Kopertekort: Symptomen gebrek aan koper (koperdeficiëntie)

Koper is in kleine hoeveelheden aanwezig in het lichaam. Het zorgt voor de goede werking van het bloed en de hersenen. Bij een kopertekort (hypocupremie) is er te weinig koper in het bloed aanwezig om te voldoen aan de behoeften van het lichaam. Door koperdeficiëntie kampt de patiënt met problemen met het bloed, de hersenen en het immuunsysteem, al komen ook andere symptomen tot uiting. Voldoende koper innemen of anders kopersupplementen innemen zijn mogelijke behandelingen voor het kopergebrek. De vooruitzichten zijn tot slot goed wanneer het tekort aan koper snel verholpen wordt.

• Epidemiologie
• Oorzaken van tekort aan koper
• Chirurgie
• Ziekte van Menkes
• Zinkvergiftiging
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen van koperdeficiëntie
• Bloed
• Hersenen
• Immuunsysteem
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kopertekort
• Prognose van gebrek aan koper
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Kopertekort komt relatief zeldzaam voor, maar kan aanzienlijke gezondheidsproblemen veroorzaken als het niet tijdig wordt behandeld. Het kan optreden door een onvoldoende inname via de voeding, absorptieproblemen in de darmen, of aandoeningen die de koperstofwisseling beïnvloeden. De prevalentie varieert afhankelijk van de voeding en gezondheidstoestand van de bevolking.

Oorzaken van tekort aan koper

Bij circa één op de vijf patiënten is de oorzaak van een kopertekort onbekend, maar vaak is dit te wijten aan chirurgie, de ziekte van Menkes of zinkvergiftiging.

Chirurgie

Bariatrische chirurgie (operatie met als doel om gewicht te verliezen) zoals een maag-bypass-operatie is een veelvoorkomende oorzaak van koperdeficiëntie. Door de operatie ontstaan mogelijk absorptieproblemen voor koper, ijzer, vitamine B12 en vele andere voedingsstoffen.

Ziekte van Menkes

De ziekte van Menkes is een aangeboren ziekte die wordt veroorzaakt door een defect gen dat betrokken is bij het metabolisme van koper in het lichaam. Bij de ziekte van Menkes treden veel symptomen op, waaronder een slappe spierspanning (hypotonie), epileptische aanvallen, abnormaal lage temperaturen en een staalkleurig haar dat erg ruw aanvoelt. De ziekte van Menkes is meestal een dodelijke ziekte waarbij de meeste kinderen binnen de eerste tien jaar van het leven komen te overlijden.

Zinkvergiftiging

Een verhoogde consumptie van zink is een mogelijke oorzaak van koperdeficiëntie. Zink zet de arts aak in voor de preventie of behandeling van een verkoudheid en sinusitis (ontsteking van sinussen als gevolg van een infectie), huidzweren, sikkelcelanemie, geheugenstoornissen en acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren). Zink komt voor in veel voorkomende vitaminesupplementen en kunstgebitcrèmes. Ook de inname van een groot aantal metaalzinkmunten leidt tot zinkvergiftiging, hetgeen neurologische symptomen van een tekort aan koper tot stand brengt.

Andere oorzaken

Een ijzervergiftiging (bijvoorbeeld door een overmatige inname van ijzersupplementen) leidt soms tot myelopathie door koperdeficiëntie. Zeer zelden veroorzaakt coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten) een tekort aan koper, wellicht als gevolg van malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen) in de darmen. Ook alcoholisme is sporadisch geassocieerd met een gebrek aan koper.

Risicofactoren

Risicofactoren voor kopertekort omvatten een dieet dat arm is aan koper, aandoeningen die de absorptie van koper beïnvloeden, en genetische aandoeningen zoals de ziekte van Wilson. Mensen met een verhoogde behoefte aan koper, zoals tijdens zwangerschap of ziekte, lopen ook risico op een tekort.

Symptomen van koperdeficiëntie

Bloed

Door een gebrek aan koper ontstaat anemie (tekort aan rode bloedcellen) en neutropenie (tekort aan neutrofielen = soort witte bloedcellen). Trombocytopenie (lage bloedplaatjes) komt zeer zelden ook tot uiting. De bloedarmoede en neutropenie verdwijnen doorgaans binnen zes weken na vervanging van koper. Verder ervaren sommige patiënten pancytopenie waarbij alle bloedcellen in het bloed verlaagd zijn (bloedplaatjes, rode en witte bloedcellen). Het immuunsysteem is hierdoor aangetast.

Volgende symptomen zijn gerelateerd aan de bloedproblemen;

• altijd koud hebben
• een bleke huid
• een slechte groei
• gemakkelijk blauwe plekken krijgen
• onverklaarbare spierpijn
• problemen met de spierbewegingen
• vermoeidheid
• ziek zijn of gemakkelijk ziek worden

Hersenen

Een kopergebrek veroorzaakt een breed scala aan neurologische problemen veroorzaken waaronder myelopathie, perifere neuropathie en optische neuropathie.

