Ferriprieve anemie: Bloedarmoede door ijzertekort

Rode bloedcellen bezorgen zuurstof aan de lichaamsweefsels. Anemie is een aandoening waarbij het lichaam niet genoeg gezonde rode bloedcellen aanmaakt. Bij ferriprieve anemie (ijzergebreksanemie) treedt bloedarmoede op als gevolg van een gebrek aan ijzer. Bloedarmoede door ijzertekort is wereldwijd de meest voorkomende vorm van bloedarmoede. Nagelafwijkingen, zwakte en concentratieproblemen zijn enkele symptomen van bloedarmoede door ijzertekort. Het corrigeren van ijzergebreksanemie is mogelijk door het nemen van ijzersupplementen. Veelal is het gebrek aan ijzer te wijten aan een andere medische aandoening of behandeling. De arts zet daarom aanvullende onderzoeken in en behandelt daarna ook de oorzaak van ferriprieve anemie. Het behandelresultaat voor ferriprieve anemie is uitstekend, al hangen de vooruitzichten wel af van de onderliggende oorzaak van het ijzergebrek. Onbehandeld leidt ferriprieve anemie tot tal van (ernstige) complicaties.

• Epidemiologie ijzergebreksanemie
• Oorzaken ferriprieve anemie
• Symptomen ijzertekort
• Diagnose en onderzoeken van onvoldoende rode bloedcellen
• Behandeling: Voeding en ijzersupplementen
• Prognose van tekort aan ijzer
• Complicaties bloedarmoede door ijzergebrek
• Preventie ijzerdeficiëntie

Epidemiologie ijzergebreksanemie

IJzerdeficiëntie is de meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede in de wereld, waardoor 30% van de wereldbevolking (500 miljoen mensen) lijden aan ferriprieve anemie. De meest voorkomende oorzaak van ijzertekort wereldwijd is bloedverlies uit het maagdarmkanaal als gevolg van mijnwormbesmetting. De mijnwormziekte is een worminfectie waarbij de darm en longen getroffen zijn. Jeuk en bloedarmoede zijn de belangrijkste symptomen.

Oorzaken ferriprieve anemie

Belang van rode bloedcellen

Rode bloedcellen brengen zuurstof naar de lichaamsweefsels. De productie van gezonde rode bloedcellen gebeurt in het beenmerg. Rode bloedcellen circuleren circa drie tot vier maanden door het lichaam. De milt verwijdert de oude bloedcellen uit het lichaam. IJzer is een belangrijk onderdeel van de rode bloedcellen. Zonder ijzer is het bloed niet in staat om efficiënt zuurstof te bezorgen aan de lichaamsweefsels. Normaal gezien neemt het lichaam ijzer op via het lichaam, en hergebruikt het ook ijzer uit oude rode bloedcellen.

Bloedarmoede door ijzertekort ontstaat wanneer de ijzeropslag van het lichaam laag is. Ferriprieve anemie kent diverse oorzaken zoals bloedverlies, toegenomen eisen van ijzer, een verminderde absorptie en een innametekort van ijzer.

Bloedingen

De patiënt verliest ijzer door bloedingen. Meestal is ijzertekort door bloedverlies afkomstig van de baarmoeder (uterus) of het maagdarmkanaal. Veelvoorkomende oorzaken van ijzertekort die ontstaat door bloedingen zijn:

• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, soms voorloper kanker)
• de ziekte van Glanzmann (bloedstollingsaandoening)
• de ziekte van von Willebrand (bloedstollingsaandoening)
• een zware, lange of frequente menstruatie
• een maagbreuk (aandoening met symptomen van brandend maagzuur)
• een maagzweer
• een vleesboom (goedaardig gezwel in de baarmoeder)
• het langdurig gebruik van aspirine, ibuprofen of geneesmiddelen tegen artritis (gewrichtsontsteking); dit veroorzaakt bloedingen in het maagdarmkanaal
• kanker: slokdarmkanker, maagkanker, dunne darmkanker of dikkedarmkanker
• slokdarmvarices (slokdarmspataders: verwijde bloedvaten in de slokdarm), vaak als gevolg van cirrose

Meer ijzer nodig
Het lichaam heeft soms meer ijzer dan normaal, bijvoorbeeld als tijdens een zwangerschap of bij het geven van borstvoeding. Het nemen van meer ijzer is dan ook nodig om ferriprieve anemie te voorkomen.

Onvoldoende absorptie van ijzer

Het lichaam absorbeert onvoldoende ijzer in de voeding. Dit komt door volgende aandoeningen en medische behandelingen:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door eten van gluten)
• de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• een maag-bypass operatie (na een gastrectomie)
• het nemen van te veel maagzuurremmers die calcium bevatten
• sclerodermie (aandoening met een opbouw van littekenweefsel in huid en organen)

Onvoldoende opname van voedingsmiddelen met ijzer

Het lichaam is in staat om ijzer te absorberen, maar de patiënt eet onvoldoende voedingsmiddelen die ijzer bevatten. De onvoldoende opname van voedingsmiddelen met ijzer komt tot stand wanneer de patiënt strikt vegetarisch is of wanneer de patiënt een onvoldoende gezonde en evenwichtige voeding eet. De slechte kwaliteit van de voeding, overwegend enkel groenten, is een bijdragende factor tot de hoge prevalentie van ijzergebrek in ontwikkelingslanden. In ontwikkelde landen is ijzertekort door een onvoldoende ijzerinname vooral te zien bij premature baby’s of wanneer de gemengde voeding bij baby’s vertraagd is.

Symptomen ijzertekort

Milde symptomen

Bij milde bloedarmoede (anemie) heeft de patiënt veelal geen symptomen. Als deze zich toch ontwikkelen, gebeurt dit geleidelijk. Zwakte, concentratieproblemen en denkproblemen, hoofdpijn, ochtendhoofdpijn en vermoeidheid / ochtendvermoeidheid zijn de beginnende klachten van ferriprieve anemie.

Ernstige symptomen
Bij ernstige bloedarmoede verschijnen meer symptomen zoals:

• beenkrampen
• diepliggende ogen
• duizeligheid
• een bleke huidskleur (pallor)
• een licht gevoel in het hoofd bij het opstaan
• een pijnlijke tong (door papilatrofie van de tong)
• een slechte eetlust vooral bij zuigelingen en kinderen met ijzergebreksanemie
• een snelle hartslag (tachycardie)
• een verminderde weerstand tegen een infectie
• gedragsveranderingen
• haaruitval
• hartkloppingen (palpitaties)
• het Paterson-Kelly-syndroom (slikproblemen en ijzergebrek)
• het verlangen om niet-eetbare dingen te eten zoals ijs, papier, klei of vuil (pica)
• hoofdpijn
• jeuk
• kortademigheid
• koude handen en voeten / koude vingers
• nagelafwijkingen: broze nagels, leukonychie (witte nagels), lepeltjesnagels (koilonychia), onycholyse (nagelloslating)
• pijn op de borst
• slikproblemen voor vast voedsel (vooral bij slokdarmproblemen)
• smaakverlies
• stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond mond)
• tinnitus aurium (oorsuizen)

Aandoeningen

De aandoeningen die bloedarmoede door ijzertekort veroorzaken, brengen ook klachten met zich mee zoals:

• een donkere, teerachtige ontlasting of bloed in de ontlasting
• een zware menstruatie ((menorragie))
• gewichtsverlies (bij patiënten met kanker)
• pijn in de bovenbuik (door zweervorming)

Diagnose en onderzoeken van onvoldoende rode bloedcellen

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van bloedarmoede door ijzertekort is gebaseerd op een klinische geschiedenis met vragen over de inname via de voeding. De arts bevraagt de patiënt ook over het medicatiegebruik want een regelmatige zelfmedicatie met niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (wat kan leiden tot een maagbloeding), vormt een risicofactor voor ferriprieve anemie. De aanwezigheid van bloed in de ontlasting, wat soms wijst op aambeien of rectumkanker, is ook een belangrijk klinisch teken van ferriprieve anemie. Bij vrouwen informeert de arts over de menstruatieduur, het verschijnen van bloedstolsels in het maandverband en het aantal maandverbanden en tampons (normaal 3-5 / dag) zij gebruikt. Bij het onderzoek van de tong bemerkt de arts dat het tongoppervlak glad is. Ook bemerkt hij wondjes aan de mondhoek. De slijmvliezen hebben verder een bleek uiterlijk. Een vergrote milt (splenomegalie) is tot slot bij ernstige, aanhoudende en onbehandelde patiënten aanwezig.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een uitgebreid bloedonderzoek uit om ferriprieve anemie te diagnosticeren. Af en toe voert hij een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) of endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) uit om de oorzaak te achterhalen van het bloedverlies met ijzertekort tot gevolg. Bij vrouwen is een transvaginale echografie soms vereist om de oorzaak van de overmatige menstruatie te identificeren.

Differentiële diagnose

De aanwezigheid van anemie met microcytose (kleinere bloedcellen) en hypochromie (blekere dan normale bloedcellen) betekent niet noodzakelijk dat sprake is van bloedarmoede door ijzertekort. De meest voorkomende andere oorzaken hiervan zijn thalassemie (tekort aan hemoglobine), erfelijke sferocytose (bloedaandoening die gepaard gaat met geelzucht), sideroblastische bloedarmoede en bloedarmoede als gevolg van chronische ziekten. Bij deze aandoeningen is de ijzeropslag vaak normaal of zelfs verhoogd.

Behandeling: Voeding en ijzersupplementen

IJzertekort

Voeding
Het eten van meer ijzerrijke voedingsmiddelen is een mogelijkheid om de ijzerdeficiëntie te normaliseren. IJzerrijke voedingsmiddelen zijn onder meer:

• bruine rijst
• eieren
• gedroogd fruit zoals rozijnen, pruimen en abrikozen
• gedroogde linzen, erwten en bonen
• havermout
• kip en kalkoen
• noten en zaden
• pindakaas
• sojabonen
• spinazie, boerenkool, waterkers en andere groene groenen
• tofu
• vis
• vlees (lever is de grootste bron)
• volkorenbrood

IJzersupplementen
IJzersupplementen zijn inzetbaar voor de behandeling van ferriprieve anemie. De meest voorkomende oorzaken van het falen van de respons op een orale ijzerinname zijn: een gebrek aan naleving van de inname, een aanhoudende bloeding of een verkeerde diagnose. Is het niet mogelijk om ijzer via de mond in te nemen, dan krijgt de patiënt dit via een ader (intraveneus), via een injectie in een spier (intramusculair) of via een bloedtransfusie toegediend. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, nemen voorts extra ijzer omdat ze onvoldoende ijzer uit de normale voeding halen.

Bloedonderzoek
Twee maanden na het nemen de ijzertherapie controleert de arts het hematocrietgehalte in het bloed opnieuw. Dit houdt in dat hij het volume van de bloedcellen in verhouding tot het totale bloedvolume meet. Na twee maanden moet het hematocrietgehalte weer normaal zijn. Daarna neemt de patiënt mogelijk nog eens zes tot twaalf maanden ijzer in zodat het lichaam de ijzeropslag in het beenmerg kan vervangen.

Onderliggende ziekte

De arts behandelt ook de onderliggende ziekte die leidt tot ijzergebreksanemie. Zware menstruatie behandelt de arts met anticonceptiva, bepaalde medicijnen. Bij een maagzweer zet hij bijvoorbeeld antibiotica in. Is het bloedverlies het gevolg van een bloedende poliep, een tumor of een vleesboom, dan voert de arts een chirurgische ingreep uit.

Prognose van tekort aan ijzer

Bloedarmoede door ijzertekort is een gemakkelijk te behandelen aandoening met een uitstekend resultaat. De ijzerdeficiëntie is echter vaak te wijten aan een onderliggende aandoening met een slechte prognose, zoals kanker. Het snel en adequaat behandelen van een patiënt met bloedarmoede door ijzertekort is nodig om complicaties en een slechtere prognose te voorkomen.

Complicaties bloedarmoede door ijzergebrek

Milde bloedarmoede door ijzertekort brengt zelden complicaties met zich mee. Onbehandeld verergert bloedarmoede door ijzertekort en leidt dit wel tot gezondheidsproblemen.

Groei

Bij zuigelingen en kinderen ontstaat soms ernstige ijzerdeficiëntie wat resulteert in een vertraagde groei en ontwikkeling. Bovendien gaat ijzergebreksanemie gepaard met een verhoogde gevoeligheid voor infecties.

Hart

IJzergebreksanemie leidt soms tot een snelle of onregelmatige hartslag. Het hart moet immers meer bloed pompen om het gebrek aan zuurstof in het bloed te compenseren. Dit veroorzaakt een vergroot hart (cardiomegalie) of hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart).

Rusteloze benen syndroom

Soms gaat het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in onderbenen) gepaard met bloedarmoede door ijzertekort. Het rusteloze benen syndroom is een veel voorkomende aandoening die het zenuwstelsel aantast en zorgt voor een overweldigende, onweerstaanbare drang om de benen te bewegen. Het veroorzaakt ook een onaangenaam gevoel in de voeten, de kuiten en de dijen. Het rusteloze benen syndroom dat veroorzaakt is door bloedarmoede door ijzertekort valt meestal wel te behandelen met ijzersupplementen.

Zwangerschap

Bij zwangere vrouwen gaat ernstige bloedarmoede door ijzertekort gepaard met een vroeggeboorte en een laag geboortegewicht van de baby. Maar dit zwangerschapsprobleem is te voorkomen wanneer zwangere vrouwen ijzersupplementen innemen.

Preventie ijzerdeficiëntie

Een evenwichtige voeding moet voldoende ijzer bevatten. Rood vlees, lever en eigeel zijn hoge ijzerbronnen. Meel, brood en sommige ontbijtgranen zijn verrijkt met ijzer. Indien de patiënt onvoldoende ijzer opneemt in de voeding, is het raadzaam om ijzersupplementen te nemen.

Lees verder

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken
• Pagofagie: IJsverslaving door ijzertekort in het bloed
• IJzersupplementen: Indicatie, gebruik en bijwerkingen
• Anemie (bloedarmoede): Soorten tekort aan rode bloedcellen
• IJzer: Functie, gezondheidsvoordelen en ijzersupplementen