Keratomalacie: Oogaandoening door tekort aan vitamine A
Keratomalacie is een oogaandoening die tot stand komt door een ernstig tekort aan vitamine A. Bij deze oogziekte ontstaat littekenvorming van het hoornvlies en een fibrotische misvorming van de ogen. Vitamine A is belangrijk voor de ooggezondheid om de oogstructuren (hoornvlies en oogbindvlies) goed te onderhouden. Bij keratomalacie vindt onvoldoende absorptie van vitamine A plaats, hetgeen resulteert in oogproblemen. Het hoornvlies is bij keratomalacie namelijk dun en zacht, waardoor er sneller hoornvlieszweren ontstaan. Nachtblindheid en droge ogen zijn kenmerkend bij deze aandoening. Een snelle en agressieve behandeling is nodig om blindheid te voorkomen. De vooruitzichten zijn afhankelijk van de snelheid van de behandeling en de uitgebreidheid van de opgetreden oogschade.
Epidemiologie
Keratomalacie is een relatief zeldzame aandoening die voornamelijk voorkomt in ontwikkelingslanden waar vitamine A-tekort vaker voorkomt. In gebieden zoals Zuid- en Oost-Azië, waar de voeding voornamelijk uit rijst bestaat, is de incidentie hoger. Kinderen zijn bijzonder kwetsbaar voor deze aandoening vanwege hun hogere behoefte aan vitamine A en een vaak ontoereikend dieet.
Mechanisme
Keratomalacie is een ernstige oogaandoening die het gevolg is van een ernstig tekort aan vitamine A. Deze vitamine is van essentieel belang voor de gezondheid van de ogen, met name voor het onderhoud en de bescherming van het hoornvlies en het oogbindvlies. Vitamine A speelt een rol bij de normale functie van het epitheelweefsel, wat het hoornvlies bedekt. Een tekort aan vitamine A heeft invloed op deze beschermende functie, waardoor het hoornvlies dunner wordt en kwetsbaarder is voor beschadigingen zoals hoornvlieszweren.
Verminderde productie van rhodopsine
Een van de belangrijkste functies van vitamine A in het oog is de productie van rhodopsine, een eiwit in de netvliescellen dat essentieel is voor het gezichtsvermogen, vooral bij zwak licht. Bij een tekort aan vitamine A wordt de productie van rhodopsine verminderd, wat resulteert in nachtblindheid, een van de eerste symptomen van keratomalacie. Nachtblindheid is vaak het begin van de visuele schade bij patiënten, die zich in de vroege stadia vaak pas realiseert wanneer het gezichtsvermogen bij weinig licht vermindert.
Verstoorde slijmproductie en beschadiging van het hoornvlies
Vitamine A ondersteunt ook de productie van slijm in de ogen, wat belangrijk is voor het behoud van de ooggezondheid. Een tekort aan vitamine A leidt tot een afname van deze slijmproductie, wat het hoornvlies kwetsbaarder maakt. Het hoornvlies wordt droger, wat het risico op zweren vergroot. Bij keratomalacie komt het hoornvlies vaak in een slappe, kwetsbare staat, wat verder bijdraagt aan de ontwikkeling van littekenvorming en fibrose.
Fibrotische misvorming van het hoornvlies
Bij ernstig vitamine A-tekort kan het hoornvlies beginnen te vervormen en fibrotisch worden. Dit betekent dat er zich littekenweefsel vormt in plaats van gezond hoornvliesweefsel, wat de transparantie van het hoornvlies aantast. Dit leidt niet alleen tot visuele beperkingen, maar kan uiteindelijk tot blindheid leiden als de aandoening niet snel wordt behandeld.
