Oogproblemen bij tekort vitamine A (vitamine A-deficiëntie)

Vitamine A is essentieel voor vele weefsels en lichaamsfuncties, waaronder de goede werking van het gezichtsvermogen. Wanneer een patiënt een tekort aan vitamine A heeft, wat vaak in ontwikkelingslanden voorkomt, kan dit eerst leiden tot nachtblindheid. Het oog droogt langzaam uit, wat leidt tot zweren en littekenvorming op het hoornvlies en uiteindelijk kan resulteren in verlies van het gezichtsvermogen. Typisch voor vitamine A-deficiëntie zijn de vlekken van Bitot, die enkel bij deze aandoening voorkomen op het oogbindvlies en te identificeren zijn bij een grondig oogonderzoek. De behandeling bestaat uit vitamine A-supplementen. De levensverwachting is vaak slecht wanneer de patiënt (ernstige) oogproblemen heeft als gevolg van een tekort aan vitamine A, omdat dit vaak geassocieerd is met ondervoeding en andere gezondheidsproblemen.

• Belang van vitamine A voor de ogen
• Epidemiologie vitamine A-deficiëntie
• Symptomen: Nachtblindheid en verweking van het hoornvlies
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tekort via vitamine A-supplementen
• Prognose bij (ernstige) oogproblemen niet goed
• Complicaties
• Preventie van vitamine A-deficiëntie

Belang van vitamine A voor de ogen

Tal van voedingsmiddelen bevatten vitamine A, zoals groene bladgroenten, oranje groenten (wortelen, zoete aardappelen, pompoen), eieren en meloenen. Ook lever zit bomvol vitamine A. In een aantal gevallen ontstaat een tekort aan vitamine A als gevolg van een onevenwichtige voeding of onvoldoende voedingsstoffen in de voeding (ondervoeding). Vitamine A is cruciaal voor een gezond gezichtsvermogen. Zo is een goede werking van fotoreceptorcellen in het netvlies nodig om het volledige spectrum van licht te zien. Door de vitamine A-deficiëntie stopt de productie van deze pigmenten, wat leidt tot nachtblindheid. Het oog levert tevens vitamine A aan andere delen van het oog, zoals het hoornvlies. Wanneer een patiënt onvoldoende vitamine A heeft, is hij niet in staat om de ogen voldoende vochtig te houden, waardoor ze niet goed gesmeerd zijn. Dit resulteert in de aanwezigheid van "droge ogen" (xeroftalmie).

Epidemiologie vitamine A-deficiëntie

Vitamine A-deficiëntie is de belangrijkste oorzaak van vermijdbare blindheid bij kinderen over de hele wereld. Naar schatting 250.000 tot 500.000 kinderen tussen één en zes jaar worden jaarlijks blind als gevolg van een vitamine A-tekort. De helft van deze kinderen komt binnen een jaar te overlijden nadat ze blind zijn geworden. Vitamine A-tekort is vooral een groot probleem in ontwikkelingslanden in Afrika en Zuidoost-Azië. Jonge kinderen en zwangere vrouwen in landen met lage inkomens lopen het grootste risico. In ontwikkelde landen is vitamine A-deficiëntie vrij ongewoon.

Symptomen: Nachtblindheid en verweking van het hoornvlies

Een tekort aan vitamine A leidt in sommige gevallen tot een aantal oogproblemen. Veel patiënten met vitamine A-deficiëntie hebben met andere woorden volkomen normale ogen en een normaal gezichtsvermogen. Niettemin komen wereldwijd tal van ooggerelateerde problemen voor door een vitamine A-tekort. Het belangrijkste symptoom van vitamine A-tekort is een verlies van gezichtsvermogen en blindheid. De symptomen presenteren zich aan beide ogen (bilateraal) en zijn meestal symmetrisch.

Nachtblindheid

De symptomen starten met nachtblindheid. Hierbij heeft de patiënt moeilijkheden om de ogen in het donker aan te passen. Bij nachtblindheid zijn het vaak niet de kinderen die hierover klagen, maar zijn het wel de ouders die dit opmerken. Het kind gedraagt zich namelijk minder actief en is angstig bij bewegingen wanneer hij naar een donkere ruimte gaat of wanneer de zon ondergaat.

Droge ogen

De ziekte is progressief, en hierdoor ontwikkelt de patiënt droge ogen als gevolg van het oogbindvlies dat uitgedroogd is. Het oogbindvlies speelt normaal gesproken een belangrijke rol bij het vochtig houden (smeren) van de ogen. Hierdoor ontwikkelt de patiënt eveneens hoornvlieszweren (cornea ulcera).

Verweking van het hoornvlies

Bij zeer ernstige droge ogen ontstaat keratomalacie (medische term: verweking van het hoornvlies), waarbij meer dan één derde van de cornea aangetast is. Hierdoor ontstaat corneaoedeem (zwelling van het hoornvlies). Vervolgens smelt het hoornvlies weg (meestal in een paar dagen) omdat de structuur van het hoornvlies is aangetast. Kinderen met keratomalacie lijden vaak aan ondervoeding, al is dit symptoom ook mogelijk bij relatief gezonde patiënten na vaccinatie tegen mazelen (virale infectieziekte die gepaard gaat met symptomen aan de ogen (oogbindvliesontsteking) en een huiduitslag), een infectie of episodes van diarree.

Vitamine A-deficiëntie veroorzaakt tevens schade aan het netvlies (retinopathie: netvliesaandoening), hetgeen ook bijdraagt aan de visuele problemen. De aandoening is progressief waardoor de patiënt uiteindelijk zijn gezichtsvermogen volledig verliest en blind wordt indien hij geen tijdige behandeling krijgt.

Jeuk

In een Australisch wetenschappelijk onderzoek uit 2015, gepubliceerd in “Case Reports in Ophthalmology”, bleek dat in ontwikkelde landen soms ook jeukende ogen voorkomen als gevolg van een tekort aan vitamine A. Een tijdige diagnose en behandeling keren hierbij de jeuk om en voorkomen ernstigere symptomen zoals nachtblindheid en een verweking van het hoornvlies.

Diagnose en onderzoeken

De oogarts voert een oogonderzoek uit bij de patiënt met vitamine A-deficiëntie en bekijkt de medische geschiedenis van de patiënt. Bij het onderzoeken van de ogen bemerkt de oogarts vlekken van Bitot op. Dit zijn licht verhoogde witte tot grijze schuimende vlekjes in het oogbindvlies, wat een vroeg teken is van een vitamine A-tekort. De witte plekjes, die niet veroorzaakt zijn door een andere aandoening, bestaan uit keratine. De oogarts is in staat om een deel hiervan te verwijderen, maar deze blijven gewoonlijk aanwezig, zelfs met een behandeling van de vitamine A-deficiëntie. De aanwezigheid van de vlekken hoeft dus niet te betekenen dat de patiënt op dat moment lijdt aan vitamine A-deficiëntie. De vlekken van Bitot komen vaker voor bij schoolgaande kinderen. De oogarts voert daarna nog een electroretinografie (ERG) uit om de functie van de kegeltjes en staafjes in het oog te onderzoeken. Een bloedonderzoek onthult de hoeveelheid vitamine A in het bloed. De ziekte komt echter vaak voor in ontwikkelingslanden waar de toegang tot medische zorg beperkt is. Daarom gebeurt de diagnose vaak op basis van informatie van de ouder die informatie meedeelt over het gezichtsvermogen van het kind.

Behandeling van tekort via vitamine A-supplementen

Vitamine A-supplementen behandelen de tekorten van vitamine A. De hoeveelheid supplementen is afhankelijk van de leeftijd van het kind. Vitamine A-supplementen keren nachtblindheid mogelijk om en houden de ogen voldoende vochtig. De hoornvlieslittekens zijn echter niet meer te herstellen.

Prognose bij (ernstige) oogproblemen niet goed

Kinderen met ooggerelateerde symptomen als gevolg van vitamine A-deficiëntie komen vaak te overlijden. De kans op overlijden is bij kinderen met nachtblindheid drie keer hoger dan bij kinderen uit dezelfde gemeenschap zonder nachtblindheid. Bij de aanwezigheid van de vlekken van Bitot is dit zelfs negen keer hoger. Bijna twee derde van de patiënten met de meest ernstige vorm van xeroftalmie (droge ogen) komt binnen een paar maanden te overlijden aan luchtwegproblemen en andere infecties. Het overlijden is het gevolg van het immuunsysteem dat door het tekort van vitamine A niet meer resistent is tegen een infectie.

Complicaties

Bij vitamine A-deficiëntie kunnen de volgende complicaties optreden:

Verweking van het hoornvlies (keratomalacie)

Bij ernstig vitamine A-tekort kan keratomalacie ontstaan, waarbij meer dan een derde van het hoornvlies verweekt. Dit leidt tot corneaoedeem (zwelling van het hoornvlies) en uiteindelijk kan het hoornvlies volledig smelten, wat resulteert in verlies van het gezichtsvermogen. Kinderen met keratomalacie hebben vaak te maken met ernstige ondervoeding, maar het kan ook optreden bij relatief gezonde individuen na vaccinatie tegen mazelen, een infectie, of bij episodes van diarree.

Retinopathie

Vitamine A-deficiëntie kan schade aan het netvlies veroorzaken, wat bijdraagt aan visuele problemen. Deze aandoening is progressief en kan leiden tot volledig verlies van gezichtsvermogen indien niet tijdig behandeld.

Vergrote kans op infecties

Een tekort aan vitamine A verzwakt het immuunsysteem, waardoor patiënten vatbaarder zijn voor infecties. Bijna twee derde van de patiënten met ernstige droge ogen (xeroftalmie) sterft binnen enkele maanden aan luchtwegproblemen en andere infecties, omdat hun immuunsysteem niet meer in staat is om effectief te reageren op ziekteverwekkers.

Preventie van vitamine A-deficiëntie

Vitamine A-deficiëntie kan effectief worden voorkomen door middel van een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan vitamine A. Dit omvat het consumeren van voedingsmiddelen zoals wortelen, zoete aardappelen, pompoen, eieren, meloenen en lever. In gebieden met een hoog risico kunnen vitamine A-supplementen worden verstrekt aan kwetsbare groepen, zoals jonge kinderen en zwangere vrouwen. Immunisatieprogramma's tegen ziekten zoals mazelen kunnen ook bijdragen aan de preventie van vitamine A-deficiëntie door de frequentie van ziektegerelateerde complicaties te verminderen.

Lees verder

• Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname