Ferriprieve anemie: Bloedarmoede door ijzertekort

Rode bloedcellen bezorgen zuurstof aan de lichaamsweefsels. Anemie is een aandoening waarbij het lichaam niet voldoende gezonde rode bloedcellen aanmaakt. Ferriprieve anemie, oftewel ijzergebreksanemie, treedt op wanneer het lichaam onvoldoende ijzer heeft om hemoglobine te produceren, wat essentieel is voor het transport van zuurstof. Wereldwijd is ijzertekort de meest voorkomende vorm van bloedarmoede. Symptomen zoals nagelafwijkingen, zwakte en concentratieproblemen kunnen wijzen op ijzergebrek. Het corrigeren van ijzergebreksanemie kan vaak door het nemen van ijzersupplementen, maar het is cruciaal om de onderliggende oorzaak van het ijzertekort te behandelen. Het behandelresultaat voor ferriprieve anemie is doorgaans positief, hoewel de vooruitzichten afhangen van de oorzaak van het ijzertekort. Indien onbehandeld, kan ferriprieve anemie ernstige complicaties veroorzaken.

• Epidemiologie van ijzergebreksanemie
• Oorzaken van ferriprieve anemie
• Symptomen van ijzertekort
• Diagnose en onderzoeken van ijzertekort
• Behandeling: Voeding en ijzersupplementen
• Prognose van ijzertekort
• Complicaties van ijzergebrek
• Preventie van ijzerdeficiëntie

Epidemiologie van ijzergebreksanemie

IJzertekort is de belangrijkste oorzaak van bloedarmoede wereldwijd, met ongeveer 30% van de wereldbevolking (ongeveer 500 miljoen mensen) die lijdt aan ferriprieve anemie. De meest voorkomende oorzaak van ijzertekort wereldwijd is bloedverlies, vaak door aandoeningen zoals maag- en darmproblemen. In ontwikkelingslanden zijn parasitaire infecties zoals mijnwormziekte (waarbij de darm en longen worden aangetast) belangrijke oorzaken van bloedverlies en ijzertekort.

Oorzaken van ferriprieve anemie

Belang van rode bloedcellen

Rode bloedcellen spelen een cruciale rol in het transporteren van zuurstof naar de weefsels van het lichaam. Ze worden geproduceerd in het beenmerg en circuleren ongeveer drie tot vier maanden door het lichaam voordat ze door de milt worden afgebroken. IJzer is een essentieel bestanddeel van hemoglobine, het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof bindt. Zonder voldoende ijzer kan het bloed niet effectief zuurstof vervoeren. Het lichaam neemt ijzer uit de voeding op en hergebruikt het ijzer uit afgebroken rode bloedcellen.

Ferriprieve anemie ontstaat wanneer de ijzervoorraden van het lichaam uitgeput raken. Dit kan verschillende oorzaken hebben, waaronder bloedverlies, verhoogde ijzerbehoefte, verminderde ijzerabsorptie en een onvoldoende inname van ijzer.

Bloedingen

Bloedverlies kan leiden tot een tekort aan ijzer. Dit kan voortkomen uit verschillende bronnen, waaronder:

• darmpoliepen (goedaardige gezwellen die soms voorloper van kanker kunnen zijn)
• de ziekte van Glanzmann (bloedstollingsaandoening)
• de ziekte van von Willebrand (bloedstollingsaandoening)
• zware of langdurige menstruaties
• maagbreuk (aandoening gekenmerkt door brandend maagzuur)
• maagzweer
• vleesbomen (goedaardige gezwellen in de baarmoeder)
• langdurig gebruik van aspirine, ibuprofen of andere medicatie tegen artritis (gewrichtsontsteking), wat bloedingen in het maagdarmkanaal kan veroorzaken
• kanker zoals slokdarmkanker, maagkanker, dunne darmkanker of dikkedarmkanker
• slokdarmvarices (uitgezette aderen in de slokdarm), vaak door cirrose

Verhoogde ijzerbehoefte
Tijdens zwangerschap of borstvoeding is de ijzerbehoefte verhoogd. Vrouwen moeten extra ijzer binnenkrijgen om ijzergebreksanemie te voorkomen. Dit geldt ook voor vrouwen met een hoge ijzerbehoefte door bloeding of andere omstandigheden.

Onvoldoende absorptie van ijzer

Bij sommige aandoeningen en medische behandelingen kan de opname van ijzer uit de voeding verminderd zijn:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door glutenintolerantie)
• de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• na een maag-bypassoperatie of gastrectomie
• overmatig gebruik van maagzuurremmers die calcium bevatten
• sclerodermie (aandoening met littekenvorming in huid en organen)

Onvoldoende opname van ijzerrijke voeding

Als iemand onvoldoende ijzerrijke voedingsmiddelen eet, kan dit leiden tot ijzertekort. Dit komt voor bij strikte vegetariërs of mensen met een ongezonde voeding. Ontwikkelingslanden hebben vaak een hogere prevalentie van ijzertekort door beperkte toegang tot voedingsmiddelen met ijzer. In ontwikkelde landen is ijzertekort bij premature baby’s of vertraagde introductie van vast voedsel een aandachtspunt.