Oorzaken van keratomalacie
Vitamine A is essentieel voor een gezond gezichtsvermogen. De oorzaak van keratomalacie is een
vitamine A-deficiëntie (tekort aan vitamine A). Dit tekort komt vooral voor in ontwikkelingslanden waar de voeding niet voldoende vitamine A bevat. De oogafwijking kan ook voortkomen uit langdurige
ondervoeding. Systemische aandoeningen en aandoeningen die geassocieerd zijn met een slechte absorptie, opslag of transport van vitamine A zijn ook mogelijke oorzaken van keratomalacie. Het ontstaan van keratomalacie secundair aan deze aandoeningen, wordt vooral gezien in westerse landen. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

Alcoholisten lopen een hoger risico op keratomalacie /
Bron: Jarmoluk, PixabayRisicofactoren
Baby's en kleuters onder de armoedegrens, pure veganisten, ondervoede mensen en
alcoholisten hebben een verhoogd risico op keratomalacie. Ook patiënten die lijden aan de systemische aandoeningen genoemd bij de oorzaken lopen een hoger risico op deze oogziekte.
Risicogroepen
Keratomalacie komt voornamelijk voor in ontwikkelingslanden, waar onvoldoende toegang tot vitamine A-rijke voedingsmiddelen bestaat. Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaar zijn voor deze aandoening, waaronder kinderen, ouderen en mensen met bepaalde gezondheidsproblemen die de opname van vitamine A belemmeren.
Kinderen met onvoldoende voeding
Kinderen in ontwikkelingslanden die niet genoeg vitamine A-rijke voedingsmiddelen, zoals lever, eieren en groene bladgroenten, krijgen, lopen een verhoogd risico op keratomalacie. Vooral kinderen onder de vijf jaar zijn kwetsbaar, omdat ze in hun vroege jaren een snel groeiende behoefte aan vitamine A hebben. Een ernstig tekort kan leiden tot nachtblindheid en uiteindelijk keratomalacie, wat een belangrijke oorzaak van blindheid in deze leeftijdsgroep is.
Ouderen met verminderde opname van vitamine A
Ouderen die niet voldoende vitamine A via hun voeding binnenkrijgen, lopen een verhoogd risico op keratomalacie. Dit kan te maken hebben met een verminderde opname van voedingsstoffen in de darm, die vaak gepaard gaat met veroudering, of een verminderde eetlust. Het risico wordt verder verhoogd bij ouderen die bepaalde ziekten hebben, zoals maag-darmproblemen, die de opname van vitamine A belemmeren.
Patiënten met chronische ziekten en malabsorptie
Patiënten met aandoeningen zoals coeliakie, de ziekte van Crohn of andere ziekten die de opname van vetten en vetoplosbare vitaminen verstoren, hebben een verhoogd risico op vitamine A-tekort en keratomalacie. Aangezien vitamine A vetoplosbaar is, kunnen deze aandoeningen de absorptie van vitamine A in de darmen verminderen, wat leidt tot een verhoogd risico op oogaandoeningen, waaronder keratomalacie.
Symptomen
Ooggerelateerde symptomen
De oogafwijking tast beide ogen aan en veroorzaakt kenmerkende veranderingen in de oogstructuren. In een vroeg stadium van de oogaandoening zijn de traanklieren en het
oogbindvlies (conjunctiva) aangetast, wat resulteert in
droge ogen (xeroftalmie).
Nachtblindheid, waarbij de patiënt vooral ’s nachts slecht ziet bij weinig lichtomstandigheden, is een ander typisch kenmerk van de oogziekte. In een latere fase van het oogprobleem krijgt de patiënt te maken met een troebeler gezichtsvermogen. De hoornvliezen verweken (letterlijke vertaling van keratomalacie) waardoor ook sneller
hoornvlieszweren ontstaan. Zelfs een oogperforatie en degeneratieve veranderingen in het oogweefsel zijn soms geassocieerd met keratomalacie. Deze oogafwijkingen resulteren mogelijk in ernstige slechtziendheid en zelfs blindheid.
Bijkomende symptomen
Naast de oogklachten zijn ook andere tekenen mogelijk als gevolg van
de vitamine A-deficiëntie. Kinderen kunnen vertraagde mentale en fysieke groei vertonen. Een
droge huid, een tekort aan rode bloedcellen (
anemie), een abnormale vergroting van de lever (
hepatomegalie) en een vergrootte milt (
splenomegalie), een verhoogde gevoeligheid voor bepaalde infecties, en/of andere klachten kunnen ook optreden. Kinderen met dit
vitaminetekort krijgen vaker te maken met complicaties als gevolg van de mazelen.
Alarmsymptomen van keratomalacie
Keratomalacie is een ernstige oogaandoening die, wanneer niet tijdig behandeld, kan leiden tot permanente schade aan het oog en zelfs tot blindheid. Het herkennen van de alarmsymptomen is van cruciaal belang voor het tijdig stellen van een diagnose en het starten van de benodigde behandeling. Bij deze aandoening kunnen verschillende symptomen optreden die wijzen op een ernstig vitamine A-tekort.
Nachtblindheid
Een van de eerste en meest kenmerkende symptomen van keratomalacie is nachtblindheid. Dit verwijst naar een verminderd vermogen om te zien bij weinig licht of in het donker. Aangezien vitamine A essentieel is voor de functie van rhodopsine in het netvlies (een eiwit dat het zicht bij weinig licht mogelijk maakt), veroorzaakt een tekort aan deze vitamine een afname van het gezichtsvermogen in donkere omgevingen.
Droge ogen en irritatie
Een ander alarmsymptoom is de aanhoudende droogheid van de ogen. Vitamine A is betrokken bij de productie van slijm in de ogen, wat de ogen hydrateert en beschermt. Bij een tekort aan vitamine A kan de slijmproductie afnemen, wat resulteert in droge ogen, irritatie, jeuk en een gevoel van zandkorrels in de ogen. Dit kan ongemak veroorzaken en de kans op hoornvlieszweren vergroten.
Hoornvlieszweren en littekenvorming
In de latere stadia van keratomalacie kunnen hoornvlieszweren ontstaan. Deze zweren zijn beschadigingen van het hoornvlies die zich kunnen ontwikkelen als gevolg van de verzwakte oogstructuren bij een vitamine A-tekort. Het hoornvlies wordt dunner en kwetsbaarder, wat het risico op infecties en littekenvorming vergroot. Wanneer littekenweefsel zich vormt, wordt het hoornvlies ondoorzichtig, wat kan leiden tot verlies van het gezichtsvermogen.
Verlies van zicht en transparantie van het hoornvlies
Een van de laatste alarmsymptomen is het verlies van zicht door schade aan het hoornvlies. De ontwikkeling van littekenweefsel en de verlies van de transparantie van het hoornvlies kunnen het zicht permanent beschadigen, wat uiteindelijk kan leiden tot blindheid. Het herstellen van de schade aan het hoornvlies is tijdsgevoelig, en het behandelen van de vitamine A-tekort moet snel gebeuren om blijvende schade te voorkomen.
Diagnose en onderzoeken
Oogonderzoek
Een
grondig oogonderzoek is vereist om keratomalacie op te sporen. Het hoornvlies heeft hierbij een droog, glazig en gerimpeld uiterlijk. Men kan bovendien
Bitot-vlekken (witte, schuimende vlekjes) op het oogbindvlies opmerken. De oogarts beoordeelt tevens de oogbewegingen, meet de
gezichtsscherpte en voert een
gezichtsveldonderzoek en een
kleurentest uit. Een
spleetlamponderzoek en een netvliesonderzoek zijn nodig om de oogstructuren beter te beoordelen. Hiervoor dient de oogarts
mydriatica (pupilverwijdende oogdruppels) toe. Een aanvullend
beeldvormend oogonderzoek dat de oogarts soms inzet voor het stellen van de diagnose is een
elektroretinografie (radiografisch onderzoek van het netvlies).
Bloedonderzoek
Een
bloedonderzoek is nodig om keratomalacie op te sporen. De resultaten van het bloedonderzoek onthullen lagere waarden van plasma retinol en retinol bindende eiwitten, wat kenmerkend is voor een vitamine A-deficiëntie. Tevens zijn de waarden van
ijzer en zink vaak abnormaal.
