Haaruitval (alopecia): Haaraandoeningen met haarverlies

Haar speelt een cruciale rol in ons leven. Het biedt niet alleen warmte en bescherming voor de schedel, maar draagt ook bij aan onze identiteit en zelfbeeld. Haaruitval is een veelvoorkomend probleem en hoewel het meestal niet ernstig is, kan het cosmetisch storend zijn. Haarverlies kan ontstaan door aandoeningen van de haarzakjes waarbij de hoofdhuid normaal van uiterlijk is (niet-littekenvormende alopecia) of door aandoeningen die leiden tot permanent verlies van haarzakjes en glimmende kale plekken op de hoofdhuid (littekenvormende of cicatriale alopecia).

• Normale haargroei
• Littekenvormende alopecia
• Dissecting cellulitis
• Niet-littekenvormende alopecia
• Alopecia areata
• Androgene alopecia
• Telogene effluvium
• Tractie-alopecia
• Diagnose en onderzoeken van haaraandoeningen
• Behandeling van haaruitval (alopecia)
• Preventie van haarverlies

Normale haargroei

Het hoofdhaar groeit gemiddeld ongeveer 0,35 mm per dag. De hoofdhuid verliest dagelijks zo'n 100 haren, een aantal dat kan toenemen bij het wassen van het haar met shampoo. Er zijn drie hoofdfasen van haargroei:

Anagene fase (groeifase): Ongeveer 85 tot 90 procent van de haarzakjes bevindt zich in deze fase. Follikels blijven gemiddeld drie jaar in deze fase.
Catagene fase (overgangsfase): Deze fase duurt meestal twee tot drie weken en omvat 2 tot 3 procent van de haarzakjes.
Telogene fase (rustfase): Tijdens deze fase blijven 10 tot 15 procent van de haarzakjes ongeveer drie maanden inactief. Aan het einde van deze fase worden de inactieve haren afgestoten, wat resulteert in een vast, hard, wit knobbeltje. De cyclus herhaalt zich daarna.

Littekenvormende alopecia

Littekenvormende alopecia kan worden veroorzaakt door verschillende aandoeningen en medische behandelingen, waaronder:

• discoïde lupus erythematosus (symptomen aan huid, haar en mond)
• dissecting cellulitis
• idiopathisch ('pseudopelade')
• kerion (tinea capitis)
• lichen planus (aandoening met symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen)
• radiotherapie

Dissecting cellulitis

Dissecting cellulitis is een chronische folliculitis (ontsteking van de haarzakjes met pijn en jeuk) die vooral jonge mannen met een donkere huid treft. Deze aandoening manifesteert zich met bultjes en puisten op de achterzijde van de hoofdhuid, wat kan leiden tot haarverlies. In ernstige gevallen kan een drassige zwelling met pusvorming ontstaan, vergezeld van littekenvorming. Complicaties zoals keloïden ('acne keloidalis nuchae') kunnen ook optreden. Keloïden zijn goedaardige littekenweefselgroei rond een wond. Behandelingen omvatten langdurige kuren met laaggedoseerde antibiotica in een vroege fase en, voor sommige patiënten, isotretinoïne. In ernstige gevallen kan een chirurgische excisie noodzakelijk zijn.

Niet-littekenvormende alopecia

Niet-littekenvormende alopecia kan veroorzaakt worden door:

• alopecia areata
• androgene alopecia
• het gebruik van geneesmiddelen (bijvoorbeeld heparine, isotretinoïne, chemotherapie)
• metabole stoornissen zoals ijzerdeficiëntie of hypothyreoïdie (te trage schildklierfunctie)
• telogeen effluvium (haaruitval door externe factoren)
• tinea capitis (hoofdschimmel)
• tractie-alopecia (haaruitval door trekken aan de haren)
• trichotillomanie (de drang om haar uit te trekken)

