Vlekken van Bitot: Witte, schuimende vlekjes in het oog

In 1863 beschreef de Franse oogarts Dr. P. Bitot de zogenaamde Bitot-vlekken. Deze vlekken bevinden zich meestal aan de nasale en temporale zijde van het conjunctiva, het oogbindvlies. Bitot-vlekken zijn vaak een vroeg teken van een vitamine A-tekort, maar kunnen ook voorkomen bij ondervoeding en andere vitamine-tekorten. De vlekken verschijnen als witte of grijze plekjes aan de binnenzijde van het oog en bestaan uit eiwit en keratine. Zonder tijdige behandeling van de onderliggende oorzaak kunnen ernstige visuele problemen en zelfs de dood optreden.

• Epidemiologie
• Mechanisme van vlekken van Bitot
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Witte, schuimende vlekjes in het oog
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van Bitot-vlekken
• Preventie

Epidemiologie

Bitot-vlekken komen in 70% van de gevallen voor in ontwikkelingslanden, waar voeding vaak minder divers en voedzaam is dan in ontwikkelde landen. Deze aandoening treft meestal jonge kinderen, met een piekleeftijd tussen de drie en zes jaar. Hoewel vitamine A-tekort relatief zeldzaam is in ontwikkelde landen, kunnen ondervoede patiënten met bijkomende aandoeningen ook Bitot-vlekken ontwikkelen door veranderingen in hun stofwisseling.

Mechanisme van vlekken van Bitot

Oorzaken van de ophoping van keratine

Vlekken van Bitot worden gekarakteriseerd door de ophoping van keratine in de conjunctiva van het oog, specifiek op het witte gedeelte van het oog (de sclera). Dit ontstaat door een verstoring in de normale functie van de cellen in het epitheel van de conjunctiva, die keratine beginnen af te scheiden. Dit gebeurt vaak als gevolg van een vitamine A-tekort, dat de gezondheid van de slijmvliezen en epitheelweefsels aantast, en zo de afzetting van keratine bevordert. Deze ophoping leidt tot zichtbare, witte of grijze vlekken op de conjunctiva.

Vitamine A-deficiëntie en cellulaire functie

De primaire oorzaak van vlekken van Bitot is vitamine A-deficiëntie. Vitamine A is essentieel voor de gezonde werking van de slijmvliezen en voor de productie van gezonde epitheelcellen. Bij een langdurig tekort aan vitamine A zijn de epitheelcellen niet in staat om normaal te functioneren, wat resulteert in de opeenhoping van keratine in de conjunctiva. Dit mechanisme is de oorzaak van de typische verschijning van de vlekken.

Oorzaken

Bitot-vlekken worden vaak aangetroffen bij patiënten met conjunctivale xerosis, keratomalacie, hoornvliesverzwering en nachtblindheid. Ze kunnen ook secundair optreden bij gastro-intestinale aandoeningen, alcoholische levercirrose (ook bekend als schrompeling van de lever door littekenvorming), hepatitis, darmresecties, cystische fibrose (mucoviscidose), en andere aandoeningen. Vitamine A is essentieel voor een gezonde werking van de ogen, met name voor nachtzicht.

Risicofactoren

Onvoldoende voedingsinname van vitamine A

Een van de belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van vlekken van Bitot is een onvoldoende inname van vitamine A. Dit kan voorkomen bij mensen die een eenzijdig voedingspatroon volgen, waarin onvoldoende voedingsmiddelen zoals lever, groene bladgroenten, en oranje groenten (zoals wortelen) aanwezig zijn. Een lage inname van vitamine A kan de normale functie van de slijmvliezen verstoren, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van de vlekken.

Onvoldoende opname van vitamine A

In sommige gevallen kan de opname van vitamine A in het lichaam belemmerd worden, ondanks voldoende inname via het dieet. Dit kan optreden bij aandoeningen zoals coeliakie, chronische pancreatitis of leverziekten, die de absorptie van vetoplosbare vitaminen zoals vitamine A verstoren. Hierdoor komt het tekort aan vitamine A pas na verloop van tijd tot uiting in de vorm van vlekken van Bitot.

Risicogroepen

Kinderen met ondervoeding

Kinderen in ontwikkelingslanden die lijden aan ernstige ondervoeding, met name een tekort aan vitamine A, vormen een risicogroep voor vlekken van Bitot. Ondervoeding is een van de belangrijkste oorzaken van vitamine A-tekort in deze regio's, wat leidt tot oogziekten zoals vlekken van Bitot en andere vormen van nachtblindheid.

Ouderen met een slecht voedingspatroon

Oudere volwassenen, vooral die met een verminderd eetpatroon of een verminderde opname van voedingsstoffen, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van vlekken van Bitot. Bij deze groep kan de absorptie van vitamine A afnemen, vooral als er sprake is van verminderde maag- en darmfunctie of het gebruik van bepaalde medicatie die de opname van vetoplosbare vitaminen beïnvloedt.