Behandeling
Voor de behandeling van keratomalacie is meestal een agressieve aanpak vereist. De patiënt behandelt de droge ogen door deze voldoende vochtig te houden. Dit gebeurt met
kunsttranen (speciale
oogdruppels) of met
oogzalven. Soms zet de oogarts topische (op de ogen aangebrachte)
antibiotica in voor de preventie van keratitis (hoornvliesontsteking). Wanneer aanzienlijk veel hoornvlieszweren aanwezig zijn, is een keratoplastiek (
hoornvliestransplantatie) een mogelijke behandeling. De oogarts beoordeelt voor deze behandelingsoptie echter eerst de schade die is opgetreden aan het hoornvlies. Deze procedure heeft namelijk niet altijd een positief verloop, maar anno september 2024 werken oogartsen nog steeds aan een betere techniek voor deze behandeling. Verder behandelt de oogarts de achterliggende vitamine A-deficiëntie door het voorschrijven van hoge doseringen vitamine A in de vorm van vitamine A-supplementen (orale inname van retinoïden), in de vorm van capsules of tabletten. Het toedienen van vitamine A door injecties is een alternatief voor patiënten die niet goed reageren op orale toediening. Bij een ernstige tekort aan vitamine A wordt de behandeling snel gestart. Dit is belangrijk om verdere oogschade te voorkomen en de progressie van keratomalacie te stoppen.
Prognose
De prognose van keratomalacie hangt sterk af van de snelheid en effectiviteit van de behandeling. Hoe sneller het tekort aan vitamine A wordt gecorrigeerd, hoe groter de kans op herstel van het gezichtsvermogen en het voorkomen van permanente schade. Het tijdig starten van vitamine A-supplementatie en het behandelen van hoornvlieszweren kunnen helpen om de ooggezondheid te herstellen en verdere schade te voorkomen.
Snelle en effectieve behandeling
Wanneer keratomalacie vroeg wordt gediagnosticeerd en effectief wordt behandeld, kan de prognose gunstig zijn. Het snel herstellen van het vitamine A-niveau in het lichaam door middel van supplementen en het behandelen van de hoornvlieszweren zorgt ervoor dat de oogfunctie wordt hersteld. Patiënten die tijdig worden behandeld, kunnen vaak hun gezichtsvermogen behouden en de ontwikkeling van blindheid voorkomen.
Vertraagde behandeling en blijvende schade
Als keratomalacie echter niet op tijd wordt behandeld, kunnen er blijvende beschadigingen aan het hoornvlies optreden, zoals littekenvorming en verlies van transparantie. Dit kan resulteren in een permanent verlies van zicht, wat vaak het geval is bij patiënten die niet snel vitamine A-suppletie krijgen of die geen toegang hebben tot adequate medische zorg. Blinde patiënten kunnen afhankelijk zijn van hulpmiddelen zoals eenhoornvliestransplantaties om het gezichtsvermogen gedeeltelijk te herstellen.
Langdurige vitamine A-tekorten en gezichtsverlies
In gevallen van langdurige vitamine A-tekorten, vooral in ontwikkelingslanden waar de toegang tot behandelingen beperkt kan zijn, kan keratomalacie leiden tot onomkeerbare blindheid. Het risico op complicaties neemt toe naarmate het vitamine A-tekort langer aanhoudt, wat het belang van preventieve maatregelen en vroege interventie benadrukt.
Impact van littekenvorming op het hoornvlies
Littekenvorming op het hoornvlies als gevolg van keratomalacie kan blijvende visuele beperking veroorzaken, zelfs na behandeling van het vitamine A-tekort. In sommige gevallen kan een hoornvliestransplantatie noodzakelijk zijn om het gezichtsvermogen gedeeltelijk te herstellen. Echter, niet alle patiënten zullen volledig herstellen, vooral als de schade aan het hoornvlies ernstig is.
Prognose bij risicogroepen
De prognose is minder gunstig bij risicogroepen zoals jonge kinderen, ouderen en patiënten met onderliggende aandoeningen die de opname van vitamine A beïnvloeden. Deze groepen lopen een groter risico op langdurige vitamine A-tekorten en dus een slechtere prognose bij het ontwikkelen van keratomalacie. Het vroegtijdig verstrekken van vitamine A-supplementen aan deze risicogroepen kan de uitkomst verbeteren en blindheid voorkomen.
Complicaties
Wanneer keratomalacie niet tijdig wordt behandeld, kunnen ernstige complicaties optreden. Deze omvatten:
- Perforatie van het hoornvlies, wat kan leiden tot verlies van het gezichtsvermogen
- Blindheid door ernstige schade aan het hoornvlies
- Schade aan andere structuren van het oog door verwaarlozing of niet-adequate behandeling
- Verhoogd risico op infecties en bijkomende oogziekten door verminderde weerstand van het hoornvlies
- Infecties kunnen zich uitbreiden en leiden tot sepsis (bloedvergiftiging)
Preventie
De preventie van keratomalacie richt zich vooral op het voorkomen van vitamine A-tekort door een adequaat dieet. Dit kan worden bereikt door:
- Het bevorderen van een gevarieerd dieet met voldoende vitamine A
- Het stimuleren van de consumptie van voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine A, zoals groene bladgroenten, wortelen, lever, en eieren
- Voorzorgen bij risicogroepen zoals kinderen en zwangere vrouwen, door het geven van vitamine A-supplementen bij een verhoogd risico op tekorten
- Bij voedingsonderzoek in risicogroepen (kinderen in ontwikkelingslanden, patiënten met darm- of leverziekten) kunnen richtlijnen en supplementen worden verstrekt om vitamine A-tekorten te voorkomen
- Monitoring en behandeling van ziekten die verband houden met een verhoogd risico op vitamine A-deficiëntie
- Voorkomen van ondervoeding door het bieden van hulp en programma’s gericht op voedselvoorziening en voedingseducatie
- Zorg voor tijdige vaccinatie tegen de mazelen in risicogroepen, omdat de mazelen vaak samen met vitamine A-deficiëntie voorkomt
Het is belangrijk om bij klachten of symptomen onmiddellijk medische hulp te zoeken voor een tijdige diagnose en behandeling van keratomalacie om ernstige complicaties te voorkomen.
Praktische tips voor het leven met keratomalacie
Keratomalacie is een ernstige oogziekte die meestal wordt veroorzaakt door een vitamine A-tekort. Deze aandoening leidt tot droge ogen, hoornvliesbeschadiging en zelfs blindheid als het niet op tijd wordt behandeld. Het is belangrijk om snel in te grijpen en de nodige stappen te ondernemen om de symptomen te beheersen en verdere schade te voorkomen.
Zorg voor een adequate vitamine A-inname
Vitamine A speelt een cruciale rol in het behoud van een gezonde oogfunctie. Het is essentieel om voldoende vitamine A in je dieet op te nemen om keratomalacie te voorkomen of te behandelen. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine A zijn onder andere wortelen, zoete aardappelen, spinazie, boerenkool, en lever. Het regelmatig consumeren van deze voedingsmiddelen zal bijdragen aan het behoud van gezonde ogen.
Gebruik vitamine A-supplementen bij tekorten
Wanneer je vitamine A-tekort hebt, kan het nodig zijn om supplementen te nemen. Raadpleeg altijd een arts voordat je begint met het innemen van vitamine A-supplementen, omdat een teveel aan vitamine A schadelijk kan zijn. Je arts kan je helpen de juiste dosering te bepalen op basis van je behoeften en gezondheidstoestand.
Houd je ogen goed gehydrateerd
Een van de gevolgen van keratomalacie is een verminderde traanproductie, wat leidt tot droge ogen. Het is belangrijk om je ogen goed te hydrateren. Dit kan door kunsttranen te gebruiken of door omgevingen met een lage luchtvochtigheid te vermijden. Zorg ervoor dat je voldoende water drinkt en vermijd rokerige of stoffige omgevingen, omdat dit de ogen kan irriteren.