Myelopathie
De symptomen van myelopathie door koperdeficiëntie ontstaan vaak pas na lange tijd (soms tientallen jaren). Pijnlijke paresthesieën (tintelingen) en moeite met lopen veroorzaakt door sensorische ataxie (onregelmatige spiercoördinatie) zijn de vaakst voorkomende tekenen.

Perifere neuropathie
De patiënt ervaart gevoelloosheid of tintelingen in de ledematen. Deze gevoelloosheid en tintelingen vormen een gevaar voor ouderen, omdat hierdoor sneller valongelukken ontstaan. Perifere neuropathie is soms zeer invaliderend, waardoor sommige patiënten afhankelijk zijn van een rolstoel, rollator of wandelstok voor mobiliteit als ze geen correcte diagnose krijgen. Ernstige invaliderende symptomen door een kopergebrek ontstaan enkel wanneer een langdurig kopertekort aanwezig is.

Optische neuropathie
Sommige patiënten met een koperdeficiëntie vertonen tekenen van een verlies van het kleurenzien en een verlies van het gezichtsvermogen. Meestal is het perifere gezichtsvermogen (zicht aan de zijkant) getroffen. De visusproblemen treffen beide ogen en meestal is de progressie zeer traag. Een OCT-scan (netvliesscan) onthult bij de meeste patiënten het verlies van de zenuwvezellaag, hetgeen er op wijst dat het verlies van het gezichtsvermogen en verlies van het kleurenzicht secundair is aan optische neuropathie of neurodegeneratie.

Immuunsysteem

Lage kopergehaltes in het bloed veroorzaken problemen met het immuunsysteem en de energieniveaus van een patiënt. De patiënt kampt dan met volgende mogelijke symptomen:

• een huidontsteking / huidzweren
• ziek zijn of gemakkelijk ziek worden

Andere symptomen

Pigmentverlies in het haar, problemen met de botontwikkeling en snel een botbreuk krijgen door osteoporose zijn enkele andere symptomen van lage koperwaarden in het bloed.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van kopertekort kunnen ernstige neurologische symptomen zoals tremoren, coördinatieproblemen, en geheugenverlies omvatten. Andere symptomen zijn bloedarmoede, vermoeidheid, en verzwakte immuniteit. Bij ernstige tekorten kunnen ook cardiovasculaire problemen optreden.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over mogelijke risicofactoren en oorzaken van zinkdeficiëntie en doorloopt eveneens de medische geschiedenis van de patiënt. Een koperserumtest (via een bloedonderzoek) bepaalt het eventueel te lage koperpeil, maar de test is niet bindend omdat andere factoren mogelijk invloed hebben op de koperniveaus in het bloed. De diagnose is wel lastig te diagnosticeren, want gemiddeld gebeurt de diagnose van een gebrek aan koper ongeveer 1,1 jaar nadat de eerste symptomen zijn gemeld aan een arts. De arts verwart de tekenen namelijk vaak met andere aandoeningen met een vergelijkbaar klinisch beeld, zoals een tekort aan vitamine B12.

Behandeling van kopertekort

De behandeling van een kopergebrek gebeurt met orale (via de mond ingenomen) kopertabletten of anders dient de arts intraveneus (via een ader) koper toe. Als zinkintoxicatie (zinkvergiftiging) aanwezig is, moet de patiënt stoppen met het gebruik van zink, hetgeen dan vaak de koperconcentraties weer normaliseert. Dit is gewoonlijk wel een zeer langzaam proces. Patiënten die last hebben van zinkintoxicatie, moeten meestal ook nog kopersupplementen slikken. Soms adviseert de arts om gewoon meer voedingsmiddelen met koper te consumeren, zoals onder andere krabvlees, oesters, cashewnoten, volkorenbrood, pasta, broccoli, aardappelen, bananen of zonnebloedpitten.

Prognose van gebrek aan koper

Met tijdige en adequate behandeling kunnen de meeste mensen met kopertekort een volledige hersteling van hun symptomen ervaren. Het handhaven van een gezond dieet en het volgen van medisch advies zijn cruciaal voor een goede prognose.

Complicaties

Onbehandeld kopertekort kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals neurologische schade, bloedarmoede, en immuunstoornissen. Het is belangrijk om vroegtijdig een tekort te identificeren en te behandelen om deze complicaties te voorkomen.

Preventie

Preventie van kopertekort kan worden bereikt door een uitgebalanceerd dieet dat voldoende koper bevat. Voor mensen met risicofactoren kan het nuttig zijn om regelmatig medische controles te ondergaan en indien nodig koper- of multivitaminesupplementen te nemen zoals aanbevolen door een arts.

Lees verder

• Kopervergiftiging: Overmatige inname of inademing van koper
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname