Autismespectrumstoornis (autisme): Oorzaken en symptomen

Een autismespectrumstoornis (ASS) is een complexe neurologische ontwikkelingsstoornis die gekenmerkt wordt door problemen met sociale interactie, communicatie en herhaalde gedragingen. Personen met ASS hebben vaak een sterke voorkeur voor routine en voorspelbare patronen. De aandoening, die voornamelijk jongens treft, manifesteert zich meestal vóór de leeftijd van drie jaar. Het is belangrijk om ASS zo vroeg mogelijk te diagnosticeren, zodat kinderen en hun ouders tijdig hulp en begeleiding kunnen ontvangen. De behandeling bestaat doorgaans uit diverse therapieën en mogelijk medicatie, en omvat ook de aanpak van andere aanwezige symptomen en aandoeningen.

• Synoniemen van autismespectrumstoornis
• Classificatie van autismespectrumstoornis
• Epidemiologie van ASS
• Prevalentie van autisme
• Geslachtsverschillen
• Veranderingen in diagnose en bewustwording
• Mechanisme
• Genetische factoren
• Omgevingsfactoren
• Hersenontwikkeling en hersenstructuur
• Oorzaken van autismespectrumstoornis
• Risicofactoren van autismespectrumstoornis
• Genetische risicofactoren
• Neurologische factoren
• Omgevingsfactoren
• Andere risicofactoren
• Geassocieerde aandoeningen
• Risicogroepen
• Familiegeschiedenis
• Oudere ouderouders
• Comorbiditeiten
• Symptomen van autismespectrumstoornis
• Sociale interactie en communicatie
• Gedrag
• Savantsyndroom
• Routine en ongebruikelijk eetgedrag
• Alarmsymptomen
• Moeilijkheden met sociale interactie
• Beperkingen in communicatie
• Beperkingen in interesses en gedrag
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van autismespectrumstoornis
• Prognose van autismespectrumstoornis
• Levenskwaliteit en ontwikkeling
• Comorbiditeit en langetermijneffecten
• Volwassenen met ASS
• Complicaties van autismespectrumstoornis
• Preventie en levensstijl
• Vroege interventie
• Gezondheidszorg tijdens de zwangerschap
• Genetisch advies
• Praktische tips voor het omgaan met autisme
• Creëer een gestructureerde omgeving
• Communiceer duidelijk en beknopt
• Zorg voor voldoende rust en ontspanning
• Ondersteun sociale vaardigheden
• Pas voeding aan indien nodig
• Zoek professionele hulp indien nodig
• Misvattingen rond autismespectrumstoornis
• Autisme is een ziekte die genezen kan worden
• Mensen met autisme hebben geen emoties
• Alle mensen met autisme hebben een verstandelijke beperking
• Autisme wordt veroorzaakt door vaccins of slechte opvoeding
• Autisme komt alleen voor bij kinderen
• Mensen met autisme willen geen sociale interactie
• Autisme is altijd zichtbaar
• Autisme is een psychische stoornis die te behandelen is met medicatie
• Een evenwichtig voedingspatroon kan autisme genezen
• Alle mensen met autisme hebben een speciale gave

Synoniemen van autismespectrumstoornis

Enkele gangbare synoniemen voor autismespectrumstoornis (ASS) zijn:

• Autisme
• Autistische stoornis
• Stoornis in het autismespectrum

Classificatie van autismespectrumstoornis

ASS is een overkoepelende term voor een groep neurologische ontwikkelingsstoornissen die onder andere de volgende aandoeningen omvat:

• Asperger-syndroom (problemen met communicatie en sociale interactie)
• Desintegratieve aandoening van de kindertijd
• Niet-gespecificeerde ontwikkelingsstoornissen

Epidemiologie van ASS

Autismespectrumstoornis (ASS) is een neurodevelopmentale aandoening die wereldwijd een aanzienlijke prevalentie heeft. De epidemiologie van ASS is complex en wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder genetische predispositie, omgevingsinvloeden en diagnostische veranderingen.

