Zinkdeficiëntie: Symptomen van zinktekort (tekort aan zink)

Zink is een cruciaal mineraal dat in bijna alle voedingsmiddelen voorkomt, met een bijzonder hoge concentratie in zeevruchten. Dit mineraal speelt een fundamentele rol in talrijke lichaamsfuncties, waaronder celmetabolisme, immuunrespons, spijsvertering en wondgenezing. Door de diverse functies van zink kunnen de symptomen van een tekort variëren en verschillende lichaamsystemen beïnvloeden. Tekortkomingen kunnen leiden tot problemen met het bloed, botten, haar, huid, immuunsysteem, mentale gezondheid, maag en darmen, mond, nagels, ogen, reukvermogen en vruchtbaarheid. Een zinktekort verhoogt bovendien het risico op bepaalde vormen van kanker. Het diagnosticeren van zinkdeficiëntie kan complex zijn, en de behandeling bestaat doorgaans uit het aanpakken van de onderliggende oorzaak, voedingsveranderingen en mogelijk zinksupplementen. Een overmatige inname van zink kan eveneens schadelijk zijn.

• Voedingsproducten rijk aan zink
• Functie
• Aanbevolen dagelijkse inname van zink
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen voor zinkdeficiëntie
• Symptomen van zinktekort
• Bloed
• Botten
• Haar
• Huid
• Immuunsysteem
• Kanker
• Mentale gezondheid
• Maag- en darmproblemen
• Mond
• Nagels
• Ogen
• Reukvermogen
• Vruchtbaarheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zinktekort
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Overmatige zinkinname

Voedingsproducten rijk aan zink

Zink komt voor in diverse voedingsmiddelen, zoals:

• bonen
• cacao
• diverse noten zoals pinda’s, amandelen, pecannoten, paranoten en cashewnoten
• eieren
• gember
• havermout
• kaas
• kikkererwten
• kip
• krab
• lever
• melk en melkkefir
• oesters
• pompoenpitten
• rundsvlees
• sesamzaad
• spinazie
• verrijkte ontbijtgranen
• volkoren granen
• yoghurt
• zeewier

Functie

Zink is een essentieel mineraal dat betrokken is bij veel biochemische processen in het lichaam. Omdat zink niet langdurig in het lichaam wordt opgeslagen, is een constante inname via voeding of supplementen noodzakelijk. Belangrijke functies van zink omvatten:

• bescherming tegen verschillende vormen van kanker, zoals dikkedarmkanker, pancreaskanker (kanker aan de alvleesklier), slokdarmkanker en hoofd- en halskanker
• ondersteuning van de DNA-synthese
• bevordering van een gezonde spijsvertering
• essentieel voor celdeling en celdoorbraak: Zink speelt een cruciale rol bij de vruchtbaarheid en tijdens de zwangerschap. Het is belangrijk voor het voorkomen van vroegtijdige bevalling en een laag geboortegewicht bij pasgeborenen.
• bevordering van haargroei
• regulatie van hormonen
• ondersteuning van de huidgezondheid
• behoud van de mentale gezondheid
• ondersteuning van de ooggezondheid (ooggezonde voeding)
• bevordering van wondgenezing
• ondersteuning van een goed werkend afweersysteem
• ondersteuning van het metabolisme en opname van andere voedingsstoffen
• behoud van smaak en geur

Aanbevolen dagelijkse inname van zink

De aanbevolen dagelijkse inname van zink bedraagt 8 mg voor mannen en 11 mg voor vrouwen ouder dan 18 jaar. Voor zwangere vrouwen is de aanbevolen inname 11 mg, en voor vrouwen die borstvoeding geven stijgt deze naar 13 mg. De maximale veilige dagelijkse inname van zink is 40 mg.

Epidemiologie

Zinkdeficiëntie is wereldwijd een veelvoorkomend probleem, vooral in ontwikkelingslanden, waar het voedingspatroon vaak een tekort aan essentiële voedingsstoffen vertoont. In geïndustrialiseerde landen komt zinkdeficiëntie minder vaak voor, maar het blijft een belangrijk probleem, vooral onder risicogroepen zoals ouderen, vegetariërs, en mensen met bepaalde chronische aandoeningen.

Prevalentie wereldwijd
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt geschat dat ongeveer 17% van de wereldbevolking een zinktekort heeft. De prevalentie is het hoogst in Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië, waar zinktekort direct bijdraagt aan de prevalentie van infecties, stunting bij kinderen en een verzwakt immuunsysteem.

Zinkdeficiëntie in ontwikkelde landen
In ontwikkelde landen komt zinkdeficiëntie voor bij bepaalde risicogroepen, maar de prevalentie is lager dan in ontwikkelingslanden. Studies suggereren dat tussen de 2% en 5% van de bevolking in landen zoals de VS en het VK te maken heeft met een zinktekort. De meeste gevallen van zinkdeficiëntie in deze regio's zijn gerelateerd aan onvoldoende inname door een eenzijdig voedingspatroon of onderliggende gezondheidsproblemen.

Regionale variatie
Er is aanzienlijke variatie in de prevalentie van zinkdeficiëntie tussen verschillende regio's. Landen in Azië en Afrika hebben hogere percentages van zinkdeficiëntie door een combinatie van armoede, beperkte voedselkeuzes en een dieet dat arm is aan zinkrijke voedingsmiddelen.

Mechanisme

Zink speelt een cruciale rol in veel biologische processen, zoals eiwitsynthese, celdeling, en de functie van het immuunsysteem. Het mechanisme achter zinkdeficiëntie is direct gekoppeld aan het verstoorde functioneren van deze processen wanneer er onvoldoende zink beschikbaar is.

Rol van zink in het lichaam
Zink is een essentieel spoorelement dat betrokken is bij meer dan 300 enzymatische reacties in het lichaam. Het ondersteunt de synthese van eiwitten en DNA, speelt een rol in het functioneren van het immuunsysteem en is belangrijk voor de wondgenezing en het onderhoud van de huid. Zink is ook essentieel voor het functioneren van het zenuwstelsel en het metabolisme van koolhydraten.

Effecten van zinkdeficiëntie
Bij een zinktekort kunnen de metabolische processen verstoord raken, wat leidt tot een breed scala aan symptomen, van milde tekorten zoals vermoeidheid en verminderde smaakperceptie tot ernstigere aandoeningen zoals immuundeficiëntie, vertraagde wondgenezing, en groeiachterstand bij kinderen. Chronische zinkdeficiëntie kan leiden tot neurologische problemen en een verhoogde vatbaarheid voor infecties.

Oorzaken van zinkdeficiëntie
De oorzaken van zinkdeficiëntie zijn divers en kunnen te maken hebben met een ontoereikende inname van zink via het dieet, verminderde absorptie door het maagdarmkanaal of verhoogde uitscheiding van zink uit het lichaam. Aandoeningen zoals de ziekte van Crohn, levercirrose of nierziekte kunnen de absorptie van zink belemmeren, terwijl factoren zoals alcoholmisbruik en chronische diarree de uitscheiding van zink verhogen.

Oorzaken

Zinkdeficiëntie kan verschillende oorzaken hebben, van onvoldoende inname via het voedingspatroon tot onderliggende gezondheidsproblemen die de opname of het gebruik van zink belemmeren. De oorzaken van zinktekort kunnen zowel extern (door dieet) als intern (door lichamelijke aandoeningen) zijn.

Onvoldoende inname via het voedingspatroon
De meest voorkomende oorzaak van zinkdeficiëntie is een ontoereikende inname van zinkrijke voedingsmiddelen. Dit kan het gevolg zijn van een dieet dat arm is aan zinkrijke voedingsbronnen zoals vlees, schaaldieren, zaden, noten en volkorenproducten. Vegetariërs en veganisten lopen een verhoogd risico, omdat plantaardige bronnen van zink minder goed opneembaar zijn dan dierlijke bronnen.

