Malabsorptie: Problemen met de opname van voedingsstoffen

Wanneer voedsel in de dunne darm terechtkomt, absorbeert de darm normaal gesproken de voedingsstoffen uit het voedsel. Soms is er een probleem met het verteringsproces en lukt het niet om deze voedingsstoffen op te nemen, waardoor sprake is van malabsorptie. De patiënt heeft hierdoor moeite met het absorberen van koolhydraten, vetten, mineralen, eiwitten of vitaminen. Enkele bekende aandoeningen die malabsorptie veroorzaken zijn lactose-intolerantie en coeliakie, maar vele andere aandoeningen en omgevingsfactoren zijn bekend voor deze aandoening. Chronische diarree, ontlastingsafwijkingen, gewichtsverlies en winderigheid zijn enkele symptomen van een patiënt die moeite heeft met het opnemen van bepaalde voedingsstoffen. Een snelle diagnose en behandeling is nodig om ondervoeding en andere complicaties te voorkomen.

• Oorzaken: Probleem met verteringsproces
• Aandoeningen en problemen met de opname van voedingsstoffen
• Cardiovasculaire aandoeningen
• Enzymdeficiënties
• Kortedarmsyndroom
• Infecties
• Lymfatische obstructie
• Slijmvliesafwijkingen
• Verminderde galzoutconcentratie
• Andere oorzaken
• Omgevingsfactoren die leiden tot een slechte opname van voedingsstoffen
• Symptomen: Diarree en gewichtsverlies
• Malabsorptie van eiwitten
• Malabsorptie van koolhydraten
• Malabsorptie van vet
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Onderliggende oorzaak
• Supplementen met spijsverteringsenzymen
• Voedingsaanpassingen
• Prognose van malabsorptie
• Complicaties van aandoening
• Preventie van onvoldoende absorptie van voedingsstoffen

Oorzaken: Probleem met verteringsproces

Bij malabsorptie werkt ten minste één van de volgende drie processen in het verteringsproces niet goed:

• enzymen breken vetten, eiwitten en koolhydraten in de voeding af
• extra enzymen zetten sommige voedingsstoffen om in actieve vormen die het lichaam vervolgens absorbeert.
• het lymfatisch systeem transporteert deze opgenomen voedingsstoffen naar verschillende lichaamsdelen

De spijsvertering begint wanneer de enzymen in het speeksel van een patiënt voedsel beginnen af te breken in kleinere delen die het lichaam kan opnemen. Enzymen blijven het voedsel afbreken terwijl het door de slokdarm, de maag en de dikke en dunne darm gaat voordat dit het lichaam als afvalproducten verlaat. Malabsorptie verschijnt wanneer een patiënt niet genoeg spijsverteringsenzymen, bacteriën of andere vreemde indringers heeft, of wanneer de beweging in de dunne of dikke darm sneller is dan normaal. Er zijn veel verschillende malabsorptiestoornissen, die elk een verschillende onderliggende oorzaak hebben.

Aandoeningen en problemen met de opname van voedingsstoffen

Diverse ziekten leiden mogelijk tot het malabsorptiesyndroom.

Cardiovasculaire aandoeningen

Congestief hartfalen, constrictieve pericarditis (ontsteking van het hartzakje) en mesenteriale vasculaire insufficiëntie veroorzaken mogelijk malabsorptie.

Enzymdeficiënties

Lactose-intolerantie, sucrose-intolerantie, intestinale disaccharidase-deficiëntie en intestinale enteropeptidase deficiëntie leiden mogelijk tot het malabsorptiesyndroom.

Kortedarmsyndroom

aangeboren
Als de patiënt een probleem heeft met de dunne darm als gevolg van aangeboren afwijkingen, een ziekte of een verwonding, is mogelijk een operatie nodig. De lengte van de darm is hierdoor mogelijk ingekort. Door kortere darmen kan de patiënt minder voedingsstoffen opnemen.

Infecties

De ziekte van Whipple is een zeer zeldzame spijsverteringsaandoening veroorzaakt door een bacteriële infectie. De darmen kunnen hierdoor vetten, eiwitten en koolhydraten niet goed verwerken en absorberen. Acute infectieuze enteritis, buikgriep, parasitaire infecties (zoals giardia, reizigersdiarree, een worminfectie), hiv en tropische spruw veroorzaken soms ook moeite met het opnemen van voldoende voedingsstoffen.

Lymfatische obstructie

Een verstopping in het lymfesysteem leidt mogelijk ook tot een probleem met de absorptie van voedingsstoffen:

• een intestinaal lymfoom (kanker van de lymfocyten)
• lymfangiectasie
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Slijmvliesafwijkingen

Malabsorptie resulteert uit diverse slijmvliesafwijkingen:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• coeliakie (glutenintolerantie)
• cystinurie (cystinestenen in nieren, urineleider en blaas)
• eosinofiele enteritis
• fructosemalabsorptie
• koemelkintolerantie
• sojamelkintolerantie
• ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)

Verminderde galzoutconcentratie

Door een verminderde galzoutconcentratie ontstaat soms malabsorptie:

• een bacteriële overgroei van de dunne darm
• een gedeeltelijke verwijdering van de kronkeldarm of een aandoening aan de kronkeldarm
• een leverziekte

Andere oorzaken

Af en toe is malabsorptie gekoppeld aan:

• abetalipoproteïnemie (Bassen-Kornzweig syndroom: vetten niet kunnen absorberen)
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• gastro-intestinale chirurgie (operatie aan de maag of darmen)
• het carcinoïd syndroom (afscheiding van serotonine in het lichaam)
• hyperparathyreoïdie (overactieve bijschildklieren) en hypoparathyreoïdie (trage bijschildklieren)
• hypothyreoïdie (trage schildklier) en hyperthyreoïdie (snelle schildklier)
• mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• ondervoeding
• pancreatitis (alvleesklierontsteking)
• vezeldeficiëntie

Omgevingsfactoren die leiden tot een slechte opname van voedingsstoffen

Een slechte darmgezondheid of een slecht voedingspatroon leiden vaak tot malabsorptie. Nog enkele andere omgevingsfactoren veroorzaken mogelijk malabsorptie. Sommige medicijnen veroorzaken problemen met de verwerking en absorptie van specifieke voedingsstoffen. Langdurig antibioticagebruik en laxeermiddelen zijn bijvoorbeeld gekoppeld aan het malabsorptiesyndroom. Tot slot is het reizen naar plaatsen waar darmparasieten aanwezig zijn, een andere risicofactor voor malabsorptie.

Symptomen: Diarree en gewichtsverlies

De tekenen van het malabsorptiesyndroom zijn geassocieerd met diverse voedingstekorten. De symptomen zijn soms heel subtiel en hangen af van welke specifieke voedingsstoffen het lichaam niet op de juiste manier opneemt. Daarnaast treden soms bijkomende symptomen op die toe te schrijven zijn aan een onderliggende ziekte.

Volgende symptomen komen mogelijk voor:

• chronische vermoeidheid
• een slechte mentale toestand of moeite met denken
• een verlies van spiermassa (spieratrofie)
• gewichtsverlies
• veranderingen in de ontlasting en de spijsvertering, waaronder een stinkende ontlasting, diarree door galzuurabsorptie, een volumineuze ontlasting, vet in ontlasting, slijm in de ontlasting, overtollige winderigheid, een opgeblazen gevoel, maagkrampen
• zwakte

Malabsorptie van eiwitten

Is het lichaam niet in staat om voldoende eiwitten op te nemen, dan heeft de patiënt last van haaruitval, een huiduitslag, een droge huid of vochtretentie (het vasthouden van vocht).

Malabsorptie van koolhydraten

Wanneer de patiënt bepaalde koolhydraten niet opneemt (zoals fructosemalabsorptie), ervaart hij diarree, winderigheid of een opgeblazen gevoel.

Malabsorptie van vet

De ontlasting is vet, lichtgekleurd, drijft gemakkelijk (drijvende ontlasting) of is plakkerig en erg zacht wanneer de patiënt geen vetten kan opnemen.

Alarmsymptomen

Hoewel vrijwel iedereen wel eens te maken krijgt met een opgeblazen gevoel, misselijkheid en diarree, moeten alle patiënten met een aanhoudend patroon van maagklachten de arts bezoeken. Onmiddellijke medische hulp is nodig bij bloed in de ontlasting of bloed ophoesten.

Andere symptomen die een bezoek aan de arts rechtvaardigen, zijn:

• een aanhoudend opgeblazen gevoel
• een pijnlijke tong
• frequente diarree
• gewichtsverlies
• vermoeidheid
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de symptomen en de medische geschiedenis. Vervolgens is een bloedonderzoek en ontlastingsonderzoek nodig. Een bloedonderzoek onthult tekorten aan voedingsstoffen en vitaminen en elektrolytenstoornissen. Het ontlastingsonderzoek spoort tekenen van onverteerd voedsel en tekenen van overtollig vet op. Wanneer zich veel vet in de ontlasting bevindt, betekent dit dat de patiënt het vet uit de voeding niet goed opneemt. Af en toe is een biopsie vereist om het weefsel in de dunne darm te onderzoeken. Verder is het mogelijk om lactose-intolerantie op te sporen met een waterstofademtest. De darmen produceren namelijk overtollig waterstofgas als ze lactose niet correct kunnen absorberen. Een zweettest diagnosticeert mucoviscidose. Om de darmen inwendig te bekijken, voert de arts tot slot een colonoscopie uit.

Behandeling

Onderliggende oorzaak

De arts kijkt naar de onderliggende oorzaak van het malabsorptiesyndroom en behandelt dit probleem. Soms is het makkelijk om het onderliggend probleem te verhelpen, bijvoorbeeld antibiotica bij een bacteriële infectie of medicatie wijzigen of verwijderen als dit bijdraagt aan malabsorptie. Af en toe is het onderliggend probleem niet te verhelpen, bijvoorbeeld wanneer de arts de darm heeft ingekort vanwege een operatie of bij een chronische aandoening zoals lactose-intolerantie. Veranderingen in de voeding zijn dan nodig, bijvoorbeeld een lactosevrij dieet bij lactose-intolerantie. Stress verminderen is tot slot steeds nodig.

Supplementen met spijsverteringsenzymen

Spijsverteringsenzymen zijn werkzame stoffen die het lichaam helpen om specifieke voedingsstoffen af te breken. Hierdoor heeft het lichaam meer toegang tot de belangrijkste voedingsstoffen in het voedsel. Voor de absorptie van koolhydraten zijn volgende enzymen nuttig amylase, cellulase, lactase (ideaal voor patiënten met een lactoseprobleem), maltase en sucrase. Voor de absorptie van eiwitten zijn bromelaïne en papaïne aanbevolen. Voor de vertering van vet is lipase aangewezen.

Voedingsaanpassingen

De patiënt volgt onder toezicht van een arts en geregistreerde diëtist een aangepast dieet waarbij het lichaam extra vitaminen, mineralen, koolhydraten, eiwitten en vetten krijgt. Sommige patiënten krijgen ook het advies om supplementen in te nemen, zodat de patiënt meer binnenkrijgt van de specifieke voedingsstof die hij niet absorbeert.

Prognose van malabsorptie

Het malabsorptiesyndromen heeft mogelijk een dramatisch effect op het leven van een patiënt. Een snelle behandeling vermindert het risico op ongewenst gewichtsverlies en andere complicaties.

Complicaties van aandoening

Als de patiënt vitaminetekorten en mineralentekorten heeft, lijdt hij sneller aan:

• bloedarmoede door ijzertekort (ferriprieve anemie) wat mogelijk leidt tot kortademigheid
• botbreuken
• botpijn
• een langzame wondgenezing
• een zwak immuunsysteem
• gewichtsverlies
• groeiproblemen bij kinderen
• infecties
• ondervoeding
• slecht bijkomen in gewicht bij kinderen
• spierafbraak
• tongpijn
• weinig energie

Preventie van onvoldoende absorptie van voedingsstoffen

Ziekten zoals coeliakie zijn niet echt te vermijden, maar de patiënt volgt best alle adviezen van de arts en/of voedingsdeskundige om alle voedingsstoffen binnen te krijgen die hij nodig heeft. Tot slot vermijdt de patiënt het overmatig gebruik van laxeermiddelen of alcohol.

Lees verder

• Korte darmsyndroom: Slecht voedingsstoffen opnemen
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen
• Drijvende ontlasting: Oorzaken van stoelgang die drijft