Prevalentie van autisme

De prevalentie van ASS is de afgelopen decennia toegenomen, wat deels te wijten is aan verbeterde diagnostische criteria en verhoogde bewustwording. Volgens recente schattingen komt ASS voor bij ongeveer 1 op de 54 kinderen wereldwijd, met variaties afhankelijk van geografische regio en beschikbare middelen voor diagnose. In sommige landen, zoals de Verenigde Staten, is de prevalentie van ASS hoger dan in andere regio's, mogelijk door verschillen in diagnostische praktijken en screening.

Geslachtsverschillen

ASS komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes, met een verhouding van ongeveer 4:1. Dit verschil kan deels verklaard worden door biologische en genetische factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van ASS. Meisjes met ASS vertonen vaak subtielere symptomen, waardoor het voor zorgprofessionals moeilijker kan zijn om de aandoening bij hen tijdig te herkennen.

Veranderingen in diagnose en bewustwording

De toegenomen prevalentie van ASS kan deels worden toegeschreven aan verbeterde diagnostische criteria, zoals de uitbreiding van de diagnostische categorie in de DSM-5, die een breder scala aan symptomen omvat. De verhoogde bewustwording van ASS bij zowel professionals als ouders heeft ook geleid tot een grotere herkenning van de aandoening, wat resulteert in een hogere diagnosegraad.

Mechanisme

Het mechanisme van ASS is complex en wordt beïnvloed door een combinatie van genetische en omgevingsfactoren die de ontwikkeling van de hersenen beïnvloeden. Hoewel er geen enkele oorzaak is die ASS verklaart, zijn er verschillende biologische processen die bijdragen aan de aandoening.

Genetische factoren

Genetische factoren spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van ASS. Studies hebben aangetoond dat er een verhoogd risico is op ASS bij mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening. Verschillende genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de hersenen, zoals die in het autismegenencluster, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van ASS. Er is echter geen enkel gen dat verantwoordelijk is voor de aandoening, maar eerder een samenspel van genetische variaties.

Omgevingsfactoren

Naast genetische factoren kunnen omgevingsinvloeden ook bijdragen aan het ontstaan van ASS. Prenatale factoren, zoals blootstelling aan bepaalde infecties, toxines of medicijnen tijdens de zwangerschap, worden in verband gebracht met een verhoogd risico op ASS. Vroege blootstelling aan bepaalde chemische stoffen of een gebrek aan foliumzuur kan ook de ontwikkeling van autisme beïnvloeden.

Hersenontwikkeling en hersenstructuur

Er zijn aanwijzingen dat de hersenen van mensen met ASS afwijkingen vertonen in bepaalde gebieden die betrokken zijn bij sociale interactie, communicatie en gedrag. Studies hebben bijvoorbeeld afwijkingen aangetoond in de amygdala, het cerebellum en de hippocampus. Deze afwijkingen kunnen bijdragen aan de typische symptomen van ASS, zoals moeilijkheden met sociale communicatie en beperkte interessegebieden.

Oorzaken van autismespectrumstoornis

De oorzaken van autismespectrumstoornis zijn anno augustus 2024 nog niet volledig begrepen. Bij ASS is de informatieverwerking in de hersenen verstoord door afwijkingen in de werking van zenuwcellen. Hoewel de exacte mechanismen nog niet volledig zijn opgehelderd, wijzen studies op een combinatie van genetische en omgevingsfactoren die een rol spelen in de ontwikkeling van de stoornis.

Risicofactoren van autismespectrumstoornis

Genetische risicofactoren

Onderzoekers hebben verschillende genen geïdentificeerd die mogelijk geassocieerd zijn met ASS. Sommige van deze genen kunnen spontane mutaties ondergaan, terwijl andere erfelijk zijn. Genetische aandoeningen zoals het fragiele X-syndroom kunnen ook een verhoogd risico op ASS met zich meebrengen.

Neurologische factoren

Veranderingen in belangrijke hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor spraak, sociale interactie en gedragsregulatie worden vaak waargenomen bij personen met ASS.

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren zoals blootstelling aan bepaalde infecties tijdens de zwangerschap (bijvoorbeeld rodehond) en blootstelling aan toxines (bijvoorbeeld valproïnezuur, alcohol, cocaïne, pesticiden en luchtvervuiling) kunnen een rol spelen in de ontwikkeling van ASS. De exacte verbanden tussen deze factoren en ASS zijn echter nog niet volledig bewezen.

