Galstenen: Harde afzettingen in galblaas met galkoliek

Galstenen zijn harde afzettingen die zich in de galblaas bevinden, een klein orgaan onder de lever. De galstenen, die in twee vormen bestaan, ontstaan als gevolg van vele aandoeningen en omgevingsfactoren waaronder diabetes, obesitas en het gebruik van bepaalde medicijnen. De meeste patiënten met galstenen ervaren geen symptomen. Wanneer echter een galsteen één van de galwegen blokkeert, leidt dit tot een plotselinge, hevige buikpijn, bekend als galkoliek. Hierbij gaan ook andere tekenen gepaard. Diverse behandelingstechnieken zijn beschikbaar om de galstenen te verwijderen, zoals een behandeling met schokgolven, een operatie en medicijnen.

• Synoniemen galstenen
• Soorten: Cholesterolstenen en pigmentstenen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Symptomen: Galkoliek bij het blokkeren van galweg
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen galstenen

Galstenen zijn eveneens gekend onder deze synoniemen:

• cholelithiasis
• gal calculus: chenodeoxycholine zuren (CDCA)
• ursodeoxycholzuur (UDCA, Ursodiol)

Soorten: Cholesterolstenen en pigmentstenen

Er zijn twee hoofdtypen van galstenen:

Stenen van cholesterol

Galstenen van cholesterol, die geelgroen zijn van kleur, komen in 80% van de patiënten met galstenen voor. Deze harde stenen zijn niet gerelateerd aan het cholesterolgehalte in het bloed. Ze ontstaan wanneer de lever meer cholesterol aanmaakt dan de gal oplost of afbreekt.

Stenen van bilirubine

Bilirubine is een soort afvalproduct van rode bloedcellen. Bilirubinestenen zijn zogenaamde pigmentstenen die bestaan uit bilirubine en calciumzouten. Ze ontstaan wanneer de lever rode bloedcellen vernietigt en wanneer zich teveel bilirubine in de gal bevindt. De stenen zijn doorgaans kleiner en donkerder van kleur dan cholesterolstenen. Pigmentstenen komen vaker voor bij patiënten met bepaalde medische aandoeningen, zoals cirrose (een leverziekte) of bloedziekten zoals sikkelcelanemie.

Epidemiologie

Galstenen komen wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert sterk tussen verschillende bevolkingsgroepen. In Noord-Amerika en Europa heeft ongeveer 10-20% van de volwassen bevolking galstenen, terwijl de prevalentie lager is in Azië en Afrika. Vrouwen hebben een hogere kans op galstenen dan mannen, vooral na de leeftijd van 40 jaar. Bovendien zijn galstenen vaker aanwezig bij mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening. De incidentie van galstenen neemt toe met de leeftijd en wordt beïnvloed door genetische en omgevingsfactoren.

Oorzaken

Galstenen ontstaan door een verstoring in de balans van de componenten van gal. De belangrijkste oorzaken zijn:

Overmatige cholesterolproductie door de lever.
Onvoldoende galzouten om het cholesterol op te lossen.
Verhoogde bilirubineconcentraties in de gal.
De onderliggende oorzaken kunnen variëren van genetische predispositie tot leefstijlfactoren zoals dieet en obesitas.

Risicofactoren

Zowel omgevingsfactoren als aandoeningen zorgen voor een verhoogd risico op het ontwikkelen van galstenen.

Omgevingsfactoren

Afkomst

Galstenen hebben een voorliefde voor patiënten van Noord-Europese, Indiaanse of Mexicaanse-Amerikaanse afkomst. De prevalentie van galstenen is lager bij Aziaten en Afro-Amerikanen.

Geslacht

Vrouwen zijn vaker dan mannen getroffen, vooral wanneer ze reeds kinderen gebaard hebben.

Gewicht

Obesitas (zwaarlijvigheid) verhoogt het cholesterolgehalte en maakt het tevens moeilijker voor de galblaas om zich volledig te legen. Door een snel gewichtsverlies door het eten van een erg caloriearme voeding of na een operatie om gewicht te verliezen ontwikkelen patiënten eveneens sneller de ziekte.

Leeftijd

Meestal stelt de arts de diagnose van galstenen bij patiënten die ouder zijn dan veertig jaar. Het risico neemt toe naarmate mensen verouderen.

Medicijnen

Cholesterolverlagende medicijnen verhogen de hoeveelheid cholesterol in de gal, wat een risicofactor is voor cholesterolstenen. Het nemen van de anticonceptiepil, hormoonvervangende therapie voor symptomen van de menopauze en andere medicijnen die oestrogeen bevatten draagt bij aan de ontwikkeling van galstenen. Tot slot vormt het antibioticum “Ceftriaxon” een risicofactor.

Voeding

Het eten van een vetrijke voeding, een voeding met een hoog cholesterolgehalte en een vezelarme voeding verhoogt het risico op het ontwikkelen van galstenen. Tot slot leidt een intraveneuze voeding (= voeding via een ader) gedurende een lange periode tot de aandoening.

Zwangerschap

Tijdens een zwangerschap is de galblaas niet altijd in staat om de gal correct te legen, wat een risicofactor is voor galstenen.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen of medische behandelingen veroorzaken tevens sneller galstenen waaronder:

• beenmerg- of orgaantransplantatie
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• diabetes mellitus (suikerziekte): Hierbij bevinden zich meestal meer triglyceriden (een type bloedvet) in het bloed; een risicofactor voor galstenen.
• erfelijkheid (familiegeschiedenis van galstenen)
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• levercirrose en galweginfecties (gepigmenteerde stenen)
• primaire scleroserende cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht)
• medische aandoeningen die leiden tot een verhoogde afbraak van rode bloedcellen
• verloskundige cholestase (galstuwing door vernauwing van de galwegen)

Alarmsymptomen

Bij galstenen kunnen de volgende alarmsymptomen optreden:

• intense pijn in de bovenbuik die niet vermindert
• koorts en koude rillingen
• duizeligheid of flauwvallen
• ernstig braken
• geelzucht (gele verkleuring van huid en ogen)
• donkere urine en lichte ontlasting

Symptomen: Galkoliek bij het blokkeren van galweg

Veel patiënten met galstenen hebben geen symptomen. De arts vindt de galstenen toevallig tijdens een röntgenfoto, een buikoperatie of een andere medische procedure voor een ander gezondheidsprobleem. Galstenen variëren in grootte tussen een zandkorrel en een golfbal.

Galkoliek

Soms blokkeren grote stenen echter wel een afvoerbuis (galweg), wat resulteert in krampen en pijn in het midden van het rechtergedeelte van de bovenbuik (bovenbuikpijn) wat enkele minuten tot uren aanhoudt. Deze plotse en intensieve pijn verspreidt zich mogelijk naar de rechterschouder en aan de rug (uitstralingspijn naar de rug) tussen de schouderbladen. Deze scherpe, doffe of constante pijn staat bekend als “galkoliek”. Koorts en geelzucht (icterus) treden hierbij ook op. De pijn verdwijnt wanneer de steen zich verplaatst naar het eerste gedeelte van de dunne darm, het duodenum, en de galweg weer vrij is.

Diagnose en onderzoeken

Bij de diagnostiek van galstenen maken artsen gebruik van verschillende onderzoeken:

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts stelt eerst vragen over uw symptomen en medische geschiedenis, en onderzoekt vervolgens uw buik. Dit helpt bij het opsporen van pijn- of gevoeligheidsgebieden.

Beeldvorming

• Buikecho (echografie): Een van de meest gebruikte onderzoeken om galstenen op te sporen. De echo kan de grootte, vorm en locatie van de stenen tonen.
• Röntgenfoto: Deze kan soms galstenen tonen, maar cholesterolstenen zijn vaak niet zichtbaar op gewone röntgenfoto's.
• Computertomografie (CT-scan): Een CT-scan kan helpen bij het identificeren van galstenen en het bepalen van hun effect op omliggende structuren.
• Magnetische resonantie cholangiopancreatografie (MRCP): Dit is een type MRI die specifiek wordt gebruikt om de galwegen en de galstenen te visualiseren.
• Endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP): Dit onderzoek kan worden gebruikt om galstenen op te sporen en te verwijderen indien nodig. Het is een combinatie van endoscopie en radiologie.

Behandeling

De behandeling van galstenen is afhankelijk van de symptomen en de ernst van de aandoening. Er zijn verschillende opties:

Medicamenteuze behandeling

• Ursodeoxycholzuur: Dit medicijn kan helpen bij het oplossen van bepaalde soorten galstenen, vooral cholesterolstenen.
• Cholesterolverlagende medicijnen: Deze kunnen helpen het cholesterolniveau te verlagen en daarmee het risico op het ontwikkelen van galstenen te verminderen.

Chirurgische behandeling

• Cholecystectomie: Dit is de meest voorkomende chirurgische behandeling, waarbij de galblaas wordt verwijderd. De operatie wordt meestal laparoscopisch uitgevoerd, wat betekent dat het via kleine sneden gebeurt met behulp van een camera en speciale instrumenten.
• Endoscopische verwijdering: In sommige gevallen kan een endoscopische procedure worden gebruikt om galstenen uit de galwegen te verwijderen.

Andere behandelingen

• Litotripsie: Dit is een procedure waarbij schokgolven worden gebruikt om galstenen in kleinere stukjes te breken die vervolgens via de galwegen kunnen worden uitgescheiden.
• Cholesterolverlagende therapieën: Naast medicatie kunnen sommige therapieën helpen bij het verlagen van cholesterol en het voorkomen van galstenen.

Prognose

De prognose voor patiënten met galstenen hangt af van verschillende factoren, waaronder de grootte en locatie van de stenen, de aanwezigheid van symptomen en de gekozen behandeling. Veel mensen met galstenen hebben geen symptomen en hebben geen behandeling nodig. Wanneer galstenen echter symptomen veroorzaken of complicaties optreden, kan een behandeling nodig zijn. De meeste mensen herstellen goed na een behandeling voor galstenen, maar sommige kunnen last hebben van terugkerende galstenen.

Complicaties

Galstenen kunnen leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Cholecystitis: Ontsteking van de galblaas, vaak veroorzaakt door een galsteen die de galblaas afsnijdt.
• Pancreatitis: Ontsteking van de alvleesklier, die kan optreden wanneer een galsteen de afvoerbuis van de alvleesklier blokkeert.
• Galwegontsteking: Ontsteking van de galwegen, die kan optreden als gevolg van galstenen die de galwegen blokkeren.
• Galblaastumoren: In zeldzame gevallen kunnen chronische ontstekingen door galstenen leiden tot de ontwikkeling van galblaastumoren.

Preventie

Om het risico op galstenen te verminderen, kunnen de volgende maatregelen helpen:

• Gezond dieet: Het eten van een uitgebalanceerd dieet met veel vezels en weinig verzadigd vet kan helpen galstenen te voorkomen.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Het handhaven van een gezond gewicht en regelmatig bewegen kan het risico op galstenen verlagen.
• Vermijd snel gewichtsverlies: Het vermijden van extreem snel gewichtsverlies kan helpen galstenen te voorkomen.
• Gezonde hydratatie: Voldoende water drinken kan helpen om de galblaas goed te laten functioneren.

Lees verder

• Galstenen: Oorzaken, soorten, symptomen en complicaties
• Cholangitis: Ontsteking van galwegen met koorts en buikpijn
• Galkoliek: Buikpijn door galsteen die galweg blokkeert
• Galaandoeningen: Soorten ziekten aan galblaas en galwegen
• Stenen in lichaam: Soorten, symptomen en behandeling