Astrocytoom: Tumor uit astrocyten in hersenen of ruggenmerg

Een astrocytoom is een vorm van kanker die zich vormt in de hersenen of het ruggenmerg. Dit soort tumor start in de astrocyten, bepaalde hersencellen die zenuwcellen ondersteunen. De tekenen van een astrocytoom hangen af van de locatie van de tumor. Enkele mogelijkheden van een hersentumor zijn epileptische aanvallen, misselijkheid, oogproblemen en hoofdpijn. Een ruggenmergtumor gaat gepaard met onder andere zwakte. Sommige tumoren groeien langzaam terwijl anderen erg snel groeien en agressief zijn. De behandeling en prognose zijn hierop ook gebaseerd. Vaak bestaat de behandeling uit een combinatie van chirurgie, chemotherapie en/of radiotherapie.

• Epidemiologie van vorm van kanker in hersenen of ruggenmerg
• Oorzaken van astrocytoom
• Soorten en indeling van astrocytomen
• Laaggradige tumoren
• Hooggradige tumoren
• Symptomen
• Hersenen
• Ruggenmerg en hersenstam
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van astrocytoom
• Prognose van tumor die voortkomt uit astrocyten

Epidemiologie van vorm van kanker in hersenen of ruggenmerg

Ongeveer 50% van primaire hersentumoren zijn astrocytomen. De jaarlijkse incidentie van een astrocytoom bedraagt gemiddeld 5,4 gevallen per 100.000 inwoners. Patiënten ontwikkelen mogelijk op elke leeftijd een astrocytoom. Het laaggradige type komt vaker voor bij kinderen of jongvolwassenen, terwijl het hooggradige type vaker optreedt bij volwassenen. Astrocytomen in de hersenbasis komen vaker voor bij jonge patiënten. Er is voorts geen duidelijke geslachtsoverheersing vastgesteld bij de ontwikkeling van pilocytische astrocytomen. Een significantere mannelijke overheersing komt wel voor bij de ontwikkeling van anaplastische astrocytomen.

Oorzaken van astrocytoom

Astrocyten zijn stervormige hersencellen in de hersenen die de zenuwcellen (neuronen) ondersteunen en beschermen en ook nodig zijn om berichten tussen de zenuwcellen door te kunnen turen. Astrocyten zijn daarom van vitaal belang bij het verwerken van informatie in de hersenen. Astrocytomen zijn tumoren die voortkomen uit astrocyten. Astrocytomen komen voor in de meeste hersengebieden en soms in het ruggenmerg. Dit type tumor verspreidt zich meestal niet buiten de hersenen en het ruggenmerg en heeft meestal geen invloed op andere organen.

Zoals bij de meeste hersentumoren, is de oorzaak van de ontwikkeling van een astrocytoom niet bekend anno februari 2020. Mogelijk spelen genetische factoren een rol. De genen bepalen de manier waarop de cellen groeien en zich delen. Mutaties (veranderingen) in de genen leiden soms tot fouten in dit proces, waardoor de cellen ongecontroleerd groeien en een tumor vormen. Deze veranderingen zijn vaak het gevolg van een fout die wordt gemaakt wanneer de cel zijn DNA kopieert alvorens zich te delen.

Soorten en indeling van astrocytomen

Binnen de astrocytomen worden twee brede klassen in de literatuur erkend.

Laaggradige tumoren

Dit zijn niet-invasieve tumoren, zoals een pilocytisch astrocytoom, subependymaal reuzencel-astrocytoom, pleomorf xanthoastrocytoom), die vaak duidelijk zijn aangegeven op diagnostische beelden. Vaak groeien deze tumoren langzaam.

Hooggradige tumoren

Deze tumoren delen verschillende kenmerken, waaronder het vermogen om op elke locatie in het centrale zenuwstelsel te verschijnen, maar met een voorkeur voor de hersenhelften. Ze komen meestal voor bij volwassenen en ontwikkelen zich gewoonlijk naar meer geavanceerde graden. Deze tumoren hebben de neiging om snel te groeien en agressief te zijn. Voorbeelden van deze tumoren zijn een hooggradig astrocytoom, anaplastisch astrocytoom en glioblastoom (agressieve hersentumor).

Symptomen

De neurologische symptomen die tot stand komen bij de ontwikkeling van astrocytomen hangen vooral af van de plaats en de mate van tumorgroei in het centraal zenuwstelsel.

Hersenen

Volgende tekenen komen mogelijk tot uiting bij een astrocytoom die zich in de hersenen ontwikkelt:

• ataxie (coördinatie- en evenwichtsproblemen
• braken
• een cognitieve beperking
• een motorische beperking
• een veranderde mentale toestand
• een verlies van eetlust
• epileptische aanvallen
• geheugenverlies
• hoofdpijn
• misselijkheid
• oogproblemen en visuele stoornissen zoals wazig zien en dubbelzien
• spraakproblemen

Ruggenmerg en hersenstam

Astrocytomen die ontstaan in het ruggenmerg of de hersenstam komen minder vaak tot stand. Patiënten lijden dan aan motorische/sensorische of hersenzenuwafwijkingen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Er zijn anno februari 2020 geen laboratoriumtesten diagnostisch voor het diagnosticeren van een astrocytoom. In de eerste fase van de diagnose zal de arts daarom een geschiedenis van symptomen nemen en een neurologisch onderzoek uitvoeren, inclusief een oogonderzoek, evenwichtsonderzoek, coördinatietest en een onderzoek van de mentale toestand. De arts heeft dan een CT-scan en MRI-scan van de hersenen van de patiënt nodig. Als een tumor wordt gevonden, voert de arts een biopsie uit van deze tumor. Hij verwijdert dan een kleine hoeveelheid tumorweefsel, die vervolgens voor onderzoek en beoordeling naar een neuropatholoog wordt gestuurd. De biopsie vindt mogelijk plaats voordat de tumor chirurgisch wordt verwijderd of anders verwijdert de arts het weefselmonster tijdens de operatie. De beoordeling van het tumormonster geeft een indicatie over de ernst van het astrocytoom en is nodig om een geschikt behandelplan uit te werken. Verder is een uitgebreid bloedonderzoek nodig om de gezondheidstoestand van de patiënt te evalueren vlak voor de behandeling. soms zet de arts ook andere testen in zoals:

• een elektrocardiografie (ECG: hartfilmpje) en thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) zijn geïndiceerd om het operatieve risico te evalueren
• een elektro-encefalografie van de hersenen (hersenfilmpje), vooral wanneer epileptische aanvallen aanwezig zijn
• een PET-scan
• een SPECT-scan

Differentiële diagnose
De klinische presentatie van een astrocytoom doet mogelijk denken aan de symptomen van volgende aandoeningen:

• een embolische beroerte
• een hersenabces
• een oligodendroglioom
• een orbitaal caverneus hemangioom
• een primair lymfoom in het centrale zenuwstelsel
• encefalitis (hersenontsteking)
• glioblastoma multiforme
• hersenmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de hersenen)
• multiple sclerose
• toxoplasmose (infectie met symptomen aan hersenen en ogen)

Behandeling van astrocytoom

Er is anno februari 2020 geen behandelingsstandaard voor een laaggradig of anaplastisch astrocytoom. De neurochirurg, bestralingsoncoloog en medisch oncoloog of neuroloog bepalen het soort behandeling en stemmen dit af met de patiënt. Astrocytomen behandelt de arts meestal met chirurgie, radiotherapie, medicatie, chemotherapie en/of palliatieve zorg.

Prognose van tumor die voortkomt uit astrocyten

De prognose is sterk afhankelijk van de intrinsieke eigenschappen van het astrocytoom en varieert meestal van ongeveer tien jaar vanaf het tijdstip van diagnose voor patiënten met pilocytische astrocytomen tot minder dan één jaar voor patiënten met een glioblastoom.

Lees verder

• Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling
• Spinale tumoren in ruggenmerg: Symptomen en behandeling