Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A

Vitamine A is een vetoplosbare vitamine die in de lever wordt opgeslagen. Deze vitamine komt het lichaam binnen via een gezonde voeding. Vitamine A fungeert als een krachtige antioxidant en speelt een cruciale rol in een sterk afweersysteem, een goed functioneren van de ogen en een gezonde botontwikkeling. Bij een chronisch tekort aan vitamine A kunnen patiënten beginnen met oogproblemen zoals droge ogen en nachtblindheid. Andere afwijkingen kunnen ook optreden. Het toedienen van vitamine A-supplementen kan nodig zijn, maar een te hoge inname kan ook leiden tot diverse gezondheidsproblemen.

• Functie van vitamine A
• Epidemiologie en risicofactoren van vitamine A-tekort
• Voedingsbronnen van vitamine A
• Dagelijks aanbevolen hoeveelheid
• Mechanisme
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van vitamine A-tekort
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vitamine A-deficiëntie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van vitamine A-tekort
• Overdosering en bijwerkingen
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met vitamine A-deficiëntie
• Verhoog de inname van vitaminen door middel van een evenwichtig voedingspatroon
• Gebruik medicatie of supplementen indien nodig
• Controleer regelmatig je bloedonderzoeken om je vitamine A-niveaus te monitoren
• Zorg voor een gezonde leverfunctie
• Houd je ogen gezond
• Zorg voor een goed mentaal welzijn

Functie van vitamine A

Goed gezichtsvermogen
Vitamine A is essentieel voor een goed gezichtsvermogen doordat het een component is van lichtgevoelige pigmenten in de retina (netvlies), specifiek in de vorm van retinol. Retinol wordt in de lever opgeslagen en via het bloed getransporteerd, gebonden aan retinol-bindend eiwit (RBP). Een adequate inname van vitamine A ondersteunt de gezondheid van de ogen. Het is daarom belangrijk om een ooggezonde voeding te consumeren met voldoende vitamine A.

Andere functies
Vitamine A vervult nog vele andere belangrijke functies:

• Botvorming
• Celdifferentiatie van epitheelweefsel (zoals hoornvlies, huid en slijmvliezen zoals het tandvlees)
• Celgroei
• Ondersteuning van een goed voortplantingsproces (bevordering van sperma-ontwikkeling, placenta-ontwikkeling en embryogroei)
• Vermindering van de vatbaarheid voor infecties (vitamine A is cruciaal voor een goed functionerend immuunsysteem)
• Groei en ontwikkeling

Epidemiologie en risicofactoren van vitamine A-tekort

Een tekort aan vitamine A komt voor bij ondervoede, oudere en chronisch zieke personen, vooral in ontwikkelingslanden. Het risico op een tekort is ook verhoogd bij veganisten, vluchtelingen, recente immigranten, en peuters en kleuters die onder de armoedegrens leven.

Patiënten met de volgende aandoeningen hebben een verhoogd risico op een tekort aan vitamine A:

• Cholestase (galstuwing door vernauwing van de galwegen)
• Inflammatoire darmstoornissen zoals de ziekte van Crohn (diarree en buikpijn), colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) of coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• Mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• Pancreasinsufficiëntie (spijsverteringsaandoening waarbij de alvleesklier onvoldoende enzymen produceert)
• Spruw

Ook een tekort aan zink (zinkdeficiëntie) en alcoholmisbruik zijn omgevingsfactoren die kunnen bijdragen aan een tekort aan vitamine A.

Voedingsbronnen van vitamine A

Vitamine A (retinol) behoort tot de familie van retinoïden die aanwezig zijn in voedingsmiddelen. De belangrijkste bronnen van vitamine A zijn:

• Lever
• Boter
• Eidooiers
• Kaas
• Margarine: Retinol (of caroteen) wordt in sommige landen kunstmatig toegevoegd aan margarine.
• Melk(producten)
• Nieren
• Room
• Visolie en vis zoals kabeljauw en heilbot
• Vlees

Bètacaroteen (provitamine A) komt voor in bepaalde voedingsmiddelen zoals wortelen, bladgroenten, fruit, melk en eidooier. Bètacaroteen is een gele kleurstof die in de darmwand wordt omgezet in vitamine A.