Symptomen: Witte, schuimende vlekjes in het oog

Een tekort aan vitamine A leidt tot onvoldoende productie van slijm door slijmbekercellen, wat resulteert in droge tranen. Symptomen van een vitamine A-tekort zijn onder andere droge ogen (xerose), jeukende ogen, bloeddoorlopen ogen, nachtblindheid, oogpijn, en wazig zicht. Het hoornvlies kan verzachten en uiteindelijk tot hoornvlieszweren leiden, wat kan resulteren in blindheid. Het eerste symptoom van vitamine A-tekort is vaak nachtblindheid. Bitot-vlekken verschijnen op het oogwit en zijn zichtbaar met een spleetlamp. Meestal zijn de vlekken aan beide ogen zichtbaar.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) omvatten de verschillende oogsymptomen van vitamine A-deficiëntie bij kinderen:

• Nachtblindheid (XN)
• Conjunctivale xerosis (X1A) - droogheid van het oogbindvlies
• Bitot-vlekken (X1B)
• Hoornvliesxerosis (X2)
• Hoornvlieszweer die minder dan 1/3 van het hoornvlies bedekt (X3a)
• Hoornvlieszweer die ten minste 1/3 van het hoornvlies bedekt, ook wel keratomalacie genoemd (X3B)
• Hoornvlieslittekens (XS)

Alarmsymptomen

Visuele symptomen zoals nachtblindheid

Een belangrijk alarmsymptoom van vlekken van Bitot is nachtblindheid, wat het moeilijk maakt om in het donker te zien. Dit ontstaat door het tekort aan vitamine A, wat essentieel is voor de productie van rodopsine, een stof die nodig is voor het zicht bij weinig licht. Nachtblindheid kan zich langzaam ontwikkelen en is vaak het eerste teken van een vitamine A-tekort.

Oogirritatie en droogte

Patiënten met vlekken van Bitot ervaren vaak irritatie van de ogen, wat kan worden veroorzaakt door de droge, keratiniserende ophopingen op de conjunctiva. Dit kan gepaard gaan met een gevoel van zandkorrels in de ogen, branderigheid en roodheid, wat een duidelijk alarmsymptoom is dat verder onderzoek vereist.

Verlies van het gezichtsvermogen

In ernstige gevallen kan een langdurig vitamine A-tekort leiden tot blijvende schade aan de oogstructuren, zoals de retina, wat kan resulteren in blijvend verlies van het gezichtsvermogen. Het is belangrijk dat vlekken van Bitot tijdig worden behandeld om deze ernstige complicaties te voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van Bitot-vlekken wordt gesteld door een uitgebreid oogonderzoek met een spleetlamp en oftalmoscopie. Hierbij worden oppervlakkige, schuimachtige, driehoekige witte of grijze plekjes op het conjunctiva waargenomen. Het schuimende aspect kan worden toegeschreven aan de aanwezigheid van gasproducerende bacteriën zoals Corynebacterium xerosis. Soms wordt een elektroretinografie (ERG) uitgevoerd om andere oogaandoeningen uit te sluiten. De diagnose wordt bevestigd door een bloedonderzoek, waaruit meestal blijkt dat de patiënt lijdt aan een vitamine A-tekort. Het is belangrijk om snel te diagnosticeren, omdat Bitot-vlekken verwijderd kunnen worden, maar terugkomen als de onderliggende aandoening niet adequaat wordt behandeld.

Behandeling

Bitot-vlekken zijn een belangrijk klinisch teken van een vitamine A-tekort. Vroege behandeling kan complicaties zoals blindheid en zelfs de dood voorkomen. Behandeling bestaat meestal uit het toedienen van vitamine A-supplementen. Het is essentieel om de juiste dosering te volgen, aangezien een overdosis vitamine A kan leiden tot ernstige bijwerkingen zoals hersenproblemen en de dood. Daarnaast wordt aangeraden om voedingsmiddelen te consumeren die rijk zijn aan vitamine A, zoals rozijnen, pruimen, en zwarte bessen (bosbessen). Meestal verdwijnen de Bitot-vlekken na één of twee doses van 200.000 IE vitamine A. Hoewel 100.000 IE ook effectief kan zijn, biedt 200.000 IE een langere bescherming en wordt deze dosering aanbevolen door de Wereldgezondheidsorganisatie.

Prognose

Met tijdige en adequate behandeling verdwijnen de Bitot-vlekken vaak snel en kunnen ernstige visuele problemen worden voorkomen. De prognose is over het algemeen goed zolang de onderliggende vitamine A-tekort of andere oorzaken adequaat worden behandeld.

Complicaties van Bitot-vlekken

Onbehandeld vitamine A-tekort kan leiden tot ernstige complicaties zoals:

• Hoornvlieszweren die het gezichtsvermogen kunnen bedreigen.
• Nachtblindheid die het dagelijks functioneren kan beïnvloeden.
• Ooginfecties als gevolg van een beschadigd hoornvlies.
• In extreme gevallen kan een ernstig vitamine A-tekort leiden tot blindheid of zelfs de dood.

Preventie

Om Bitot-vlekken en de bijbehorende vitamine A-tekort te voorkomen, is het belangrijk om een dieet te volgen dat rijk is aan vitamine A. Dit omvat het eten van voedingsmiddelen zoals lever, wortelen, zoete aardappelen, spinazie, en andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan bètacaroteen. Daarnaast moeten kinderen in ontwikkelingslanden die risico lopen op ondervoeding worden voorzien van vitamine A-supplementen volgens de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).