Verstoorde opname door maagdarmziekten
Gezondheidsproblemen die de spijsvertering beïnvloeden, kunnen leiden tot verminderde absorptie van zink uit het voedsel. Aandoeningen zoals de ziekte van Crohn, coeliakie en andere ontstekingsziekten van het maagdarmkanaal kunnen de opname van zink verminderen. In sommige gevallen kunnen deze aandoeningen ook leiden tot verhoogde uitscheiding van zink via de darmen.

Verhoogde uitscheiding van zink
Bepaalde aandoeningen, zoals nierziekte of levercirrose, kunnen de uitscheiding van zink uit het lichaam verhogen. Bij nierziekte wordt zink vaak in grotere hoeveelheden uitgescheiden via de urine, wat het risico op zinkdeficiëntie vergroot. Ook bij verhoogde alcoholconsumptie kan de uitscheiding van zink door de lever worden bevorderd, wat het tekort vergroot.

Verhoogde behoefte in bepaalde levensfases
De behoefte aan zink is verhoogd in bepaalde levensfases, zoals zwangerschap, borstvoeding, en tijdens de snelle groei van kinderen. Zwangere vrouwen en jonge kinderen hebben meer zink nodig voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel en de groei van cellen. Als deze verhoogde behoefte niet wordt gecompenseerd door een adequate inname van zink, kan een deficiëntie ontstaan.

Chronische ziektes en medicijngebruik
Patiënten met chronische ziektes, zoals kanker, diabetes, of hart- en vaatziekten, kunnen een verhoogde behoefte aan zink hebben. Ook langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, zoals diuretica of antibiotica, kan het risico op zinktekort verhogen. Deze medicijnen kunnen de opname van zink verstoren of de uitscheiding ervan verhogen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die bijdragen aan de ontwikkeling van zinkdeficiëntie, van voedingspatronen tot gezondheidsproblemen die de opname of het gebruik van zink in het lichaam belemmeren.

Onvoldoende inname van zinkrijke voedingsmiddelen
Mensen die een dieet volgen dat arm is aan zinkrijke voedingsmiddelen, zoals vlees, schaaldieren, en bepaalde zaden en noten, hebben een verhoogd risico op zinkdeficiëntie. Vegetariërs en veganisten lopen bijvoorbeeld een hoger risico, omdat plantaardige bronnen van zink minder goed worden opgenomen dan dierlijke bronnen.

Maag-darmziekten
Aandoeningen die de absorptie van voedingsstoffen beïnvloeden, zoals de ziekte van Crohn, coeliakie of andere chronische ontstekingsziekten van het maagdarmkanaal, kunnen het risico op zinkdeficiëntie verhogen. Deze aandoeningen kunnen leiden tot verminderde opname van zink uit het voedsel.

Ouderen
Ouderen lopen een verhoogd risico op zinkdeficiëntie, vooral als ze een eenzijdig dieet volgen of gezondheidsproblemen hebben die de opname van zink beïnvloeden. Bovendien heeft het verouderende immuunsysteem meer zink nodig om goed te functioneren.

Chirurgische ingrepen en trauma
Patiënten die recent een operatie hebben ondergaan of die lijden aan zware brandwonden of ander fysiek trauma, hebben een verhoogd zinkverbruik vanwege de verhoogde vraag van het lichaam voor wondgenezing en celregeneratie.

Risicogroepen voor zinkdeficiëntie

De volgende groepen lopen een verhoogd risico op zinkdeficiëntie:

• alcoholisten (ongeveer 30-50% van de mensen met alcoholmisbruik lijdt aan zinktekort)
• mensen met een langdurige graanrijke, veganistische of vegetarische voeding
• patiënten die hoge hoeveelheden ijzer gebruiken
• patiënten met chronische diarree
• patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte)
• patiënten met acrodermatitis enteropathica: Acrodermatitis enteropathica is een erfelijke aandoening die leidt tot een verminderde opname van zink. Zuigelingen met deze aandoening vertonen een groeiachterstand, ernstige diarree, haaruitval en verhoogde vatbaarheid voor Candida-infecties en bacteriële infecties. Zinksupplementen kunnen het herstel bevorderen.
• patiënten met een leverziekte
• patiënten met een nierziekte
• patiënten met maag- en darmaandoeningen zoals:
• coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• colitis ulcerosa (chronische ontsteking van de dikke darm met diarree)
• de ziekte van Crohn (aandoening die diarree en buikpijn veroorzaakt)
• korte darmsyndroom (aandoening waarbij de opname van voedingsstoffen verminderd is)
• patiënten met ondervoeding (zoals anorexia nervosa)
• patiënten met sikkelcelziekte (aandoening van de rode bloedcellen waarbij 60-70% van de patiënten een zinktekort vertoont)
• te vroeg geboren baby’s
• zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven

Symptomen van zinktekort

Bloed

Een tekort aan zink kan leiden tot bloedproblemen zoals anemie (tekort aan rode bloedcellen) en leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen).

Botten

Een tekort aan zink kan bijdragen aan botproblemen zoals osteoporose (verlies van botmassa en verhoogd risico op botbreuken).

Haar

Zinkdeficiëntie kan leiden tot dunner wordend haar en haaruitval.

Huid

Huidproblemen door zinktekort kunnen onder andere acne (ontsteking van talgklieren), eczeem (chronische huidontsteking met droge en jeukende huid) en vertraagde wondgenezing omvatten.

Immuunsysteem

Een zinktekort beïnvloedt het immuunsysteem, wat kan leiden tot een verhoogd risico op acute luchtweginfecties, verkoudheid, longontsteking, en een verhoogde gevoeligheid voor allergieën en intoleranties.

Kanker

Een tekort aan zink kan het risico op bepaalde vormen van kanker verhogen, waaronder dikkedarmkanker, hoofd- en halskanker, pancreaskanker (kanker aan de alvleesklier) en slokdarmkanker.

Mentale gezondheid

Een zinktekort kan bijdragen aan diverse neurologische stoornissen en psychische problemen, zoals ADHD, depressie, duizeligheid, geheugenproblemen, vertraagde groei en ontwikkeling, hoofdpijn, slaapproblemen (aangezien zink nodig is voor de productie van melatonine) en vermoeidheid.

Maag- en darmproblemen

Een zinktekort kan leiden tot maag- en darmproblemen, zoals diarree, verlies van eetlust en een lekkende darm (leaky gut).

Mond

Een tekort aan zink kan zich ook uiten in mondproblemen, zoals mondbranden (pijn in tong en mond), smaakstoornissen en tongtintelingen.

Nagels

Bij een zinktekort kunnen nagelproblemen optreden, zoals leukonychie (witte vlekken op de nagels), lijnen van Beau (deukjes en inkervingen in de nagels) en zachte nagels.

Ogen

Zinkdeficiëntie kan oogafwijkingen veroorzaken, waaronder keratomalacie (oogaandoening door een tekort aan vitamine A), maculadegeneratie (verval van het centrale gezichtsvermogen) en nachtblindheid.

Reukvermogen

Een tekort aan zink kan leiden tot een verminderd reukvermogen, bekend als hyposmie.

Vruchtbaarheid

Zinkdeficiëntie kan gevolgen hebben voor de vruchtbaarheid, met mogelijke symptomen zoals een laag libido, vruchtbaarheidsproblemen, en verminderde spermakwaliteit of -aantal.

Alarmsymptomen

Zinkdeficiëntie kan een breed scala aan symptomen veroorzaken, van mild tot ernstig. Wanneer symptomen niet worden behandeld, kunnen ze leiden tot complicaties zoals groeiachterstand bij kinderen, vertraagde wondgenezing en een verzwakt immuunsysteem.

Verminderde smaakperceptie
Een veel voorkomend symptoom van zinkdeficiëntie is een verminderd vermogen om smaken te onderscheiden, wat kan leiden tot een verminderde eetlust en gewichtsverlies.

Verzwakt immuunsysteem
Zink speelt een cruciale rol in het functioneren van het immuunsysteem. Een tekort kan leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties, vooral luchtweginfecties en diarree.

Huidproblemen en haarverlies
Zinkdeficiëntie kan leiden tot huiduitslag, waaronder acne of dermatitis, en haarverlies. Het tekort beïnvloedt ook de productie van keratine, een eiwit dat belangrijk is voor de gezondheid van haar en huid.

Groeiachterstand bij kinderen
Kinderen met zinkdeficiëntie kunnen vertraagde groei vertonen, zowel in lengte als gewicht. Zink is essentieel voor de celgroei en -verdeling, en een tekort kan leiden tot een verminderde fysieke ontwikkeling.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van zinktekort begint met een uitgebreid lichamelijk onderzoek en een beoordeling van de medische geschiedenis, waarbij vooral voeding en bestaande aandoeningen worden onderzocht. Het meten van zinkniveaus in plasma of serum kan niet altijd betrouwbaar de zinkstatus van het lichaam weerspiegelen. Ondanks symptomen van een zinktekort kunnen de testresultaten soms normaal zijn. Artsen baseren de diagnose vaak op de aanwezigheid van symptomen in combinatie met andere klinische gegevens.

Behandeling van zinktekort

Het aanpassen van de voeding en het gebruik van zinksupplementen kunnen veel symptomen verlichten. Het is belangrijk om ook de onderliggende oorzaak van het zinktekort aan te pakken. In sommige gevallen kan een arts een specifieke behandeling adviseren, afhankelijk van de oorzaak en ernst van de deficiëntie.

Prognose

De prognose voor patiënten met zinkdeficiëntie hangt af van de ernst van het tekort en de snelheid waarmee het wordt behandeld. De meeste gevallen van zinkdeficiëntie kunnen succesvol worden behandeld door het aanpassen van het dieet of het innemen van zinksupplementen.

Herstel na behandeling
Na het starten van een behandeling, hetzij door dieetverbeteringen of suppletie, kunnen de symptomen van zinkdeficiëntie vaak snel verbeteren. Dit omvat verbeterde smaakperceptie, een sterker immuunsysteem en betere huid- en haargroei.

Langetermijneffecten bij onbehandelde zinkdeficiëntie
Onbehandelde zinkdeficiëntie kan leiden tot langdurige gezondheidsproblemen zoals immuundeficiëntie, groeiachterstand bij kinderen, en chronische huidproblemen. In ernstige gevallen kunnen de effecten onomkeerbaar zijn, vooral als het tekort tijdens de cruciale groeifases niet wordt gecorrigeerd.

Complicaties

Zinkdeficiëntie kan leiden tot verschillende complicaties die de gezondheid beïnvloeden. De ernst van deze complicaties hangt af van de duur en de mate van het zinktekort. Langdurige zinkdeficiëntie kan ernstige gevolgen hebben voor het immuunsysteem, de groei en de algehele gezondheid.

Verzwakt immuunsysteem
Zink speelt een cruciale rol in het immuunsysteem, en een tekort kan leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties. Patiënten met zinkdeficiëntie hebben meer kans op luchtweginfecties, diarree, en andere infecties die moeilijker te bestrijden zijn. Het tekort beïnvloedt zowel de aangeboren als de verworven immuniteit, waardoor het vermogen van het lichaam om ziekteverwekkers te bestrijden, afneemt.

Vertraagde wondgenezing
Zink is essentieel voor het herstel van weefsels en de genezing van wonden. Een tekort kan leiden tot vertraagde genezing van snijwonden, brandwonden en andere verwondingen. Zink helpt bij de productie van collageen en bij het herstel van de huidcellen, waardoor het belangrijk is voor een efficiënte wondgenezing.