Dagelijks aanbevolen hoeveelheid

De dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine A is gemiddeld:

• Zuigelingen van 1 jaar of jonger: 375 µg (microgram)
• Kinderen van 1-3 jaar: 400 µg
• Kinderen van 4-6 jaar: 500 µg
• Kinderen van 7-10 jaar: 700 µg
• Alle mannen ouder dan 10 jaar: 1.000 µg
• Alle vrouwen ouder dan 10 jaar: 800 µg
• Vrouwen die borstvoeding geven: De eerste zes maanden 1.300 µg, en 1.200 µg gedurende de volgende zes maanden.

Mechanisme

Vitamine A speelt een cruciale rol in verschillende fysiologische processen, waaronder het gezichtsvermogen, de immuniteit, en de gezondheid van de huid en slijmvliezen. Het mechanisme van vitamine A-deficiëntie heeft te maken met het onvermogen van het lichaam om de noodzakelijke hoeveelheden retinol (de actieve vorm van vitamine A) te verkrijgen.

Absorptie en metabolisme
Vitamine A komt voornamelijk voor in de voeding als retinol of bètacaroteen. Retinol wordt via de darmwand geabsorbeerd, terwijl bètacaroteen in het lichaam wordt omgezet in retinol. Een tekort aan vitamine A leidt tot onvoldoende retinol in het lichaam, wat resulteert in verminderde visuele functies, verzwakte immuniteit en verhoogde vatbaarheid voor infecties.

Effecten op het visuele systeem
Vitamine A is essentieel voor de vorming van rodopsine, een eiwit in de retina dat nodig is voor nachtzicht. Een tekort aan vitamine A kan leiden tot nachtblindheid, wat een van de eerste klinische tekenen van deficiëntie is. Bij langdurige deficiëntie kan het ook leiden tot xerophthalmia, een ernstige oogziekte die kan resulteren in blindheid.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor vitamine A-deficiëntie zijn een onvolledig voedingspatroon, malabsorptie, en verhoogde behoefte door ziekte of zwangerschap.

Onvolledig voedingspatroon
Een voedingspatroon dat arm is aan vitamine A, zoals een voedingspatroon dat voornamelijk bestaat uit plantaardig voedsel zonder voldoende bètacaroteen-rijke of dierlijke bronnen van vitamine A, verhoogt het risico op deficiëntie. Dit komt vaak voor in regio's waar de toegang tot gevarieerde voeding beperkt is.

Malabsorptie en medische aandoeningen
Ziekten die de opname van vet of vetoplosbare vitamines belemmeren, zoals coeliakie, cystische fibrose, of leverziekten, verhogen het risico op vitamine A-deficiëntie. Deze aandoeningen verminderen de effectiviteit van de darm in het opnemen van vitamine A.

Risicogroepen

Vitamine A-deficiëntie treft vooral kinderen, zwangere vrouwen, en mensen met bepaalde medische aandoeningen.

Kinderen onder de vijf jaar
Deze groep loopt een verhoogd risico op vitamine A-deficiëntie, vooral in ontwikkelingslanden. Een tekort bij kinderen kan leiden tot ernstige gevolgen zoals blindheid, verhoogde vatbaarheid voor infecties, en hoge sterftecijfers.

Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen hebben een verhoogde behoefte aan vitamine A voor de ontwikkeling van het foetale visuele systeem en het immuunsysteem. Een deficiëntie tijdens de zwangerschap kan de gezondheid van zowel de moeder als het kind ernstig beïnvloeden.

Ouderen
Oudere volwassenen lopen ook een verhoogd risico op vitamine A-deficiëntie door verminderde opnamecapaciteit van voedingsstoffen en de aanwezigheid van chronische ziekten die de voedingsstatus kunnen verslechteren.

Symptomen van vitamine A-tekort

Oogproblemen
Een verslechterde aanpassing aan lichtomstandigheden gevolgd door nachtblindheid zijn vaak de eerste symptomen van een langdurig vitamine A-tekort. Het oogbindvlies en het hoornvlies kunnen droog en verdikt zijn. Xeroftalmie ontstaat door keratinisatie van het oogoppervlak. Tijdens een oogonderzoek kunnen de vlekken van Bitot worden opgemerkt, witte, schuimende plaques van keratiniserende epitheelcellen op het oogbindvlies. Hoornvliesverweking (keratomalacie) en hoornvlieszweren kunnen zich ontwikkelen, vaak vergezeld van een ooginfectie, wat kan leiden tot blindheid. Xeroftalmie (droge ogen) is een ander veel voorkomend symptoom van vitamine A-tekort.

Andere afwijkingen
Naast oogproblemen kunnen ook andere afwijkingen optreden:

• Abnormaliteiten aan skelet en gebit
• Frequentie en aanhoudende infecties
• Haarproblemen zoals droog haar en schilfers
• Huidproblemen: acne (ontsteking van talgklieren), een droge huid, een schilferige huid, jeukende huid, bultjes op de neus
• Keel- en mondproblemen: keelinfecties, mondzweren, zoute smaak in de mond
• Nagelproblemen: gebroken nagels

Alarmsymptomen

Vitamine A-deficiëntie kan leiden tot een breed scala aan symptomen, afhankelijk van de ernst van het tekort. In de vroege stadia kunnen de symptomen mild zijn, maar bij langdurige deficiëntie kunnen ze ernstig en onomkeerbaar worden.

Nachtblindheid
Een van de eerste tekenen van vitamine A-deficiëntie is nachtblindheid. Dit komt voor wanneer het lichaam onvoldoende rodopsine produceert, wat nodig is voor het zien in omstandigheden met weinig licht.

Xerophthalmia en blindheid
Langdurige vitamine A-deficiëntie kan leiden tot xerophthalmia, een aandoening waarbij de ogen droog worden en het hoornvlies beschadigd raakt. Dit kan uiteindelijk leiden tot permanente blindheid.

Diagnose en onderzoeken

In gebieden waar vitamine A-tekort veel voorkomt, wordt de diagnose vaak gebaseerd op klinische symptomen. Artsen vermoeden een tekort bij patiënten met ondervoeding. Het vitamine A-gehalte in het bloed is vaak laag, maar de beste indicatie voor een tekort is de respons op vitamine A-supplementen. Verbetering van de symptomen, met name oogklachten, bij het innemen van vitamine A kan bevestigen dat er sprake is van een tekort.

Behandeling van vitamine A-deficiëntie

Bij de behandeling van vitamine A-tekort wordt meestal orale (via de mond ingenomen) retinolpalmitaat gegeven. Als de patiënt braakt of diarree heeft, wordt vitamine A intramusculair (in een spier) toegediend. Daarnaast is het belangrijk om ondervoeding aan te pakken en eventuele bijkomende bacteriële infecties te behandelen met antibiotica. In geval van ernstige symptomen of complicaties is verwijzing naar een oogarts noodzakelijk.

Prognose

De prognose van vitamine A-deficiëntie is afhankelijk van de ernst van het tekort en de tijdige interventie. Bij vroege diagnose en behandeling is de prognose doorgaans goed, maar ongediagnosticeerde of onbehandelde gevallen kunnen leiden tot blijvende schade, zoals blindheid en verhoogde sterfte door infecties.

Herstel bij behandeling
Met een juiste behandeling, zoals het toedienen van vitamine A-supplementen, kan het lichaam vaak herstellen, vooral in de vroege stadia. Het herstel van gezichtsvermogen kan plaatsvinden als het schade aan de ogen niet onomkeerbaar is.

Langdurige schade
Bij ernstig of langdurig tekort kunnen er blijvende gevolgen zijn, zoals blijvende blindheid of een sterk verzwakt immuunsysteem. De sterfte door infecties blijft een belangrijke oorzaak van overlijden in gevallen van vitamine A-deficiëntie.

Complicaties

Vitamine A-deficiëntie kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, vooral wanneer het niet tijdig wordt gediagnosticeerd en behandeld. De complicaties kunnen variëren van visuele stoornissen tot versterkte vatbaarheid voor infecties en zelfs de dood.

Visuele complicaties
Een van de meest prominente complicaties van vitamine A-deficiëntie is verlies van gezichtsvermogen, met name nachtblindheid. Bij langdurige deficiëntie kan de schade aan het hoornvlies zich uitbreiden, wat leidt tot xerophthalmia en uiteindelijk tot onomkeerbare blindheid. Het verlies van gezichtsvermogen heeft een enorme impact op de kwaliteit van leven van patiënten, vooral bij kinderen, die afhankelijk zijn van hun gezichtsvermogen voor leren en dagelijkse activiteiten.