Symptomen van ijzertekort

Milde symptomen

Bij milde ferriprieve anemie kunnen symptomen vaak onopgemerkt blijven of zich geleidelijk ontwikkelen. Ze kunnen bestaan uit zwakte, concentratieproblemen, hoofdpijn, ochtendhoofdpijn, en vermoeidheid / ochtendvermoeidheid.

Ernstige symptomen

Bij ernstige bloedarmoede door ijzertekort kunnen de volgende symptomen optreden:

• Beenkrampen
• Diepliggende ogen
• Duizeligheid
• Een bleke huidskleur (pallor)
• Een licht gevoel in het hoofd bij het opstaan
• Een pijnlijke tong (door papilatrofie van de tong)
• Verminderde eetlust, vooral bij zuigelingen en kinderen met ijzergebreksanemie
• Een snelle hartslag (tachycardie)
• Een verminderde weerstand tegen infecties
• Gedragsveranderingen
• Haaruitval
• Hartkloppingen (palpitaties)
• Het Paterson-Kelly-syndroom (slikproblemen door ijzergebrek)
• Het verlangen naar niet-eetbare dingen zoals ijs, papier, klei of vuil (pica)
• Hoofdpijn
• Jeuk
• Kortademigheid
• Koude handen en voeten / koude vingers
• Nagelafwijkingen: broze nagels, leukonychie (witte nagels), lepeltjesnagels (koilonychia), onycholyse (nagelloslating)
• Pijn op de borst
• Slikproblemen voor vast voedsel (vooral bij slokdarmproblemen)
• Smaakverlies
• Stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond)
• Tinnitus aurium (oorsuizen)

Aandoeningen

De aandoeningen die bloedarmoede door ijzertekort kunnen veroorzaken, gaan vaak gepaard met de volgende klachten:

• Een donkere, teerachtige ontlasting of bloed in de ontlasting
• Een zware menstruatie (menorragie)
• Gewichtsverlies (bij patiënten met kanker)
• Pijn in de bovenbuik (door zweervorming)

Diagnose en onderzoeken van ijzertekort

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van bloedarmoede door ijzertekort begint met een gedetailleerde anamnese, waarbij de arts vragen stelt over de voedingsinname en eventuele symptomen. Het gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) wordt onderzocht, aangezien deze medicijnen kunnen leiden tot maagbloedingen, wat een risicofactor voor ijzergebrek vormt. Ook de aanwezigheid van bloed in de ontlasting, wat kan wijzen op aambeien of rectumkanker, is een belangrijk klinisch teken. Bij vrouwen vraagt de arts naar de duur van de menstruatie, het verschijnen van bloedstolsels in het maandverband en het aantal gebruikte maandverbanden en tampons (normaal 3-5 per dag). Tijdens het onderzoek kan de arts opmerken dat het tongoppervlak glad is en dat er wondjes aan de mondhoek aanwezig zijn. De slijmvliezen kunnen bleek zijn, en een vergrote milt (splenomegalie) kan aanwezig zijn bij ernstige en onbehandelde gevallen.

Diagnostisch onderzoek

De arts stelt de diagnose van ijzergebreksanemie door middel van uitgebreid bloedonderzoek. Dit bloedonderzoek omvat meestal metingen van het hemoglobine-, ferritine- en transferrine-niveau, alsook de bepaling van het mean corpuscular volume (MCV) en de mean corpuscular hemoglobin concentration (MCHC). In sommige gevallen kan een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) of een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van het maag-darmkanaal) nodig zijn om de oorzaak van het bloedverlies te identificeren. Bij vrouwen kan een transvaginale echografie noodzakelijk zijn om de oorzaak van overmatige menstruatie te achterhalen.

Differentiële diagnose

Anemie met microcytose (kleinere bloedcellen) en hypochromie (blekere bloedcellen) wijst niet altijd op ijzergebreksanemie. Andere aandoeningen die soortgelijke symptomen kunnen vertonen zijn onder andere thalassemie (een erfelijke aandoening die leidt tot een tekort aan hemoglobine), erfelijke sferocytose (een bloedaandoening die gepaard gaat met geelzucht), sideroblastische anemie en anemie door chronische ziekten. Bij deze aandoeningen kunnen de ijzervoorraden in het lichaam normaal of zelfs verhoogd zijn, ondanks de aanwezigheid van anemie.

Behandeling: Voeding en ijzersupplementen

IJzertekort

Voeding
Het verhogen van de inname van ijzerrijke voedingsmiddelen is een effectieve manier om ijzertekort te behandelen. Voorbeelden van ijzerrijke voedingsmiddelen zijn:

• bruine rijst
• eieren
• gedroogd fruit zoals rozijnen, pruimen en abrikozen
• gedroogde linzen, erwten en bonen
• havermout
• kip en kalkoen
• noten en zaden
• pindakaas
• sojabonen
• spinazie, boerenkool, waterkers en andere groene bladgroenten
• tofu
• vis
• vlees (met name lever is een uitstekende bron)
• volkorenbrood

IJzersupplementen
IJzersupplementen kunnen worden voorgeschreven voor de behandeling van ferriprieve anemie. De meest voorkomende oorzaken van falen bij orale ijzerinname zijn niet-naleving van het behandelingsregime, aanhoudend bloedverlies of een onjuiste diagnose. Als orale ijzerinname niet mogelijk is, kan ijzer intraveneus (via een ader), intramusculair (via een injectie in de spier) of door middel van een bloedtransfusie worden toegediend. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, hebben vaak extra ijzer nodig omdat zij mogelijk onvoldoende ijzer uit hun voeding halen.

Bloedonderzoek
Twee maanden na het starten van de ijzertherapie controleert de arts opnieuw het hematocrietgehalte in het bloed. Het hematocrietgehalte geeft het volume van de bloedcellen ten opzichte van het totale bloedvolume aan. Na deze periode moet het hematocrietgehalte binnen de normale waarden vallen. Indien nodig kan de patiënt nog zes tot twaalf maanden ijzersupplementen blijven gebruiken om de ijzervoorraden in het beenmerg volledig aan te vullen.

Onderliggende ziekte

De arts richt zich ook op de behandeling van de onderliggende aandoening die de ijzergebreksanemie veroorzaakt. Bij zware menstruatie kan de arts anticonceptiva of andere medicatie voorschrijven. Bij een maagzweer kunnen antibiotica worden ingezet. Indien het bloedverlies wordt veroorzaakt door een bloedende poliep, een tumor of een vleesboom, kan een chirurgische ingreep nodig zijn.

Prognose van ijzertekort

Bloedarmoede door ijzertekort is doorgaans goed te behandelen met een uitstekende prognose. Echter, als ijzertekort het gevolg is van een ernstige onderliggende aandoening zoals kanker, kan de prognose minder gunstig zijn. Vroege en adequate behandeling van ijzergebreksanemie is cruciaal om complicaties te voorkomen en de algehele prognose te verbeteren.

Complicaties van ijzergebrek

Milde bloedarmoede door ijzertekort veroorzaakt zelden complicaties. Echter, onbehandeld kan ijzergebreksanemie verergeren en leiden tot ernstige gezondheidsproblemen.

Groei

Bij zuigelingen en kinderen kan ernstige ijzertekort leiden tot vertraagde groei en ontwikkeling. Daarnaast vergroot ijzergebreksanemie de vatbaarheid voor infecties.

Hartproblemen

IJzergebreksanemie kan leiden tot een snelle of onregelmatige hartslag, omdat het hart harder moet werken om de verminderde zuurstofopname door de bloedarmoede te compenseren. Dit kan resulteren in een vergroot hart (cardiomegalie) of hartfalen, waarbij het hart niet efficiënt bloed door het lichaam pompt.

Rusteloze benen syndroom

Het rusteloze benen syndroom kan soms gepaard gaan met ijzergebreksanemie. Dit syndroom wordt gekenmerkt door onaangename gevoelens in de benen en een sterke drang om ze te bewegen, wat vooral 's nachts hinderlijk kan zijn. Het rusteloze benen syndroom dat voortkomt uit ijzergebrek kan doorgaans worden behandeld met ijzersupplementen.

Zwangerschap

Ernstige bloedarmoede door ijzertekort bij zwangere vrouwen kan leiden tot complicaties zoals een vroeggeboorte en een laag geboortegewicht van de baby. Het innemen van ijzersupplementen kan helpen om deze zwangerschapscomplicaties te voorkomen.

Preventie van ijzerdeficiëntie

Een evenwichtige voeding met voldoende ijzer is essentieel om ijzertekort te voorkomen. Rood vlees, lever en eigeel zijn uitstekende bronnen van ijzer. Bepaalde granen, brood en ontbijtgranen worden vaak verrijkt met ijzer. Indien een patiënt onvoldoende ijzer uit de voeding haalt, is het raadzaam om ijzersupplementen te overwegen om tekorten te voorkomen.

Lees verder

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken
• Pagofagie: IJsverslaving door ijzertekort in het bloed
• IJzersupplementen: Indicatie, gebruik en bijwerkingen
• Anemie (bloedarmoede): Soorten tekort aan rode bloedcellen
• IJzer: Functie, gezondheidsvoordelen en ijzersupplementen