Alopecia areata

Alopecia areata is een immuun-gemedieerd type haarverlies dat vaak wordt geassocieerd met andere auto-immuunziekten. Het treft vaak kinderen en jongvolwassenen en verschijnt als cirkelvormige kale plekken die vaak opnieuw worden begroeid, maar waar nieuwe kale plekken kunnen ontstaan. Het kenmerk van gebroken uitroeptekenharen aan de rand van een kaal gebied is diagnostisch. Aanvankelijke hergroei gebeurt vaak met witte haren en het herstel kan maanden duren. In ernstige gevallen kan al het haar van de hoofdhuid verdwijnen (alopecia totalis) of zelfs het hele lichaam (alopecia universalis). Soms komen ook putjesnagels voor. Behandelingen kunnen krachtige plaatselijke (topische) of geïnjecteerde steroïden omvatten, maar de effectiviteit varieert. Andere behandelingen zoals topische immunotherapie met difencypron, lichttherapie of topische 5% minoxidil kunnen soms worden geprobeerd. Patiënten met ernstige alopecia areata kunnen baat hebben bij pruiken en ondersteuning.

Androgene alopecia

Androgene alopecia is een erfelijke vorm van haarverlies die wordt beïnvloed door mannelijke geslachtshormonen (androgenen). Bij mannen presenteert deze aandoening zich vaak met een frontale terugtrekking van het haar en dunner wordend haar op de kroon. Bij vrouwen verschijnt androgene alopecia meestal op latere leeftijd en is vaak milder, met een frontale terugtrekking die minder vaak voorkomt. Bij vrouwen met acne en menstruele problemen kan het polycysteus ovariumsyndroom of een andere endocriene aandoening van androgenen een oorzaak zijn. Behandelingsopties omvatten lokale 5% minoxidil-lotion en orale finasteride (1 mg per dag), die vooral effectief zijn bij vroege interventie. Langdurige behandeling kan noodzakelijk zijn, maar ongeveer een derde van de patiënten reageert mogelijk niet op beide behandelingen. Finasteride kan bijwerkingen veroorzaken bij 1% van de patiënten, zoals verminderd libido. Dit medicijn is niet geschikt voor vrouwen vanwege mogelijke risico's voor de seksuele ontwikkeling van mannelijke foetussen. Antiandrogeentherapie zoals cyproteronacetaat of spironolacton kan nuttig zijn voor sommige vrouwen.

Telogene effluvium

Telogene effluvium verwijst naar een diffuse, niet-littekenvormende haaruitval die meestal drie maanden na een stressvolle gebeurtenis, zwangerschap, medicatiegebruik, crashdiëten, ondervoeding of ernstige ziekte optreedt. Stress kan ervoor zorgen dat een groter aantal haren tegelijkertijd in de telogene fase terechtkomt, wat leidt tot een verhoogd haarverlies. Dit type haaruitval herstelt zich vaak binnen enkele maanden als de onderliggende oorzaak wordt aangepakt. Chronische telogene effluvium kan wijzen op androgene alopecia of een schildklieraandoening, waarvoor een uitgebreid medisch onderzoek aanbevolen is.

Tractie-alopecia

Tractie-alopecia ontstaat door mechanische schade aan de haarwortels door het dragen van haar in strakke knopen of vlechten. Deze aandoening komt vaker voor bij mensen met een donkere huid. Het is raadzaam om het haar niet te strak te dragen. Het gebruik van castorolie kan voor sommige patiënten verlichting bieden.

Diagnose en onderzoeken van haaraandoeningen

De diagnose van haaraandoeningen is complex en vereist een grondig klinisch onderzoek. De arts zal alle haardragende huidgebieden zorgvuldig inspecteren en ook de nagels beoordelen, omdat bepaalde aandoeningen zoals alopecia areata geassocieerd kunnen zijn met nageldystrofie. Een uitgebreid klinisch onderzoek omvat het inspecteren van de hoofdhuid, het beoordelen van het patroon van haarverlies, en het meten van de lengte en diameter van de haarvezels. De arts kan haarmonsters verzamelen door haren uit te trekken, af te knippen, te plukken of afgevallen haren te verzamelen. Daarnaast kan een lichtmicroscopisch onderzoek van de haarvezels worden uitgevoerd om de structuur en gezondheid van de haren te beoordelen. Verder onderzoekt de arts aangetaste delen van de hoofdhuid op de aanwezigheid van bacteriële infecties en schimmelinfecties. Indien nodig kan een biopsie van de hoofdhuid worden uitgevoerd om een nauwkeurigere diagnose te stellen. Andere laboratoriumtests, zoals een volledig bloedonderzoek en soms een schildklierscan, kunnen nodig zijn om onderliggende oorzaken zoals hormonale onevenwichtigheden of andere systemische aandoeningen te identificeren.

Behandeling van haaruitval (alopecia)

De behandeling van haaraandoeningen hangt af van de specifieke diagnose en de onderliggende oorzaken. Niet elke vorm van haaruitval vereist medische behandeling; in sommige gevallen is het voldoende om onderliggende oorzaken aan te pakken of cosmetische maatregelen te nemen.

Cosmetische oplossingen
Het gebruik van een hoed, haarvervanging (zoals een pruik), of een andere haarstijl kan het uiterlijk van het haar aanzienlijk verbeteren en helpen bij het herstellen van zelfvertrouwen.

Medicatie
Afhankelijk van de onderliggende oorzaak kan de arts verschillende soorten medicatie voorschrijven:

• Antidepressiva voor de behandeling van onderliggende psychische problemen, zoals trichotillomanie (het dwangmatig uittrekken van het haar).
• Hormoonvervangingstherapie om hormonale onevenwichtigheden te corrigeren en de haargroei te herstellen.
• Orale steroïden of ontstekingsremmende antibiotica voor haaraandoeningen die gepaard gaan met huidirritatie of ontsteking.
• Vitaminesupplementen bij voedingstekorten die bijdragen aan haaruitval.

Topische medicijnen die op de hoofdhuid worden aangebracht, zoals Minoxidil, kunnen bijzonder effectief zijn bij de behandeling van androgene alopecia. Minoxidil stimuleert de haargroei en kan de progressie van haaruitval vertragen.

Haartransplantatie en haarvervanging
Bij sommige haaraandoeningen, zoals littekenvormende alopecia, is het haarverlies permanent omdat de haarzakjes beschadigd zijn en geen nieuwe haren kunnen produceren. In dergelijke gevallen kan een haartransplantatie of het gebruik van pruiken een geschikte oplossing zijn. Haartransplantaties worden doorgaans pas uitgevoerd als de hoofdhuid voldoende is genezen en de haaruitval stabiel is.

Preventie van haarverlies

Veel haaraandoeningen zijn erfelijk en kunnen niet volledig worden voorkomen. Er zijn echter verschillende leefstijladviezen die kunnen helpen de gezondheid van het haar en de hoofdhuid te bevorderen:

• Een gezonde en evenwichtige voeding kan bijdragen aan de algehele gezondheid van het haar.
• Bescherming tegen de zon is belangrijk om schade aan zowel haar als hoofdhuid te voorkomen.
• Vermijd het dragen van strakke hoofddeksels of het uitoefenen van te veel druk op het haar door bepaalde haarstijlen die trekken aan het haar, zoals strakke vlechten of knotjes.

Lees verder

• Alopecia areata: Haaruitval met ronde, kale plekken
• Alopecia barbae: Haaruitval aan baardgebied bij mannen
• Alopecia totalis: Volledig verlies van haar op hoofdhuid
• Trichorrhexis nodosa: Haaraandoening waarbij haren afbreken
• Lichen planopilaris: Haaruitval van hoofdhuid