Raadpleeg een oogarts voor behandeling
Als je symptomen van keratomalacie ervaart, zoals wazig zicht, droge ogen, of pijn in de ogen, is het van essentieel belang om snel een oogarts te raadplegen. Je arts kan de diagnose stellen en mogelijk
oogonderzoeken uitvoeren om te bepalen of je keratomalacie hebt. Vroege behandeling kan ernstige schade aan je ogen voorkomen.
Volg een behandelplan bij ernstige gevallen
In ernstige gevallen van keratomalacie kan een oogarts andere behandelingen aanbevelen, zoals lokale oogzalven of oogdruppels met vitamine A om het hoornvlies te herstellen. Het is belangrijk om het advies van je arts op te volgen en regelmatig controleafspraken te maken om de voortgang van je behandeling te monitoren.
Misvattingen rond keratomalacie
Keratomalacie is een ernstige oogziekte die ontstaat door vitamine A-tekort, wat leidt tot schade aan het hoornvlies en zelfs blindheid als het niet tijdig wordt behandeld. Er bestaan verschillende misvattingen over deze aandoening die het moeilijk maken om de ziekte vroegtijdig te herkennen en te behandelen.
Keratomalacie komt alleen voor in ontwikkelingslanden
Er wordt vaak gedacht dat keratomalacie een probleem is dat enkel voorkomt in ontwikkelingslanden, waar mensen onvoldoende toegang hebben tot voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine A. In werkelijkheid kan het ook in welvarende landen voorkomen, vooral bij mensen met een ernstig onevenwichtig voedingspatroon of bij mensen die lijden aan aandoeningen die de opname van voedingsstoffen belemmeren.
Vitamine A-tekort leidt alleen tot nachtblindheid
Veel mensen geloven dat een tekort aan vitamine A alleen nachtblindheid veroorzaakt, maar keratomalacie is een ernstigere vorm van schade aan de ogen die kan leiden tot totale blindheid. Het gaat verder dan nachtzichtproblemen en kan het hoornvlies ernstig aantasten, wat leidt tot hoornvliesulcera en blijvende schade.
Keratomalacie kan vanzelf genezen met een beetje vitamine A
Een veelvoorkomende misvatting is dat keratomalacie eenvoudig te behandelen is door vitamine A in te nemen. In werkelijkheid vereist de behandeling vaak intensieve medische zorg, inclusief injecties met vitamine A en andere therapieën. Het is belangrijk om de aandoening tijdig te behandelen, omdat onjuiste of te late behandeling blijvende schade aan het oog kan veroorzaken.
Alleen volwassenen kunnen keratomalacie krijgen
Er bestaat de misvatting dat keratomalacie alleen volwassenen treft, terwijl de aandoening ook bij kinderen kan voorkomen. Vooral jonge kinderen in risicogroepen, zoals in gebieden met een slechte voeding, kunnen ook ernstige vitamine A-tekorten ontwikkelen die leiden tot keratomalacie.
Keratomalacie kan alleen worden veroorzaakt door een tekort aan vitamine A
Hoewel een vitamine A-tekort de primaire oorzaak is van keratomalacie, kunnen ook andere factoren zoals infecties en ondervoeding bijdragen aan de ontwikkeling van deze aandoening. Een slechte gezondheidstoestand in combinatie met vitamine A-tekort vergroot het risico op het ontwikkelen van deze ernstige oogziekte.
Vitamine A-supplementen kunnen altijd keratomalacie voorkomen
Hoewel vitamine A-supplementen essentieel zijn bij het voorkomen van keratomalacie, kunnen ze niet altijd de schade herstellen die al is veroorzaakt door een ernstig tekort. Bij gevorderde gevallen kan het zelfs nodig zijn om chirurgische ingrepen te ondergaan om de schade aan het hoornvlies te herstellen, en dit is niet altijd succesvol.
De behandeling van keratomalacie is eenvoudig en snel
Veel mensen denken dat de behandeling van keratomalacie snel en eenvoudig is, maar in werkelijkheid kan het herstel een langdurig proces zijn. Zelfs met de juiste behandeling kan het herstel van het hoornvlies tijd kosten en is er vaak langdurige follow-upzorg nodig om complicaties te voorkomen.
Lees verder