Verzwakt immuunsysteem
Vitamine A is essentieel voor een goed functionerend immuunsysteem. Een deficiëntie kan leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties, zoals luchtweginfecties, diarree, en mazelen. Dit verhoogt het risico op ernstige ziekte en sterfte, vooral bij kinderen in ontwikkelingslanden. De afname van de immuunfunctie kan ook leiden tot een langere hersteltijd na ziekte.

Groei- en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen
Kinderen die lijden aan vitamine A-deficiëntie kunnen vertraging in groei en ontwikkeling ervaren. Dit kan zich manifesteren in een lagere lengte, gewicht en cognitieve vertraging. Deze stoornissen kunnen ernstige gevolgen hebben voor de algemene gezondheid en het welzijn van kinderen, vooral als ze jonger dan vijf jaar zijn.

Huidproblemen en slijmvliezen
Vitamine A is belangrijk voor de gezondheid van de huid en slijmvliezen. Deficiëntie kan leiden tot droge, schilferige huid en slijmvliesbeschadigingen, wat kan bijdragen aan het risico op infecties. Ook kunnen luchtwegklachten toenemen door beschadigingen aan de luchtwegen en de slijmvliezen van de mond, neus en keel.

Verhoogde sterfte door infecties
Een van de ernstigste complicaties van vitamine A-deficiëntie is de verhoogde sterfte door infecties. Vitamine A speelt een cruciale rol in het behoud van de slijmvliezen, die fungeren als een barrière tegen ziekteverwekkers. Bij deficiëntie verzwakt deze barrière, waardoor infecties gemakkelijker het lichaam binnenkomen en zich sneller kunnen verspreiden.

Preventie van vitamine A-tekort

Preventie van vitamine A-deficiëntie is gericht op het verbeteren van de voeding, het gebruik van vitamine A-supplementen, en fortificatie van voedsel.

Voedingsrichtlijnen en verbetering van de voeding
Het bevorderen van een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamine A-rijke voedingsmiddelen, zoals dierlijke producten en groenten rijk aan bètacaroteen, is essentieel voor het voorkomen van deficiëntie. Dit is met name belangrijk in ontwikkelingslanden waar vitamine A-rijke voeding vaak schaars is.

Supplementen en voedselverrijking
Vitamine A-supplementen worden vaak verstrekt aan risicogroepen, zoals kinderen en zwangere vrouwen, om deficiëntie te voorkomen. Voedselverrijking, zoals het toevoegen van vitamine A aan olie en andere basisvoedingsmiddelen, is een andere belangrijke preventieve maatregel.

Overdosering en bijwerkingen

Langdurige overdosering van vitamine A (hypervitaminose A) kan leiden tot de volgende symptomen:

• Botschade
• Braken
• Dubbelzien (diplopie)
• Duizeligheid
• Droge huid, schilferige huid, oranje of rode verkleuring van de huid
• Röntgenologische afwijkingen in pijpbeenderen en het schedeldak
• Verstoorde afweer
• Verlies van eetlust
• Haaruitval
• Hoofdpijn
• Leverschade
• Misselijkheid
• Pijnlijke ledematen
• Prikkelbaarheid
• Slijmvliesaandoeningen
• Spierpijn
• Vermoeidheid

Hoge doses vitamine A, met name 3.000 µg bij volwassenen of 1.000 µg bij kinderen, kunnen schadelijk zijn. Tijdens de zwangerschap kan een overdosis vitamine A leiden tot een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen. Het wordt aanbevolen dat zwangere vrouwen geen extra vitamine A of lever consumeren. Bètacaroteen wordt echter als niet toxisch beschouwd.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met vitamine A-deficiëntie

Vitamine A-deficiëntie kan verschillende symptomen veroorzaken, waaronder nachtblindheid, een droge huid, en een verzwakt immuunsysteem. Het is essentieel om deze tekortkoming aan te pakken om de algehele gezondheid te verbeteren en complicaties te voorkomen.