Groeiachterstand bij kinderen
Zinkdeficiëntie kan leiden tot een vertraging in de groei van kinderen, zowel in lengte als gewicht. Aangezien zink een belangrijke rol speelt in de celgroei en -ontwikkeling, kan een tekort leiden tot een verminderde ontwikkeling van het lichaam. Dit kan op lange termijn invloed hebben op de fysieke en cognitieve ontwikkeling van kinderen.

Huid- en haaraandoeningen
Een zinktekort kan huidproblemen veroorzaken, zoals acne, dermatitis of een verminderde huidbarrière. Het kan ook leiden tot haaruitval, aangezien zink belangrijk is voor de productie van keratine, het eiwit dat de haarstructuur ondersteunt. Langdurige zinkdeficiëntie kan leiden tot chronische huid- en haaraandoeningen die moeilijk te behandelen zijn.

Neurologische problemen
Zinkdeficiëntie kan neurologische problemen veroorzaken, zoals depressie, prikkelbaarheid, en geheugenstoornissen. Zink is essentieel voor de werking van het zenuwstelsel en de hersenfunctie, en een tekort kan leiden tot verminderde cognitieve functie. In ernstige gevallen kan een zinktekort bijdragen aan mentale achterstand bij kinderen en verergering van neuropsychiatrische aandoeningen.

Verhoogd risico op zwangerschapscomplicaties
Zinktekort tijdens de zwangerschap kan leiden tot complicaties zoals een verhoogd risico op vroeggeboorte, zwangerschapsvergiftiging en een laag geboortegewicht. Zink is essentieel voor de ontwikkeling van de foetus, en een tekort kan de groei en de ontwikkeling van de baby beïnvloeden. Bovendien kan zinkdeficiëntie bijdragen aan een verzwakt immuunsysteem van de moeder, waardoor het risico op infecties verhoogt.

Preventie

De preventie van zinkdeficiëntie richt zich vooral op het zorgen voor een voldoende inname van zinkrijke voedingsmiddelen en, in bepaalde gevallen, het gebruik van zinksupplementen.

Voedingsaanpassingen
Het eten van een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan zinkrijke voedingsmiddelen zoals vlees, schaaldieren, zaden, noten en volkorenproducten kan helpen om een zinktekort te voorkomen.

Zinksupplementen
In gevallen waar het moeilijk is om voldoende zink via de voeding binnen te krijgen, kunnen zinksupplementen worden aanbevolen. Dit geldt bijvoorbeeld voor ouderen, zwangere vrouwen en mensen met bepaalde medische aandoeningen die de zinkopname verminderen.

Bewustwording en voorlichting
In veel landen is er een groeiende behoefte aan educatie over de voordelen van een zinkrijk dieet, vooral in ontwikkelingslanden waar zinkdeficiëntie een veelvoorkomend probleem is. Voorlichting kan helpen om de prevalentie van zinktekorten te verminderen.

Overmatige zinkinname

Het is cruciaal om zinksupplementen niet te gebruiken zonder medisch advies. Een overmatige zinkinname kan leiden tot een verlaagd ijzergehalte in het bloed (ferriprieve anemie) en een verminderd kopergehalte (kopertekort). Voedingssupplementen met hoge zinkniveaus bevatten soms extra koper om deze balans te handhaven.

Zinktoxiciteit treedt op bij een dagelijkse inname van 150-450 mg zink en kan de volgende klachten veroorzaken:

• braken
• buikkrampen
• diarree
• verlaagde koperstatus
• aangepaste ijzerfunctie
• verlies van eetlust
• verminderde immuunfunctie
• hoofdpijn
• koorts
• maagpijn
• misselijkheid
• nierstenen
• verminderde niveaus van lipoproteïnen met hoge dichtheid
• vermoeidheid

Lees verder

• Zinkoverdosis: Overmatige inname van zink