Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A

Vitamine A is een vetoplosbare vitamine die in de lever wordt opgeslagen. Deze vitamine komt in het lichaam terecht via een gezonde voeding. Vitamine A is een krachtige antioxidant en speelt een cruciale rol in onder andere een sterk afweersysteem, een goede werking van de ogen en een goede ontwikkeling van de botten. Bij een chronisch gebrek aan vitamine A, krijgt een patiënt als eerste te maken met oogproblemen zoals droge ogen en nachtblindheid. Ook andere afwijkingen komen tot stand. Het toedienen van vitamine A-supplementen is nodig. Een te hoge inname van vitamine A is echter niet aanbevolen; dit leidt ook tot tal van klachten.

• Functie van vitamine A
• Epidemiologie en risicofactoren van gebrek aan vitamine A
• Vitamine A in de voeding
• Dagelijks aanbevolen hoeveelheid
• Symptomen aan ogen en andere tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vitamine A-deficiëntie
• Prognose
• Preventie van tekort van vitamine A
• Overdosering

Functie van vitamine A

Goed gezichtsvermogen

Retinol wordt in de lever opgeslagen en wordt in plasma vervoerd, gebonden aan een a-globuline, retinol-bindend eiwit. Vitamine A is vooral belangrijk voor een goed gezichtsvermogen doordat het een bestanddeel is van lichtgevoelige pigmenten in de retina (netvlies), waaraan het de naam ontleent. Het is bijgevolg belangrijk om een ooggezonde voeding te consumeren met voldoende vitamine A.

Andere functies

Vitamine A heeft echter nog vele andere functies:

• botvorming
• celdifferentiatie van epitheelweefsel (hoornvlies, huid en slijmvliezen zoals het tandvlees)
• celgroei
• een goed werkend voortplantingsproces (bevordering van aanmaak sperma, ontwikkeling van placenta en groei van het embryo)
• een verminderde vatbaarheid voor infecties (doordat vitamine A nodig is voor een goed werkend immuunsysteem)
• groei

Epidemiologie en risicofactoren van gebrek aan vitamine A

Een gebrek aan vitamine A komt voor bij ondervoede, oudere en chronisch zieke mensen. Vooral in ontwikkelingslanden komt deze aandoening voor. Het risico is ook verhoogd bij veganisten, vluchtelingen, recente immigranten, en peuters en kleuters die onder de armoedegrens leven.

Patiënten met volgende aandoeningen leiden tevens sneller aan een tekort van vitamine A:

• cholestase (galstuwing door vernauwing van de galwegen)
• inflammatoire darmstoornis zoals de ziekte van Crohn (diarree en buikpijn), colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) of coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• mucoviscidose (taaislijmziekte met een verstopping van organen)
• pancreasinsufficiëntie (spijsverteringsaandoening waarbij de alvleesklier onvoldoende enzymen produceert)
• spruw

Een tekort aan zink (zinkdeficiëntie) en alcoholmisbruik zijn omgevingsfactoren die gepaard gaan met een gebrek aan vitamine A.

Vitamine A in de voeding

Vitamine A (retinol) is onderdeel van de familie van retinoïden die aanwezig is in voedsel. De rijkste voedingsbron van vitamine A is lever, maar de vitamine komt ook voor in:

• boter
• eidooiers
• kaas
• margarine: Retinol (of caroteen) wordt kunstmatig toegevoegd aan margarine in diverse landen.
• melk(producten)
• nieren
• room
• visolie en vis zoals kabeljauw en heilbot
• vlees

In bepaalde voedingsmiddelen (o.a. wortelen, bladgroenten, fruit, melk en eidooier), komt bètacaroteen (provitamine A) voor. Dit is een gele kleurstof dat na opname in de darmwand wordt omgezet in vitamine A.

Dagelijks aanbevolen hoeveelheid

De dagelijks aanbevolen hoeveelheid bedraagt gemiddeld:

• Zuigelingen van 1 jaar of jonger - 375 mg (microgram)
• Kinderen van 1-3 jaar - 400 mg
• Kinderen van 4-6 jaar - 500 mg
• Kinderen van 7 tot 10 jaar - 700 mg
• Alle mannen ouder dan 10 jaar - 1.000 mg
• Alle vrouwen ouder dan 10 jaar - 800 mg
• Alle vrouwen die borstvoeding geven: Vrouwen die borstvoeding geven, nemen de eerste zes maanden 1.300 mg vitamine A in, en 1.200 mg gedurende de volgende zes maanden.

Symptomen aan ogen en andere tekenen

Droge ogen en nachtblindheid

Een verslechterde aanpassing aan lichtomstandigheden gevolgd door nachtblindheid zijn vaak één van de eerste symptomen van een langdurig vitamine A-tekort. Het oogbindvlies en het hoornvlies zijn droog en verdikt. Xeroftalmie komt voor als gevolg van keratinisatie. Tijdens een oogonderzoek bemerkt de oogarts de vlekken van Bitot op. Dit zijn witte, schuimende plaques (plekjes) van keratiniserende epitheelcellen die aanwezig zijn op het oogbindvlies van jonge kinderen met vitamine A-deficiëntie. Deze vlekken zijn echter soms ook zichtbaar bij mensen zonder vitamine A-tekort. Hoornvliesverweking (keratomalacie) en hoornvlieszweren komen uiteindelijk voor. Bij deze oogaandoening gaat vaak een bijkomende ooginfectie gepaard. Beiden leiden mogelijk tot blindheid. Xeroftalmie (droge ogen) is een ander vaak voorkomend symptoom bij een gebrek aan vitamine A.

Andere afwijkingen

Naast de oogproblemen komen andere afwijkingen voor:

• afwijkingen aan skelet en gebit
• frequentie en aanhoudende infecties
• haar: droog haar en schilfers in het haar
• huid: acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren), een droge huid, een schilferige huid, een jeukende huid, bultjes op de neus
• keel en mond: keelinfecties, mondzweren, een zoute smaak in de mond
• nagels: gebroken nagels

Diagnose en onderzoeken

In delen van de wereld waar een tekort van vitamine A voorkomt, gebeurt de diagnose op basis van de klinische kenmerken. De arts vermoedt steeds een tekort wanneer een zekere mate van ondervoeding aanwezig is. Het bloedgehalte van vitamine A is voorts in de meeste gevallen te laag, maar de beste gids voor de diagnose is een reactie op vervangende therapie. De klachten aan de ogen verbeteren namelijk wanneer de patiënt vitamine A inneemt.

Behandeling van vitamine A-deficiëntie

De arts moet de patiënt dringend behandelen met orale (via de mond ingenomen) retinolpalmitaat. Wanneer de patiënt braakt en diarree heeft, geeft de arts intramusculair (in een ader) vitamine A. Verder behandelt de arts de geassocieerde ondervoeding. Een eventueel bijkomende bacteriële infectie behandelt de arts verder met antibiotica. Verder is een verwijzing naar een oogarts nodig bij patiënten met ernstige symptomen van een vitamine A-tekort.

Prognose

In ontwikkelingslanden is een gebrek aan vitamine A een belangrijke oorzaak van kindersterfte, vaak als gevolg van ondervoeding. Onbehandelde vitamine A-deficiëntie is tevens de belangrijkste oorzaak van blindheid bij jonge kinderen ondanks intensieve preventieve programma's. Vitamine A-supplementen verbeteren echter wel de prognose van mazelen (virale infectieziekte met symptomen aan ogen en huid), diarreeziekten, luchtweginfecties en de groei.

Preventie van tekort van vitamine A

De meeste westerse diëten bevatten genoeg zuivelproducten en groene groenten, maar in sommige landen wordt vitamine A toegevoegd aan levensmiddelen (bijvoorbeeld margarine). Vitamine A wordt niet vernietigd door het koken. In sommige ontwikkelingslanden worden vitamine A-supplementen gegeven op het moment dat het kind zich laat vaccineren tegen mazelen.
Een ander plan van aanpak bestaat uit voedselversterkingsprogramma's. Voorts is educatie van de bevolking noodzakelijk. Bovendien moeten mensen aangemoedigd worden om hun eigen groenten te kweken. Groene groenten zijn vooral belangrijk voor zwangere vrouwen en kinderen.

Overdosering

Een langdurig overdosering van vitamine A (hypervitaminose A) leidt tot volgende symptomen:

• botschade
• braken
• dubbelzien (diplopie)
• duizeligheid
• een droge huid, een schilferende huid, een oranje verkleuring van de huid, een rode verkleuring van de huid
• een röntgenologische afwijking in pijpbeenderen en het schedeldak
• een verstoorde afweer
• een verlies van eetlust
• haaruitval
• hoofdpijn
• leverschade
• misselijkheid
• pijnlijke ledematen
• prikkelbaarheid
• slijmvliesaandoeningen
• spierpijn
• vermoeidheid

Enkele doses vanaf 3.000 mg bij volwassenen of 1.000 mg bij kinderen zijn schadelijk. De incidentie van aangeboren afwijkingen bij zuigelingen is hoog tijdens de zwangerschap waarbij vrouwen een overdosis van vitamine A innemen. Zwangere vrouwen consumeren best geen extra vitamine A of lever. Bètacaroteen is echter niet giftig.

Lees verder

• Keratomalacie: Oogaandoening door tekort aan vitamine A
• Oogproblemen bij tekort vitamine A (vitamine A-deficiëntie)
• Nachtblindheid: ’s Nachts of bij weinig licht slecht zien
• Droge ogen syndroom: Oogimplantaat maakt tranen bij patiënt
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname