Slaapproblemen bij blinden: Niet-24-uurs-slaap-waakritme

Dankzij een interne lichaamsklok worden mensen slaperig en ontwaken ze op ongeveer hetzelfde tijdstip overdag. Het niet-24-uurs-slaap-waakritme is een ernstige, chronische slaapstoornis die een groot deel van de volledig blinde personen zonder lichtperceptie treft. Deze patiënten zijn namelijk niet in staat om de lichaamsklok te resetten naar de 24-uursdag. Licht is namelijk nodig om de interne lichaamsklok met de 24-uursdag te kunnen synchroniseren. De patiënt heeft verstoorde nachtelijke slaappatronen en/of is overdag overmatig slaperig. Daarnaast gaat het niet-24-uurs-slaap-waakritme gepaard met andere symptomen, zoals concentratieproblemen en misselijkheid. Ook ziende personen lijden af en toe aan de slaapaandoening. Medicatie en andere behandelingen zijn beschikbaar om de lichaamsklok juist af te stellen.

• Synoniemen van niet-24-uurs-slaap-waakritme
• Epidemiologie: Vooral bij blinden
• Oorzaken: Probleem met interne lichaamsklok door missen van licht
• Blinde personen
• Ziende personen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Blinde personen
• Ziende personen
• Behandeling
• Blinde personen
• Ziende personen
• Prognose van slaapproblemen
• Complicaties

Synoniemen van niet-24-uurs-slaap-waakritme

Andere benamingen voor het niet-24-uur-slaap-waakritme (Non-24) omvatten:

• circadiane ritme slaapstoornis - niet-getrapt type
• circadiane ritme slaapstoornis - vrijlopend type
• free running disorder (FRD)
• hypernychthemale stoornis
• N24HSWD
• niet-24-uurs circadiane ritmestoornis
• niet-24-uurs-slaap-waakritmestoornis
• niet-24-uurs-slaap-waaksyndroom

Epidemiologie: Vooral bij blinden

Ongeveer de helft van de volledig blinde personen lijdt aan de slaapaandoening. Ook ziende personen lijden aan het niet-24-uurs-slaap-waakritme. In de Europese schatting zijn er naar schatting 140.000 ziende als blinde patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme De totale prevalentie bedraagt ongeveer 3 per 10.000, of 0,03%. De incidentie is mogelijk hoger daar niet alle patiënten medische hulp inroepen. De aandoening verschijnt op elke leeftijd vanaf de geboorte.

Oorzaken: Probleem met interne lichaamsklok door missen van licht

Patiënten met het niet-24-uurs-slaap-waakritme ervaren een probleem met de interne lichaamsklok. Dit systeem zorgt ervoor dat mensen ’s nachts slapen en overdag wakker blijven. Deze ‘klok’ bestaat uit een groep van duizenden zenuwcellen in de hersenen die signalen naar het lichaam sturen dat het tijd is om te ontwaken of om te gaan slapen. Licht speelt een essentiële rol in dit proces. De lichaamsklok komt niet in actie totdat het licht van de ogen naar de hersenen beweegt.

Blinde personen

Normale mensen hebben een circadiaans ritme dat langer is dan 24 uur. Elke dag zetten ochtendlicht en ander gedrag de slaap-waakklok terug naar een 24-uurs schema. Zonder licht en het opnieuw instellen van deze klok verschuift de slaaptijd van mensen later en later. Bij volledig blinde personen bereikt het licht de hersenen niet. De interne lichaamsklok werkt bijgevolg niet goed. De slaapstoornis komt meestal kort na het verlies of de verwijdering van de ogen van een persoon tot stand. Dit gebeurt wanneer de lichtgevoelige ganglioncellen in het netvlies ook afwezig zijn. Bij blinde patiënten die nog wel lichtperceptie hebben, komt de ziekte zelden tot stand.

Ziende personen

Personen die goed kunnen zien lijden zeer sporadisch ook aan de slaapziekte. De etiologie is minder goed begrepen, maar een autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag), een hoofdletsel en een hersenentumor zijn mogelijk geassocieerd met de totstandkoming van het niet-24-uurs-slaap-waakritme. Verschillende andere patiënten hebben chronotherapie gevolgd. Dit is een voorgeschreven behandeling voor een vertraagde slaapfasestoornis.

Symptomen

Patiënten met de ziekte gaan elke avond geleidelijk later naar bed en ontwaken elke dag ook later. Uiteindelijk gaat het slaapschema van de patiënt helemaal rond de klok. Zo is het mogelijk dat een patiënt op een avond om 23:00 uur in slaap valt en dan pas de volgende nacht om 1 uur in slaap valt. De vertraging verergert totdat de patiënt om 2 uur, 4 uur en later elke nacht gaat slapen. Patiënten voelen zich bijgevolg overdag slaperig en vallen ’s nachts moeilijk in slaap. Het slaapschema van de patiënt loopt eigenlijk de klok rond.

Deze slaapproblemen gaan gepaard met volgende mogelijke tekenen:

• apraxie (doelbewuste handelingen niet kunnen uitvoeren)
• concentratieproblemen
• diarree
• een cognitieve disfunctie
• extreme misselijkheid
• extreme vermoeidheid
• haaruitval
• hoofdpijn
• neerslachtigheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Blinde personen

Bij de meeste blinde patiënten wijst een periodieke slapeloosheid en slaperigheid overdag al op de aanwezigheid van de ziekte. De arts moet echter andere oorzaken voor deze veel voorkomende symptomen uitsluiten. Een polysomnografie (slaaponderzoek) bevestigt de aanwezigheid van de ziekte.

Ziende personen

Bij ziende personen gebeurt de diagnose meestal op basis van een voorgeschiedenis van aanhoudend vertraagd inslapen van de slaap die volgt op een niet-24-uurs patroon. Ook dit is waar te nemen via een slaaponderzoek.

Behandeling

Blinde personen

Blinde personen zijn vaak gebaat met lage dosis melatonine, een hormoon dat de slaap- en waakcyclus regelt. De bloedconcentraties zijn dan vergelijkbaar met concentraties die nature worden geproduceerd door de nachtelijke epifyse secretie.

Ziende personen

De arts beveelt een 24-uurs-slaap-waak schema aan met behulp van alarmklokken of familie-interventies, maar meestal is dit advies niet succesvol. Daarnaast is een toediening van melatonine in de late middag of avond ook mogelijk effectief. Het ontwaken met fel licht vertraagt de circadiane ritmes en is nuttig bij sommige patiënten. Later op de dag draagt de patiënt een donkere bril om licht te vermijden. Fel lichttherapie in combinatie met het gebruik van melatonine en het vermijden van licht vóór het naar bed gaan, biedt vaak de beste resultaten. Verder zet de arts soms hypnotica in om de slaap te bevorderen. Ook schrijft hij voor een aantal patiënten stimulerende middelen voor om wakker te blijven. Verder is een combinatie van deze medicijnen soms nodig.

Prognose van slaapproblemen

De effectief van de behandelingen is variabel. De combinatiebehandeling biedt meestal de meest effectieve resultaten.

Complicaties

Patiënten met ernstige slaapproblemen ervaren een onzichtbare handicap die mogelijk extreem slopend is voor patiënten, omdat het onverenigbaar is met de meeste sociale en professionele verplichtingen.

Lees verder

• Melatonine (hormoon): Indicatie, bijwerkingen en prognose