Hypervitaminose A: Overmatige inname van vitamine A

Vitamine A (retinol) is een vitamine die een belangrijke rol speelt bij het bestrijden van infecties, maar ook voor een goede gezondheid van het gezichtsvermogen, de huid en het tandvlees zijn voldoende vitamine A in het lichaam nodig. In Nederland krijgen jaarlijks 500 à 1.000 mensen te maken met een overmatige inname van vitamine A (hypervitaminose A). Dit gebeurt bijvoorbeeld doordat de persoon te veel supplementen neemt of bepaalde crèmes gebruikt waarin vitamine A verwerkt is. De bekendste tekenen van hypervitaminose A omvatten problemen met het gezichtsvermogen, veranderingen in de huid en botpijn. Chronische hypervitaminose A leidt tot ernstigere gezondheidsproblemen zoals schade aan de lever en nieren. Stoppen met het gebruik van de vitaminen is nodig om de symptomen om te keren.

• Synoniemen
• Vitamine A in de voeding
• Dagelijkse aanbevolen inname
• Epidemiologie
• Prevalentie en incidentie
• Leeftijd en geslacht
• Geografische spreiding
• Mechanisme
• Ophoping in het lichaam
• Toxische effecten
• Oorzaken en soorten van overmatige inname van vitamine A
• Risicofactoren
• Gebruik van supplementen
• Cosmetische producten met retinol
• Bepaalde medische aandoeningen
• Risicogroepen
• Zwangere vrouwen
• Ouderen
• Mensen met lever- of nierproblemen
• Symptomen
• Acute hypervitaminose A
• Chronische hypervitaminose A
• Alarmsymptomen
• Visuele problemen
• Huidveranderingen
• Botpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Stoppen met gebruik van vitaminen
• Prognose van overmatige inname van vitamine A
• Herstel na stoppen met inname
• Langdurige schade
• Complicaties door overtollige hoeveelheden van vitamine A in het lichaam
• Preventie van hypervitaminose A
• Vermijden van overmatige inname
• Juiste informatieverstrekking
• Regulering van vitamine A in supplementen
• Praktische tips voor het leven met hypervitaminose A
• Beperk de inname van vitamine A-rijk voedsel
• Gebruik supplementen alleen onder begeleiding van een arts
• Controleer regelmatig je vitamine A-niveaus
• Herken de symptomen van hypervitaminose A
• Pas je voedingspatroon aan naar een evenwichtige inname van vitamine A
• Misvattingen rond hypervitaminose A
• Hypervitaminose A is zeldzaam en komt niet vaak voor
• De symptomen van hypervitaminose A zijn meteen zichtbaar
• Hypervitaminose A is alleen gevaarlijk voor volwassenen
• Het lichaam kan teveel vitamine A snel afvoeren
• Als je een beetje teveel vitamine A binnenkrijgt, is er niets aan de hand
• Hypervitaminose A kan gemakkelijk worden behandeld met extra vitamines of medicijnen
• Hypervitaminose A is alleen een probleem voor mensen die vitamine A-supplementen nemen

Synoniemen

Hypervitaminose A staat ook nog bekend als ‘vitamine A-toxiciteit’ en ‘vitamine A-vergiftiging’.

Vitamine A in de voeding

Boter, lever en vis(olie) bevatten vaak vitamine A. Daarnaast bevatten room, vlees, nieren, melk(producten), kaas en eidooiers vaak ook vitamine A. Soms is dit ook toegevoegd door fabrikanten in bepaalde producten, zoals margarine. Vitamine A komt ook in het lichaam terecht door het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen waarin bètacaroteen zit (zoals groenten, fruit, eidooiers, …). Wanneer deze gele kleurstof in de darmwand terechtkomt, wordt dit omgezet in vitamine A.

Dagelijkse aanbevolen inname

De hoeveelheid vitamine A die een persoon nodig heeft, is afhankelijk van de leeftijd, het geslacht en een eventuele zwangerschap. De volgende dagelijkse inname van vitamine A is aanbevolen:

• Leeftijd van 0-1 jaar: 375 microgram
• Leeftijd van 1-3 jaar: 300 microgram
• Leeftijd van 4-8 jaar: 400 microgram
• Leeftijd van 9-13 jaar: 600 microgram
• Mannen van 14 jaar en ouder: 900 microgram
• Vrouwen van 14-18 jaar: 700 microgram
• Vrouwen van 19 jaar en ouder: 700 microgram
• Zwangere vrouwen 14-18: 750 microgram
• Zwangere vrouwen 19 en ouder: 770 microgram
• Vrouwen die borstvoeding geven van 14-18 jaar: 1200 microgram
• Vrouwen die borstvoeding geven van 19 jaar en ouder: 1300 microgram

Zwangere vrouwen, vrouwen die zwanger wensen te worden of vrouwen die denken zwanger te zijn, moeten vóór en tijdens de zwangerschap een geschikte hoeveelheid vitamine A gebruiken. Deze vrouwen nemen best contact op met een arts alvorens extra vitaminen in te nemen. Vitamine A is essentieel voor de ontwikkeling van de foetus, maar te veel vitamine A leidt tot aangeboren afwijkingen.