Verhoog de inname van vitaminen door middel van een evenwichtig voedingspatroon

Een van de belangrijkste manieren om vitamine A-tekort te bestrijden, is door je voedingspatroon aan te passen. Vitamine A komt voor in twee vormen: retinol (dierlijke bronnen) en provitamine A (plantaardige bronnen zoals bètacaroteen). Zorg ervoor dat je voedingsmiddelen zoals wortelen, zoete aardappelen, spinazie en andere donkergroene bladgroenten toevoegt aan je maaltijden. Ook lever van rund of kip, melk, en eieren bevatten vitamine A.

Het is belangrijk om deze voedingsmiddelen regelmatig op te nemen, zodat je lichaam voldoende vitamine A kan opnemen. Als je moeite hebt om deze voedingsmiddelen in je voedingspatroon op te nemen, kan je arts of diëtist supplementen overwegen.

Gebruik medicatie of supplementen indien nodig

Als het moeilijk is om voldoende vitamine A via je voeding binnen te krijgen, kan je arts vitamine A-supplementen voorschrijven. Het is belangrijk om de juiste dosering te volgen, omdat te veel vitamine A schadelijk kan zijn. Te hoge niveaus van vitamine A kunnen leiden tot vergiftiging, wat symptomen zoals misselijkheid, duizeligheid, en hoofdpijn kan veroorzaken.

Neem contact op met je arts voordat je begint met het innemen van supplementen om ervoor te zorgen dat je de juiste dosering krijgt en om te voorkomen dat je andere tekorten ontwikkelt.

Controleer regelmatig je bloedonderzoeken om je vitamine A-niveaus te monitoren

Het is belangrijk om regelmatig je bloedonderzoeken te laten controleren om je vitamine A-niveaus in de gaten te houden. Je arts kan je adviseren om bloedonderzoeken te ondergaan, vooral als je symptomen van een tekort hebt of als je risico loopt op een deficiëntie door een medische aandoening of een slecht voedingspatroon. Dit helpt om te bepalen of de huidige behandelingsstrategie effectief is of dat er verdere aanpassingen nodig zijn.

Zorg voor een gezonde leverfunctie

De lever speelt een cruciale rol bij de opslag en het metabolisme van vitamine A. Als je lever niet goed functioneert, kan dit de absorptie van vitamine A verstoren, wat leidt tot een tekort. Het handhaven van een gezonde lever is daarom essentieel voor het voorkomen van vitamine A-deficiëntie. Vermijd overmatig alcoholgebruik, zorg voor een gezond alcoholgebruik en eet voedingsmiddelen die de leverfunctie ondersteunen, zoals groene bladgroenten, knoflook en bieten.

Als je gezondheidsproblemen hebt die de leverfunctie kunnen beïnvloeden, zoals een leverziekte, bespreek dan met je arts hoe je vitamine A-niveaus het beste kunt beheren.

Houd je ogen gezond

Nachtblindheid is een veelvoorkomend symptoom van vitamine A-deficiëntie. Vitamine A is cruciaal voor een gezond gezichtsvermogen, vooral voor het adaptatievermogen van je ogen in zwak licht. Door een voedingspatroon te volgen dat rijk is aan vitamine A, kun je het risico op nachtblindheid verlagen en je algehele ooggezondheid verbeteren. Daarnaast kunnen oogonderzoeken helpen om andere oogproblemen die verband houden met vitamine A-tekort te identificeren.

Zorg voor een goed mentaal welzijn

Vitamine A speelt ook een rol bij de gezondheid van de hersenen en het zenuwstelsel. Een tekort aan vitamine A kan leiden tot stemmingsstoornissen of cognitieve problemen. Het is belangrijk om niet alleen je lichamelijke gezondheid te ondersteunen, maar ook je mentale welzijn. Overweeg stressbeheersingstechnieken en zorg voor voldoende slaap om het algehele effect van een vitamine A-tekort op je gezondheid te minimaliseren.

Lees verder

• Keratomalacie: Oogaandoening door tekort aan vitamine A
• Oogproblemen bij tekort vitamine A (vitamine A-deficiëntie)
• Nachtblindheid: ’s Nachts of bij weinig licht slecht zien
• Droge ogen syndroom: Oogimplantaat maakt tranen bij patiënt
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname