Slaapproblemen bij blinden: Niet-24-uurs-slaap-waakritme

Dankzij een interne lichaamsklok worden mensen slaperig en ontwaken ze op ongeveer hetzelfde tijdstip overdag. Het niet-24-uurs-slaap-waakritme is een ernstige, chronische slaapstoornis die een groot deel van de volledig blinde personen zonder lichtperceptie treft. Deze patiënten zijn namelijk niet in staat om de lichaamsklok te resetten naar de 24-uursdag. Licht is namelijk nodig om de interne lichaamsklok met de 24-uursdag te kunnen synchroniseren. De patiënt heeft verstoorde nachtelijke slaappatronen en/of is overdag overmatig slaperig. Daarnaast gaat het niet-24-uurs-slaap-waakritme gepaard met andere symptomen, zoals concentratieproblemen en misselijkheid. Ook ziende personen lijden af en toe aan de slaapaandoening. Medicatie en andere behandelingen zijn beschikbaar om de lichaamsklok juist af te stellen.

• Synoniemen van niet-24-uurs-slaap-waakritme
• Epidemiologie: Vooral bij blinden
• Oorzaken: Probleem met interne lichaamsklok door missen van licht
• Blinde personen
• Ziende personen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Blinde personen
• Ziende personen
• Behandeling
• Blinde personen
• Ziende personen
• Prognose van slaapproblemen
• Complicaties
• Preventie van niet-24-uurs-slaap-waakritme

Synoniemen van niet-24-uurs-slaap-waakritme

Andere benamingen voor het niet-24-uurs-slaap-waakritme (Non-24) omvatten:

• circadiane ritme slaapstoornis - niet-getrapt type
• circadiane ritme slaapstoornis - vrijlopend type
• free running disorder (FRD)
• hypernychthemale stoornis
• N24HSWD
• niet-24-uurs circadiane ritmestoornis
• niet-24-uurs-slaap-waakritmestoornis
• niet-24-uurs-slaap-waaksyndroom

Epidemiologie: Vooral bij blinden

Ongeveer de helft van de volledig blinde personen lijdt aan het niet-24-uurs-slaap-waakritme. Ook ziende personen lijden af en toe aan deze slaapaandoening. Volgens Europese schattingen zijn er ongeveer 140.000 ziende en blinde patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme. De totale prevalentie bedraagt ongeveer 3 per 10.000, of 0,03%. De incidentie kan mogelijk hoger zijn, aangezien niet alle patiënten medische hulp inroepen. De aandoening kan zich op elke leeftijd vanaf de geboorte ontwikkelen.

Oorzaken: Probleem met interne lichaamsklok door missen van licht

Patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme ervaren een probleem met hun interne lichaamsklok. Dit systeem zorgt ervoor dat mensen ’s nachts slapen en overdag wakker blijven. Deze ‘klok’ bestaat uit een groep van duizenden zenuwcellen in de hersenen die signalen naar het lichaam sturen dat het tijd is om te ontwaken of om te gaan slapen. Licht speelt een essentiële rol in dit proces. De lichaamsklok komt niet in actie totdat het licht van de ogen naar de hersenen beweegt.

Blinde personen

Normale mensen hebben een circadiaans ritme dat langer is dan 24 uur. Elke dag zetten ochtendlicht en ander gedrag de slaap-waakklok terug naar een 24-uurs schema. Zonder licht en zonder het opnieuw instellen van deze klok verschuift de slaaptijd van mensen later en later. Bij volledig blinde personen bereikt het licht de hersenen niet. De interne lichaamsklok werkt daardoor niet goed. De slaapstoornis ontstaat meestal kort na het verlies of de verwijdering van de ogen van een persoon. Dit gebeurt wanneer de lichtgevoelige ganglioncellen in het netvlies ook afwezig zijn. Bij blinde patiënten die nog wel lichtperceptie hebben, komt de aandoening zelden voor.

Ziende personen

Personen die goed kunnen zien, lijden zeer sporadisch aan het niet-24-uurs-slaap-waakritme. De etiologie is minder goed begrepen, maar een autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag), een hoofdletsel en een hersentumor zijn mogelijk geassocieerd met de ontwikkeling van het niet-24-uurs-slaap-waakritme. Verschillende andere patiënten hebben chronotherapie ondergaan. Dit is een voorgeschreven behandeling voor een vertraagde slaapfasestoornis.

Symptomen

Patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme gaan elke avond geleidelijk later naar bed en ontwaken elke dag ook later. Uiteindelijk loopt het slaapschema van de patiënt helemaal rond de klok. Zo kan een patiënt op een avond om 23:00 uur in slaap vallen en pas de volgende nacht om 1 uur in slaap vallen. De vertraging verergert, zodat de patiënt om 2 uur, 4 uur en later elke nacht in slaap valt. Patiënten voelen zich hierdoor overdag slaperig en vallen ’s nachts moeilijk in slaap. Het slaapschema van de patiënt loopt daadwerkelijk de klok rond.

Deze slaapproblemen gaan gepaard met de volgende mogelijke symptomen:

• apraxie (onvermogen om doelbewuste handelingen uit te voeren)
• concentratieproblemen
• diarree
• cognitieve disfunctie
• extreme misselijkheid
• extreme vermoeidheid
• haaruitval
• hoofdpijn
• neerslachtigheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Blinde personen

Bij de meeste blinde patiënten wijzen periodieke slapeloosheid en slaperigheid overdag al op de aanwezigheid van de ziekte. De arts moet echter andere oorzaken voor deze veel voorkomende symptomen uitsluiten. Een polysomnografie (slaaponderzoek) bevestigt de aanwezigheid van de aandoening.

Ziende personen

Bij ziende personen wordt de diagnose meestal gesteld op basis van een voorgeschiedenis van aanhoudend vertraagd inslapen en een niet-24-uurs slaappatroon. Dit kan ook worden bevestigd via een slaaponderzoek.

Behandeling

Blinde personen

Blinde personen zijn vaak gebaat bij lage doses melatonine, een hormoon dat de slaap- en waakcyclus regelt. De bloedconcentraties zijn dan vergelijkbaar met de concentraties die normaal gesproken worden geproduceerd door de nachtelijke epifyse secretie.

Ziende personen

De arts kan een 24-uurs-slaap-waak schema aanbevelen met behulp van alarmklokken of familie-interventies, maar meestal is dit advies niet succesvol. Daarnaast kan de toediening van melatonine in de late middag of avond ook effectief zijn. Het ontwaken met fel licht vertraagt de circadiane ritmes en kan nuttig zijn voor sommige patiënten. Later op de dag draagt de patiënt een donkere bril om licht te vermijden. Fel lichttherapie in combinatie met het gebruik van melatonine en het vermijden van licht vóór het naar bed gaan, biedt vaak de beste resultaten. Verder kan de arts soms hypnotica voorschrijven om de slaap te bevorderen. Ook kan hij stimulerende middelen voorschrijven voor patiënten die wakker moeten blijven. Een combinatie van deze medicijnen kan soms nodig zijn.

Prognose van slaapproblemen

De effectiviteit van de behandelingen is variabel. Combinatietherapieën bieden doorgaans de meest effectieve resultaten.

Complicaties

Patiënten met ernstige slaapproblemen ervaren vaak een onzichtbare handicap die extreem slopend kan zijn, aangezien het onverenigbaar is met de meeste sociale en professionele verplichtingen.

Preventie van niet-24-uurs-slaap-waakritme

Het niet-24-uurs-slaap-waakritme kan niet worden voorkomen. Het is echter mogelijk om de symptomen te verminderen door de volgende maatregelen te nemen:

• het naleven van een regelmatig slaapschema
• het minimaliseren van blootstelling aan licht voor het slapen gaan
• het vermijden van stimulerende middelen zoals cafeïne en nicotine
• het creëren van een rustgevende slaapomgeving
• het opvolgen van medische adviezen en behandelingen

Lees verder

• Melatonine (hormoon): Indicatie, bijwerkingen en prognose