Savantsyndroom: Aandoening met uitzonderlijke vermogens

Het savantsyndroom (savant syndroom) is een aandoening waarbij een patiënt met een significante verstandelijke beperking bepaalde vermogens vertoont die ver boven het gemiddelde liggen. Het savantsyndroom wordt niet herkend als een psychische stoornis binnen de DSM-5. De aandoening is vaak te wijten aan neurologische problemen zoals onder andere autisme. De arts behandelt de (symptomen van de) onderliggende ziekte, want voor het savantsyndroom zelf is er geen behandeling nodig. De uitzonderlijke vermogens blijven levenslang aanwezig. Wanneer een patiënt de bijzondere vaardigheid blijft beoefenen, verbetert deze zelfs nog. De bekendste autistische savant is een fictieve persoon, met name Raymond Babbitt. Hij werd geportretteerd door Dustin Hoffman in de film “Rain man” uit 1988.

• Geschiedenis van term
• Epidemiologie van savantsyndroom
• Oorzaken en risicofactoren: Autisme
• Symptomen: Bijzondere vaardigheden
• Uitzonderlijke vermogens
• Kalendrische savants

Geschiedenis van term

De term 'idiot savant' werd voor het eerst gebruikt om de toestand in 1887 te beschrijven door John Langdon Down, die bekend staat om zijn beschrijving van het syndroom van Down. De term idiot savant werd later beschreven als een verkeerde benaming omdat niet alle gemelde gevallen beantwoordden aan de definitie van idioot, oorspronkelijk gebruikt voor een persoon met een zeer ernstige verstandelijke beperking. De term 'autistische savant' werd ook gebruikt als een beschrijving van de aandoening. Dit is echter ook een verkeerde benaming omdat slechts de helft van de patiënten die werden gediagnosticeerd met het savantsyndroom autistisch waren. De term savantsyndroom werd daarom een algemeen aanvaarde terminologie.

Epidemiologie van savantsyndroom

Het savantsyndroom is zeldzaam. Wellicht is één op de miljoen mensen getroffen. Vrouwelijke savants (vrouwen met het savantsyndroom) zijn in de minderheid; mannen zijn namelijk zes keer vaker aangetast. Circa 1 op de 10-200 mensen met autisme heeft tot op zekere hoogte het savantsyndroom.

Oorzaken en risicofactoren: Autisme

Patiënten met de aandoening hebben over het algemeen een neurologische aandoening of ontwikkelingsstoornis zoals een autismespectrumstoornis. De helft van de patiënten met het savantsyndroom lijdt namelijk aan autisme. Ook een hersenletsel is mogelijk gekoppeld aan het savantsyndroom. Het savantsyndroom komt eveneens vaak voor bij patiënten die naast een verstandelijke handicap ook lijden aan doofheid of blindheid.

Symptomen: Bijzondere vaardigheden

Het savantsyndroom komt tot stand bij patiënten met een laag IQ (60 of lager). Meestal zijn de symptomen van de aandoening duidelijk in de kindertijd (bij 90% aangeboren), maar af en toe ontwikkelen de tekenen zich later in het leven (bij 10% verworven). Patiënten met deze aandoening hebben bepaalde vermogens die ver boven het gemiddelde vinden. Deze vermogens zijn een sterk contrast tussen de aanwezige beperkingen.

Uitzonderlijke vermogens

De vaardigheden waarop ‘savants’ uitblinken, zijn over het algemeen gerelateerd aan het geheugen. Een savant bezit meestal uitzonderlijke vermogens op één of meer van de vijf hoofdgebieden met name kunst, geheugen, rekenen, muzikale vaardigheden en ruimtelijke vaardigheden. Meestal is er slechts één speciale vaardigheid aanwezig.

Enkele voorbeelden van deze buitengewone vermogens zijn:

• geheugen: e-mailadressen of autonummers uit het hoofd kunnen opzeggen
• kunst: iets natekenen na dit maar één keer gezien te hebben
• muzikale vaardigheden: direct een pianostuk kunnen naspelen na dit maar één keer gehoord te hebben
• rekenen: snel berekeningen maken
• ruimtelijke vaardigheden: kaarten tekenen

Kalendrische savants

De meest voorkomende soort savants zijn kalendrische savants (kalendersavants). Dit zijn ‘menselijke kalenders’ die de dag van de week voor elke gegeven datum snel en nauwkeurig kunnen berekenen, of persoonlijke herinneringen van een bepaalde datum kunnen ophalen. Deze patiënten bezitten deze vermogens ondanks een verstandelijke beperking of een andere neurologische aandoening.

Lees verder

• Autismespectrumstoornis (autisme): Oorzaken en symptomen