Alle astrocytomen veroorzaken ernstige neurologische symptomen

Niet alle astrocytomen veroorzaken onmiddellijk ernstige symptomen. In sommige gevallen kunnen tumoren langzamer groeien en pas later symptomen veroorzaken. Zelfs als de tumor zich uitbreidt, kunnen de symptomen subtiel beginnen, zoals hoofdpijn of veranderingen in het geheugen, die vaak over het hoofd worden gezien totdat de tumor groter is.

De behandeling van een astrocytoom vereist altijd een operatie

Er is de misvatting dat elke patiënt met een astrocytoom geopereerd moet worden, maar dit is niet altijd het geval. De beslissing om een operatie uit te voeren hangt af van de locatie, grootte en het type van de tumor. Soms is het mogelijk om de tumor te behandelen met chemotherapie en bestraling zonder dat een operatie nodig is.

Astrocytomen zijn altijd erfelijk

Het is een misverstand dat astrocytomen altijd erfelijk zijn. Hoewel sommige genetische aandoeningen het risico op het ontwikkelen van een astrocytoom kunnen verhogen, zoals neurofibromatose type 1, komt de meerderheid van de gevallen voor bij mensen zonder familiegeschiedenis van hersentumoren. Genetische factoren kunnen een rol spelen, maar het is meestal geen erfelijke aandoening.

Lees verder

• Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling
• Spinale tumoren in ruggenmerg: Symptomen en behandeling