Leukopenie: Verlaagd aantal witte bloedcellen (leukocyten)
Witte bloedcellen zijn belangrijk voor het immuunsysteem; zij beschermen het lichaam namelijk tegen vreemde indringers. Bij leukopenie bevinden zich minder witte bloedcellen dan normaal in het bloed. Dit heeft gevolgen voor het immuunsysteem dat hierdoor verzwakt is. Diverse factoren leiden tot leukopenie zoals onder andere een ziekte, medicatiegebruik en genetische factoren. Een verlaagd aantal witte bloedcellen verhoogt de kans op het ontwikkelen van een infectie. Het is bijgevolg aanbevolen om een behandeling te zoeken voor de onderliggende oorzaak van leukopenie. De vooruitzichten zijn tot slot variabel bij het verlaagde aantal witte bloedcellen.
Synoniemen leukopenie
Leukopenie is gekend onder diverse benamingen zoals:
- hypoleukocytose
- leukocytopenia
- leukocytopenie
- leukopenia
Witte bloedcellen
Leukocyten is de medische term voor witte bloedcellen. Het Griekse woord 'leuko' betekent wit en 'cyte' betekent cel. Normaal gesproken telt het lichaam ongeveer 7.000 witte bloedcellen per microliter bloed. Dit vormt ongeveer 1% van het totale bloed bij gezonde volwassenen.
Indeling leukocyten
In de celvloeistof van leukocyten bevinden zich korrels. De indeling van leukocyten is gebaseerd op de aanwezigheid van deze korrels. Gekorrelde witte bloedcellen staan bekend als “granulocyten”, terwijl witte bloedcellen zonder korrels gekend zijn als “agranulocyten”.
Granulocyten
Granulocyten bestaan er in drie soorten; de indeling hiervan verloopt via de kleuringseigenschappen:
- basofielen: zich kleurend met basische anilinekleurstoffen
- eosinofielen: zich kleurend met zure kleurstoffen
- neutrofielen: kleurbaar met neutrale kleurstoffen
Agranulocyten
Een synoniem van agranulocyten is “mononucleaire leukocyten”. Deze cellen bevatten geen korrels in het cytoplasma. Wel bevinden zich azurofiele korrels in de celvloeistof. Deze kleuren zich met de kleurstof azuur en zijn in feite lysosomen. Ze houden namelijk opruiming onder de niet-verteerbare stoffen en doden de binnenvallende organismen. Enzymen breken deze af en transporteren de lysosomen naar de celwand. Het lichaam scheidt deze vervolgens uit via de urine. Agranulocyten bestaan uit drie soorten cellen:
- lymfocyten: witte bloedcel met ongelobde kern die gevormd zijn in de lymfklieren
- macrofagen: cellen die lichaamsvreemde cellen opruimen
- monocyten: vrij grote eenkernige vreetcellen
Soorten leukopenie
De meest voorkomende vorm van leukopenie is
neutropenie. Normaalgezien maken neutrofielen ongeveer 45 tot 75 procent van de totale witte bloedcellen uit. Dit zijn de meest belangrijke eerste soldaten van het immuunsysteem. Zij zijn verantwoordelijk voor het bestrijden van bacteriële, schimmel-, virale en parasitaire infecties. Neutropenie verhoogt de kans op bacteriële infecties. Als de arts de aandoening niet tijdig behandelt, leidt dit tot levensbedreigende infecties, een
septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk) en zelfs de dood.
Leukopenie versus neutropenie
De termen leukopenie en neutropenie gebruiken mensen vaak door elkaar, maar toch zijn ze andere aandoeningen.
Leukopenie is een verzamelnaam en wijst op een vermindering van elk van de soorten witte bloedcellen.
Neutropenie is een type leukopenie maar verwijst specifiek naar een afname van neutrofielen, het meest voorkomende type witte bloedcellen. Het aantal neutrofielen van een persoon is een belangrijke indicator van het infectierisico. Een absoluut aantal neutrofielen is een test die artsen soms uitvoeren om de algehele gezondheid van een patiënt te bepalen. Deze test helpt bij het diagnosticeren van aandoeningen zoals leukemie. Daarnaast test dit onderzoek de reactie van het lichaam op behandelingen zoals chemotherapie.
Oorzaken: Aandoeningen
Aandoeningen van het immuunsysteem
Bepaalde aandoeningen veroorzaken schade aan het immuunsysteem, zoals
een hiv-infectie, die T-lymfocyten vernietigt.
Auto-immuunziekten
Wanneer het lichaam de eigen cellen niet meer herkent en deze aanvalt, is sprake van een
auto-immuunaandoening. Soms aanziet het lichaam de witte bloedcellen als indringers en valt ze deze aan. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij:
Beenmergschade of onderdrukking
Door blootstelling aan bepaalde chemische of giftige geneesmiddelen,
chemotherapie,
radiotherapie en andere medicijnen, wordt het immuunsysteem van de patiënt onderdrukt. Door het gebruik van deze middelen ontstaat een daling van de productie van alle cellen die het beenmerg produceert, hetgeen resulteert in zowel leukopenie, anemie (een verlaagd aantal rode bloedcellen) als
trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes)
Beenmerg- en bloedcelziekten
Door enkele aandoeningen is het beenmerg niet in staat om voldoende witte bloedcellen te produceren of anders produceert het beenmerg slechts één type witte bloedcel en ontstaan tekorten van de andere typen. Enkele voorbeelden van deze beenmergaandoeningen zijn
het myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen),
aplastische anemie (bloedarmoede door
beenmergfalen),
leukemie, het myeloproliferatieve syndroom,
myelofibrose (beenmerg wordt vervangen door vezelig weefsel),
ondervoeding,
vitamine B12-tekort of foliumzuurdeficiëntie.
Genetische aandoeningen
Deze primaire vormen van leukopenie zijn zeldzaam. Bij volgende syndromen vindt een lage productie van neutrofielen plaats:
Hypersplenie
Wanneer de milt te snel werkt door een vergroting van de milt (
splenomegalie), worden bloedcellen vernietigt. Dit resulteert in leukopenie en anemie.
Infecties
Ernstige infecties waarbij het lichaam witte bloedcellen afbreekt zoals
sepsis (bloedvergiftiging), leiden tot leukopenie. Daarnaast leiden virale infecties, hiv, zoals een
verkoudheid, de
griep,
dengue (knokkelkoorts, virale infectie), mogelijk tot tijdelijke leukopenie. Hierbij ontstaat tijdelijk een verstoorde productie van witte bloedcellen in het beenmerg. Ook parasitaire infecties zoals
malaria veroorzaken mogelijk een verlaagd aantal witte bloedcellen. Bacteriële infecties die eveneens een risicofactor zijn voor de aandoening zijn Rickettsia-infecties,
tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen) en
tyfus (bacteriële infectie door besmette
insectenbeet).
Wanneer bepaalde soorten
kanker zich verspreid hebben naar het beenmerg (
uitzaaiingen), leidt tot soms tot leukopenie. Dit ontstaat bijvoorbeeld bij een
lymfoom.
Andere aandoeningen
Andere aandoeningen veroorzaken tot slot leukopenie. Enkele voorbeelden zijn
Oorzaken: Omgevingsfactoren
Medicatiegebruik
Het gebruik van bepaalde medicijnen leiden tot leukopenie zoals:
Voedingstekorten
Mineralentekorten van koper (
kopertekort) en zink (
zinkdeficiëntie) en
vitaminetekorten zijn sneller geassocieerd met leukopenie.
Symptomen
Lichamelijke tekenen
Bloedarmoede
Bloedarmoede (
anemie) is een veel voorkomend symptoom van leukopenie. Dit houdt in dat de patiënt snel moe is,
hartkloppingen (palpitaties) heeft en lijdt aan kortademigheid bij een inspanning. De patiënt heeft tevens
concentratieproblemen en is snel
duizelig. Een
bleke huidskleur (pallor),
krampen in de benen en slapeloosheid zijn ook gebruikelijke tekenen van een patiënt met bloedarmoede.
Infecties
Een patiënt heeft geen specifieke symptomen van het hebben van een laag aantal witte bloedcellen zelf. Maar patiënten met leukopenie hebben wel meer kans op het krijgen van infecties. De algemene symptomen van een infectie zijn onder meer
koorts,
rillingen,
zweten en een groter aantal (moeilijk te behandelen)
huidzweren op het lichaam.
Volgende infecties komen sneller tot stand:
- een longontsteking (pneumonie)
- een maagslijmvliesontsteking (gastritis)
- infecties rond de mond of op andere lichaamsgebieden waar slijmvlies aanwezig is
Een patiënt met leukopenie heeft mogelijk andere symptomen die verband houden met de oorzaak van het lage aantal witte bloedcellen.
Zware menstruatie (menorragie)
Vrouwen die lijden aan leukopenie lijden mogelijk aan
menorragie waardoor de menstruatieperiode abnormaal zwaar is of lang aanhoudt. Daarnaast zijn bloedingen mogelijk uit de
baarmoeder die niet het gevolg zijn van de menstruatie. Medische hulp inroepen is zeker nodig bij dit symptoom.
Mentale tekenen
Mentale problemen omvatten
prikkelbaarheid,
opvliegers,
hoofdpijn of
stemmingswisselingen
Diagnose en onderzoeken
Een volledig
bloedonderzoek diagnosticeert leukopenie en neutropenie. Neutropenie bij volwassenen wordt gedefinieerd als een absolute neutrofiele telling van minder dan 500 cellen per microliter (µl) bloed. Wanneer minder dan 1000 cellen / µl aanwezig zijn, is dit erg gevaarlijk en ontstaat een hoger risico op infecties.
Behandeling van verlaagd aantal bloedcellen
De behandeling van leukopenie is afhankelijk van de oorzaak van de aandoening. Wanneer een patiënt met kanker bijvoorbeeld chemotherapie of radiotherapie krijgt, werkt het beenmerg tijdelijk niet goed. Het stopzetten van deze medicijnen of therapie herstelt vaak het aantal witte bloedcellen. Bij leukopenie veroorzaakt door bacteriële infecties zet de arts antibiotica in.
Antimycotica zijn schimmeldodende medicijnen die de arts voorschrijft bij schimmelinfecties. Wanneer de patiënt een genetische afwijking heeft die leidt tot leukopenie, krijgt de patiënt medicijnen (corticosteroïden waardoor de productie van witte bloedcellen gestimuleerd wordt. Leiden medicijnen tot leukopenie, dan wijzigt de arts mogelijk het geneesmiddel.
Prognose
De vooruitzichten van leukopenie zijn variabel omdat de onderliggende problemen mogelijk mild of ernstig en tijdelijk of chronisch van aard zijn. de arts controleert regelmatig het aantal witte bloedcellen bij een patiënt als ze aan een aandoening lijden waarvan bekend is dat deze een risicofactor is voor leukopenie.