Melatonine (hormoon): Indicatie, bijwerkingen en prognose

De pijnappelklier in de hersenen produceert vooral ’s avonds en ‘s nachts het hormoon melatonine als reactie op minder licht. Melatonine is nodig voor een goed waak- en slaapritme. Wanneer een patiënt slaapproblemen heeft, bieden melatoninesupplementen soms een oplossing. Daarnaast is dit hormoonsupplement mogelijk nuttig bij het behandelen van andere aandoeningen. De hormoonsupplementen zijn in principe veilig, maar bijwerkingen zijn wel mogelijk en bovendien is het hormoon niet geïndiceerd bij een aantal patiëntengroepen. Daarnaast werken melatoninesupplementen niet voor elke patiënt even goed.

• Melatonine: Hormoon in het lichaam
• Hormoonsupplement
• Indicatie van melatoninesupplementen
• Slaapproblemen
• Jetlag
• Andere indicaties
• Tegenindicatie
• Kinderen
• Medicatie
• Ziekten
• Veilig supplement? Medisch advies is noodzakelijk
• Vrij verkrijgbaar
• Geen slaaphormoon
• Professioneel advies inwinnen
• Bijwerkingen van supplementen van melatonine
• Interactie met medicijnen
• Mentale en fysieke klachten
• Verlaagde lichaamstemperatuur
• Virus
• Prognose

Melatonine: Hormoon in het lichaam

Het lichaam weet dankzij melatonine dat het tijd is om te gaan slapen en om te ontwaken. Normaal gesproken maakt het lichaam 's nachts meer melatonine aan. De melatoninespiegels in het bloed verhogen meestal in de avond als de zon ondergaat. Ze zijn laag in de ochtend, als de zon opkomt. De hoeveelheid licht die een persoon dagelijks krijgt in combinatie met de interne lichaamsklok bepaalt de hoeveelheid melatonine in het lichaam.

Hormoonsupplement

Melatonine is niet enkel in het lichaam aanwezig. Dit hormoon is namelijk eveneens beschikbaar als een supplement. Dit bestaat in de vorm van een pil, vloeistof en een kauwtablet. De melatoninesupplementen zijn verkrijgbaar in natuurlijke of synthetische vormen. De natuurlijke vorm is aanwezig bij andere dieren die een natuurlijke cyclus van dag en nacht hebben (overdag wakker en 's nachts slapen). Dit geldt vooral voor koeien en schapen. De enige natuurlijke bron van melatonine die in medicatie bruikbaar is, is afkomstig van de pijnappelklieren van deze dieren. Het oogsten van deze klier is geen kosteneffectief proces. Bovendien bevinden zich soms virussen in de hersenen van dieren die bij de mens ziekten veroorzaken, dus natuurlijke melatonine verzameld uit dierlijke bronnen wordt over het algemeen niet meer gebruikt.

Indicatie van melatoninesupplementen

Slaapproblemen

Patiënten gebruiken melatonine als ze slaapproblemen hebben, namelijk moeite om in slaap te geraken, moeite om in slaap te blijven, een vertraagde slaapfase en andere slaapproblemen. Patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme, een slaapstoornis die vooral tot stand komt bij volledig blinde personen zonder lichtperceptie (zonder nog licht te kunnen waarnemen), zijn eveneens gebaat bij melatonine. Voorts is melatonine nuttig voor personen met een baan die invloed heeft op het slaappatroon.

Jetlag

Melatonine is ook inzetbaar voor het behandelen of voorkomen van jetlag. Een jetlag is het vermoeide, vervelende gevoel dat sommige personen krijgen wanneer ze door tijdzones reizen.

Andere indicaties

Een aantal wetenschappers of auteurs van websites beweren dat melatoninesupplementen mogelijk effectief zijn in het behandelen van een aantal andere aandoeningen. Deze zijn anno oktober 2020 echter niet wetenschappelijk bewezen:

• amyotrofische laterale sclerose (ALS: neurologische aandoening)
• bescherming tegen radioactiviteit (zoals bij radiotherapie)
• clusterhoofdpijn (plotse pijnlijke en eenzijdige hoofdpijn)
• de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie)
• een hoge nachtelijke bloeddruk
• galstenen (harde afzettingen in galblaas met galkoliek)
• kanker: dikkedarmkanker, borstkanker, hersenkanker, longkanker
• slaapproblemen bij kinderen met een autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• tinnitus aurium (oorsuizen)

Tegenindicatie

Kinderen

Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van melatonine bij kinderen. Deze doelgroep is nog in ontwikkeling en in volle groei en daarnaast zijn geen langdurige wetenschappelijke onderzoeken bekend waarbij het gebruik van melatoninesupplementen door kinderen onderzocht werd (Paediatr Child Health. 2012 Jun;17(6):331-6.). In Nederland is het supplement niet geregistreerd voor het gebruik bij kinderen (oktober 2020). De arts schrijft dit echter soms wel voor.

Medicatie

Wanneer patiënten één of meer van volgende medicijnen nemen, is het niet verstandig om melatoninesupplementen te gebruiken. Melatonine verergert namelijk soms slaperigheid die optreedt als bijwerking van het gebruik van deze geneesmiddelen:

• ACE-remmers (geneesmiddelen om de bloeddruk te verlagen)
• andere medicijnen, zoals benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen), codeïne, alcohol en barbituraten (oudere klasse van geneesmiddelen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken)
• immunosuppressiva (immuunsysteem onderdrukkende medicatie)
• medicatie om bloedingen te verminderen
• medicatie om de bloeddruk te verlagen
• medicatie om de bloedstolling te voorkomen
• vruchtbaarheid: Omdat melatonine het voortplantingssysteem soms aantast, is het hormoonsupplement niet aanbevolen voor vrouwen die zwanger willen worden of moeders die borstvoeding geven.

Ziekten

Het gebruik van melatoninesupplementen is niet verstandig wanneer de patiënt lijdt aan één of meer ziekten:

• bloedingsaandoening: Melatonine verergert soms bloedingsstoornissen, zoals hemofilie (ontbreken van stollingsfactoren).
• depressie: Melatonine verergert bij sommige personen de symptomen van een depressie.
• diabetes mellitus: Melatonine tast soms de bloedsuikerspiegel aan en is daarom niet aanbevolen voor diabetici.
• epilepsie: Melatonine verhoogt het risico op aanvallen bij patiënten met een epileptische aandoening.

Veilig supplement? Medisch advies is noodzakelijk

Vrij verkrijgbaar

In Nederland is melatonine een vrij verkrijgbaar supplement dat bij veel webshops en drogisterijen te vinden is. Melatonine is over het algemeen veilig voor kortdurend gebruik. In tegenstelling tot veel slaapmiddelen, komt medicatie-afhankelijkheid niet voor. Daarnaast blijft de respons op het hormoon hetzelfde en neemt dit niet af na verloop van tijd. Een ‘katereffect’ ontstaat evenmin door het nemen van de hormonen.

Geen slaaphormoon

NRC.nl meldt in december 2017 echter wel dat het slikken van extra melatonine niet helpt om in slaap te vallen. Enkel supplementen met hoge concentraties bieden een gunstige werking voor patiënten waarbij de biologische klok verstoord is door een beroep met ploegendiensten. Melatonine is geen 'slaappil' of 'slaaphormoon', hetgeen vaak wel gepromoot wordt in artikelen, drogisterijen en webshops. Het melatoninesupplement werkt enkel bij de aanpassing van de biologische klok van een patiënt.

Professioneel advies inwinnen

Het is steeds van belang om medisch advies in te winnen over het gebruik van melatoninesupplementen, vooral voor langdurig gebruik. Gebruik van melatonine op het verkeerde tijdstip of in de verkeerde dosering kan de biologische klok verder verstoren. Het gebruik van melatonine in combinatie met blootstelling aan fel of blauw licht kan de melatonineproductie in het lichaam ondermijnen. Dit laatste kan bijvoorbeeld het geval zijn bij gebruik van elektronische apparaten in het donker.

Bijwerkingen van supplementen van melatonine

Interactie met medicijnen

Melatonine kan een wisselwerking hebben met diverse geneesmiddelen, waaronder:

• anti-epileptica
• anticonceptiepillen
• bloedverdunnende medicijnen (anticoagulantia)
• geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken (immunosuppressiva)
• medicijnen voor de behandeling van diabetes mellitus (suikerziekte)

Mentale en fysieke klachten

Hoewel melatonine over het algemeen minder bijwerkingen kent dan veel andere slaapmiddelen, kunnen de volgende klachten optreden:

• angst
• buikkrampen
• chagrijnigheid
• desoriëntatie
• duizeligheid
• een abnormaal lage bloeddruk (hypotensie)
• een huidverkleuring
• een kortstondige depressie
• een verminderde alertheid
• een zwaar hoofd
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in onderbenen)
• hoofdpijn
• lichte tremor (bevingen)
• maagproblemen
• misselijkheid
• onrust
• prikkelbaarheid
• slaperigheid overdag
• trombose (bloedstolsels)
• verwardheid

Verlaagde lichaamstemperatuur

Melatonine kan een verlaagde lichaamstemperatuur veroorzaken, wat problemen kan opleveren voor mensen die moeite hebben om warm te blijven.

Virus

Melatonine kan mogelijk virussen bevatten wanneer het niet op een veilige manier is geproduceerd. Daarom wordt synthetische melatonine aanbevolen, tenzij anders geadviseerd door een arts.

Prognose

Melatonine kan effectief zijn voor sommige patiënten, maar de respons varieert van persoon tot persoon. De effectiviteit en veiligheid van melatonine bij langdurig gebruik zijn niet goed onderzocht. Het gebruik ervan moet altijd onder medisch toezicht gebeuren, en het is belangrijk om te overleggen met een arts over de dosering en het tijdstip van inname.

Lees verder

• Slaapproblemen bij blinden: Niet-24-uurs-slaap-waakritme