Andere risicofactoren

Andere risicofactoren kunnen zijn:

• Een direct familielid met autisme
• Laag geboortegewicht
• Oudere ouderdom bij de ouders

Geassocieerde aandoeningen

ASS kan gepaard gaan met andere medische aandoeningen, zoals:

• Epilepsie, waarbij ongeveer 20 tot 30% van de kinderen met ASS in hun kindertijd epileptische aanvallen ontwikkelt
• Tubereuze sclerose (neurocutane aandoening met tumoren)
• Metabole stoornissen zoals fenylketonurie
• Depressie
• Angststoornissen
• Verstandelijke beperking
• Obsessief-compulsieve stoornis (OCD)
• Slaapstoornissen
• Diverse genetische aandoeningen

Risicogroepen

Hoewel ASS iedereen kan treffen, zijn er bepaalde groepen die een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van de aandoening. Deze risicogroepen omvatten mensen met een familiegeschiedenis van ASS, kinderen die te vroeg geboren zijn, en mensen met andere genetische aandoeningen.

Familiegeschiedenis

Kinderen met een broer of zus die ASS heeft, lopen een verhoogd risico om de aandoening ook te ontwikkelen. Dit suggereert dat er erfelijke factoren spelen bij het ontstaan van ASS, hoewel de exacte genetische mechanismen nog niet volledig begrepen zijn.

Oudere ouderouders

Ouders die op latere leeftijd kinderen krijgen, lopen een verhoogd risico om een kind met ASS te krijgen. Studies hebben aangetoond dat het risico toeneemt naarmate de vader ouder is, mogelijk door genetische veranderingen die met de leeftijd optreden.

Comorbiditeiten

Mensen met bepaalde genetische aandoeningen, zoals het fragile X-syndroom of Rett-syndroom, lopen een verhoogd risico op ASS. Ook aandoeningen zoals epilepsie komen vaak voor bij mensen met ASS, wat aangeeft dat er overlappen zijn tussen verschillende neurodevelopmentale stoornissen.

Symptomen van autismespectrumstoornis

De symptomen van ASS ontwikkelen zich meestal vóór de leeftijd van drie jaar en kunnen variëren in ernst en aard. De term 'spectrum' verwijst naar de brede variëteit aan symptomen en hun ernst. Sommige individuen ervaren ernstige beperkingen, terwijl anderen meer zelfstandigheid vertonen.

Sociale interactie en communicatie

Kinderen met ASS kunnen problemen ervaren met sociale interactie en communicatie, zoals:

• Niet brabbelen of kirren als baby
• Late spraakontwikkeling
• Moeilijkheden met het begrijpen van gebaren en gezichtsuitdrukkingen
• Problemen met het begrijpen van gesproken taal en het uiten van eigen gevoelens
• Problemen met het onderhouden van gesprekken en het begrijpen van uitdrukkingen, vaak letterlijk genomen
• Ongebruikelijke spraakpatronen, zoals een robotachtige toon
• Vermijden van oogcontact
• Herhalen van zinnen of woorden

Gedrag

Personen met ASS vertonen vaak repetitief of ongewoon gedrag, zoals:

• Behoefte aan onveranderlijke routine en weerstand tegen veranderingen
• Extreme interesses in specifieke onderwerpen of objecten
• Herhaalde bewegingen zoals schommelen, klappen of draaien
• Ritueel gedrag zoals het in een rij plaatsen van objecten of het herhaaldelijk aanraken van voorwerpen
• Staren naar lichten of draaiende objecten

Savantsyndroom

Ongeveer 1 op de 10 personen met ASS vertoont tekenen van het savantsyndroom, hoewel dit ook voorkomt bij andere ontwikkelingsstoornissen of neurologische aandoeningen. Het savantsyndroom wordt gekenmerkt door buitengewone vermogens op specifieke gebieden, zoals uitzonderlijke muzikale talenten of indrukwekkende geheugenvaardigheden.

Routine en ongebruikelijk eetgedrag

Personen met ASS hebben vaak een sterke behoefte aan routine en voorspelbaarheid. Een onderbreking van deze routine kan leiden tot uitbarstingen van woede, frustratie, angst of verdriet. Ongewoon eetgedrag komt voor bij ongeveer driekwart van de kinderen met ASS, vaak gekenmerkt door voedselselectiviteit of voedselweigering, hoewel dit meestal geen ernstige ondervoeding veroorzaakt.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van ASS in een vroeg stadium is essentieel voor het bieden van vroege interventie en ondersteuning. De symptomen variëren sterk tussen individuen, maar er zijn enkele gemeenschappelijke tekenen die kunnen wijzen op ASS.

Moeilijkheden met sociale interactie

Een van de belangrijkste symptomen van ASS is moeite met het aangaan en onderhouden van sociale interacties. Kinderen met ASS hebben vaak moeite om oogcontact te maken, gezichtsuitdrukkingen te begrijpen en te reageren op sociale signalen van anderen.

Beperkingen in communicatie

Kinderen met ASS vertonen vaak vertragingen in de spraak- en taalontwikkeling, of hebben moeite met het gebruik van taal om sociale interacties te bevorderen. Dit kan zich uiten in beperkte spraak, herhalende zinnen of het ontbreken van een gespreksvaardigheid.

Beperkingen in interesses en gedrag

Mensen met ASS vertonen vaak zeer beperkte interesses en repetitief gedrag. Dit kan zich uiten in het vasthouden aan bepaalde routines, herhaaldelijk bewegen of het fixeren op specifieke objecten of activiteiten. Ze kunnen ook moeite hebben met veranderingen in hun omgeving of dagelijkse schema's.

Diagnose en onderzoeken

Anno augustus 2024 bestaat er geen specifieke test voor de diagnose van ASS. Artsen stellen de diagnose op basis van observaties van gedrag en communicatie, evenals informatie van ouders en verzorgers. Het is cruciaal om andere aandoeningen uit te sluiten die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken. Bijvoorbeeld, een niet-gediagnosticeerd gehoorverlies kan soms symptomen vertonen die lijken op ASS.

Behandeling van autismespectrumstoornis

Er is anno augustus 2024 geen remedie voor ASS. De behandeling is gericht op het verbeteren van de symptomen en kan variëren afhankelijk van de individuele behoeften van de patiënt. Veel voorkomende behandelmethoden zijn:

• Toegepaste gedragsanalyse (ABA) en andere gedragsmatige behandelingen
• Ontwikkelingsmodellen en gestructureerd lesgeven
• Spraak- en taaltherapie (logopedie)
• Sociale vaardigheidstherapie
• Ergotherapie
• Communicatieondersteuning

Sommige patiënten kunnen baat hebben bij medicatie voor bijkomende symptomen zoals angst of depressie. Het is belangrijk om een behandelingsplan op maat te ontwikkelen, waarbij ook andere aandoeningen zoals epilepsie worden aangepakt.

Prognose van autismespectrumstoornis

De prognose voor mensen met ASS varieert sterk, afhankelijk van de ernst van de symptomen, het vermogen om ondersteunende diensten te krijgen en de ontwikkeling van vaardigheden door therapieën.

Levenskwaliteit en ontwikkeling

De levenskwaliteit van mensen met ASS hangt vaak af van de mate van ondersteuning en interventie die zij ontvangen. Vroege diagnose en intensieve therapieën kunnen helpen om sociale en communicatieve vaardigheden te verbeteren en het vermogen om zelfstandig te functioneren te vergroten.

Comorbiditeit en langetermijneffecten

Mensen met ASS kunnen andere comorbiditeiten ontwikkelen, zoals angststoornissen, depressie of epilepsie. Het beheer van deze bijkomende aandoeningen is belangrijk voor het verbeteren van de prognose en het bevorderen van een beter dagelijks functioneren.

Volwassenen met ASS

Hoewel de meeste kinderen met ASS hun symptomen kunnen verminderen door vroege interventie, kunnen sommige volwassenen blijven worstelen met sociale interactie, werkgerelateerde uitdagingen en andere aspecten van hun dagelijks leven. Het blijven bieden van therapieën en ondersteunende diensten is cruciaal voor het bevorderen van een positieve prognose op latere leeftijd.

Complicaties van autismespectrumstoornis

Mogelijke complicaties van ASS zijn:

• Epilepsie, met een verhoogd risico op aanvallen
• Tubereuze sclerose, indien aanwezig
• Depressie
• Angststoornissen
• Obsessief-compulsieve stoornis (OCD)
• Slaapstoornissen

Preventie en levensstijl

Hoewel er geen manier is om ASS volledig te voorkomen, kunnen bepaalde preventieve maatregelen helpen om het risico te verlagen en de impact van de aandoening te verminderen.

Vroege interventie

Het aanbieden van vroege interventie is de belangrijkste vorm van preventie voor kinderen met ASS. Vroege diagnostiek en therapieën kunnen helpen om communicatieve en sociale vaardigheden te verbeteren en te ondersteunen in hun ontwikkeling.

Gezondheidszorg tijdens de zwangerschap

Prenatale zorg die zich richt op het verminderen van risicofactoren zoals infecties of blootstelling aan schadelijke stoffen kan helpen om het risico op het ontwikkelen van ASS te verminderen. Het gebruik van foliumzuur en het vermijden van bepaalde medicijnen kan gunstig zijn voor een gezonde hersenontwikkeling.

Genetisch advies

Voor gezinnen met een geschiedenis van ASS kan genetisch advies nuttig zijn om de risico's voor toekomstige zwangerschappen beter te begrijpen. Dit kan ouders helpen bij het maken van geïnformeerde keuzes over gezinsplanning en de zorg voor hun kinderen.

Praktische tips voor het omgaan met autisme

Het omgaan met een autismespectrumstoornis (ASS) kan voor zowel de persoon met de diagnose als hun omgeving uitdagend zijn. Het is belangrijk om met geduld en begrip te handelen en de juiste steun te bieden. Hier zijn enkele praktische tips om te zorgen voor een gezonde en ondersteunende omgeving voor iemand met ASS.

Creëer een gestructureerde omgeving

Een gestructureerde en voorspelbare omgeving helpt iemand met ASS zich veilig en comfortabel te voelen. Zorg voor duidelijke routines en regelmatige mentale gezondheid ondersteuning, zodat er minder onverwachte veranderingen zijn die angst of stress kunnen veroorzaken.

Communiceer duidelijk en beknopt

Mensen met ASS hebben soms moeite met het begrijpen van vage communicatie of non-verbale signalen. Het is belangrijk om duidelijk en beknopt te spreken en directe communicatie te gebruiken. Gebruik visuele hulpmiddelen of sociale verhalen als dat nodig is om de communicatie te verduidelijken.

Zorg voor voldoende rust en ontspanning

Sensory overload, ofwel overprikkeling, kan een veelvoorkomend probleem zijn voor mensen met ASS. Zorg ervoor dat er genoeg tijd is voor ontspanning en rust om prikkels te verminderen. Dit kan helpen om pijn of stress te verlichten die door overprikkeling kan ontstaan.

Ondersteun sociale vaardigheden

Sociale interactie kan lastig zijn voor mensen met ASS, dus het is belangrijk om sociale vaardigheden op een rustige en geduldige manier te oefenen. Dit kan bijvoorbeeld door het oefenen van gesprekken, het leren van sociale normen, en het creëren van positieve ervaringen met anderen.

Pas voeding aan indien nodig

Sommige mensen met ASS hebben specifieke voorkeuren of gevoeligheden wat betreft voeding. Het kan nuttig zijn om gezonde voeding aan te passen op basis van deze voorkeuren, maar ook te zorgen voor een evenwichtig voedingspatroon dat zorgt voor voldoende energie en een goede gezondheid.

Zoek professionele hulp indien nodig

Er zijn veel professionele ondersteuningstechnieken beschikbaar voor mensen met ASS, zoals psychische stoornissen begeleiding of gedrags- en spraaktherapie. Het kan nuttig zijn om professionele hulp in te schakelen om extra ondersteuning te bieden in de omgang met ASS.

Misvattingen rond autismespectrumstoornis

Autismespectrumstoornis (ASS) is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis die invloed heeft op communicatie, sociale interactie en gedrag. Het is een breed spectrum, wat betekent dat de symptomen en hun ernst sterk kunnen variëren per individu. Toch bestaan er veel misvattingen over deze aandoening, die kunnen leiden tot onbegrip en stigma.

Autisme is een ziekte die genezen kan worden

Autisme is geen ziekte, maar een aangeboren neurobiologische variatie. Er bestaat geen genezing, maar wel therapieën en ondersteuningsstrategieën die kunnen helpen bij het omgaan met de uitdagingen die iemand met ASS ervaart. Het doel is niet om autisme te 'verwijderen', maar om de kwaliteit van leven te verbeteren.

Mensen met autisme hebben geen emoties

Een veelvoorkomende misvatting is dat mensen met autisme geen emoties ervaren. In werkelijkheid voelen zij emoties net zo sterk als anderen, maar kunnen ze moeite hebben met het uiten ervan op een manier die neurotypische mensen verwachten. Dit betekent niet dat ze ongevoelig zijn of geen empathie hebben.

Alle mensen met autisme hebben een verstandelijke beperking

Hoewel sommige mensen met ASS ook een verstandelijke beperking hebben, geldt dit zeker niet voor iedereen. Autisme komt voor bij mensen met een breed scala aan intellectuele niveaus, van een verstandelijke beperking tot een bovengemiddelde intelligentie. Er zijn zelfs veel mensen met autisme die hoogbegaafd zijn in specifieke vakgebieden.

Autisme wordt veroorzaakt door vaccins of slechte opvoeding

Er is geen wetenschappelijk bewijs dat vaccins autisme veroorzaken. Dit idee is ontstaan uit een inmiddels weerlegde en teruggetrokken studie. Ook opvoeding is geen oorzaak van autisme. Het is een aangeboren stoornis waarbij genetische en neurologische factoren een rol spelen.

Autisme komt alleen voor bij kinderen

Autisme is een levenslange aandoening en verdwijnt niet na de kindertijd. Volwassenen met autisme kunnen andere copingmechanismen ontwikkelen en bepaalde vaardigheden aanleren, maar de kernkenmerken blijven aanwezig. Velen krijgen zelfs pas op latere leeftijd een diagnose, vooral bij subtielere vormen van autisme.

Mensen met autisme willen geen sociale interactie

Hoewel sociale interactie voor mensen met autisme uitdagend kan zijn, betekent dit niet dat ze geen behoefte hebben aan contact. Veel mensen met ASS willen vriendschappen en relaties, maar kunnen moeite hebben met sociale signalen, communicatie en groepsdynamiek. Met begrip en de juiste ondersteuning kunnen ze echter sterke en betekenisvolle relaties opbouwen.

Autisme is altijd zichtbaar

Autisme manifesteert zich op verschillende manieren en is niet altijd direct merkbaar. Sommige mensen met autisme leren strategieën om zich aan te passen aan sociale situaties, wat bekend staat als ‘camoufleren’ of ‘maskeren’. Dit betekent niet dat de uitdagingen verdwijnen; ze worden alleen minder zichtbaar voor de buitenwereld.

Autisme is een psychische stoornis die te behandelen is met medicatie

Hoewel ASS soms samen voorkomt met andere psychische stoornissen zoals angststoornissen of depressie, is het zelf geen psychische aandoening maar een ontwikkelingsstoornis. Er bestaat geen medicatie die autisme ‘behandelt’. Wel kunnen medicijnen soms helpen bij bijkomende symptomen zoals angst of hyperactiviteit.

Een evenwichtig voedingspatroon kan autisme genezen

Voeding kan een invloed hebben op het algemeen welzijn en bepaalde symptomen beïnvloeden, maar een evenwichtig voedingspatroon geneest autisme niet. Er bestaan diëten die sommige gedragskenmerken kunnen verbeteren, maar ze moeten altijd wetenschappelijk onderbouwd zijn en onder begeleiding worden toegepast.

Alle mensen met autisme hebben een speciale gave

Sommige mensen met autisme hebben uitzonderlijke talenten in gebieden zoals wiskunde, muziek of geheugen, maar dit geldt niet voor iedereen. De beeldvorming rond ‘geniale’ autistische mensen kan een verkeerd beeld schetsen en onrealistische verwachtingen creëren. Elke persoon met autisme is uniek en heeft zijn of haar eigen sterke en zwakke punten.

Lees verder

• Asperger-syndroom: Problemen met communiceren
• Savantsyndroom: Aandoening met uitzonderlijke vermogens