De symptomen van een vitamine A-vergiftiging treden op vanaf een inname van meer dan 3.000 microgram vitamine A per dag bij volwassenen en 1.000 microgram vitamine A per dag bij kinderen.

Epidemiologie

Hypervitaminose A is een aandoening die wordt veroorzaakt door een overmatige inname van vitamine A. In Nederland wordt geschat dat jaarlijks tussen de 500 en 1.000 mensen met hypervitaminose A worden gediagnosticeerd, vaak door het gebruik van te veel vitamine A-supplementen of crèmes met vitamine A. De prevalentie van deze aandoening is relatief laag in vergelijking met andere vitaminetekorten, maar het komt wel vaker voor in gevallen van onzorgvuldig gebruik van supplementen.

Prevalentie en incidentie

In veel westerse landen, waar vitamine A-supplementen veelvuldig worden gebruikt, is de incidentie van hypervitaminose A toegenomen. Deze aandoening komt echter niet vaak voor in minder ontwikkelde landen, waar vitamine A-tekort een veel groter probleem is. De meeste gevallen van hypervitaminose A worden gezien bij mensen die dagelijks hoge doses van vitamine A innemen, vooral zonder medisch advies.

Leeftijd en geslacht

Er is geen duidelijk verschil in de prevalentie van hypervitaminose A tussen mannen en vrouwen. Vrouwen, vooral tijdens zwangerschap of als onderdeel van anti-aging behandelingen, maken echter vaker gebruik van vitamine A-supplementen en crèmes. Ouderen hebben een verhoogd risico door het gebruik van meerdere supplementen en medicijnen, wat kan leiden tot een onbewuste overconsumptie van vitamine A.

Geografische spreiding

Hypervitaminose A komt vaker voor in landen met een hoge consumptie van vitamine A-supplementen. In minder ontwikkelde regio's komt de aandoening minder voor, hoewel er daar vaak ook een tekort aan vitamine A is.

Mechanisme

Vitamine A (retinol) is cruciaal voor het lichaam, maar een overmaat ervan kan leiden tot toxische effecten. Het mechanisme van hypervitaminose A is gebaseerd op de ophoping van vitamine A in het lichaam, wat kan leiden tot schade aan verschillende organen.

Ophoping in het lichaam

Vitamine A wordt opgeslagen in de lever en omgezet in zijn actieve vorm, retinoïnezuur. Bij overmatige inname kan de lever niet alle vitamine A verwerken, wat leidt tot een ophoping. Deze ophoping kan toxische effecten veroorzaken, vooral op de lever, nieren en botten.

Toxische effecten

De toxische effecten van hypervitaminose A kunnen variëren van milde symptomen, zoals huidveranderingen en visuele problemen, tot ernstigere aandoeningen zoals leverbeschadiging, nierfalen en botpijn. Chronische overdosering kan zelfs leiden tot levercirrose of botfragiliteit.

Oorzaken en soorten van overmatige inname van vitamine A

Het opslaan van vitamine A in het lichaam gebeurt door de lever.

Acute hypervitaminose A
Vooral bij kinderen treedt vaak de acute vorm op door een onbedoelde inname van vitaminen. Ook wanneer een persoon in de loop van een paar uur grote hoeveelheden vitamine A consumeert, verschijnen acute symptomen.

Chronische hypervitaminose A
Wanneer een persoon te veel aanvullende vitaminen over een langere tijd gebruikt, ontstaan vaak te hoge waarden die zich geleidelijk opbouwen (chronische hypervitaminose A). Het langdurig gebruik van medicatie voor de behandeling van acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren) of crèmes met vitamine A leidt bij sommige mensen tot chronische hypervitaminose A.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het ontwikkelen van hypervitaminose A kunnen bevorderen. Het gebruik van vitamine A-supplementen zonder medisch advies is de belangrijkste risicofactor, maar er zijn ook andere oorzaken die bijdragen aan de overmatige inname.

Gebruik van supplementen

De belangrijkste risicofactor voor hypervitaminose A is het overmatig gebruik van vitamine A-supplementen. Veel mensen nemen supplementen zonder te weten dat de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid gemakkelijk kan worden overschreden, vooral bij de langdurige inname van hoge doseringen.

Cosmetische producten met retinol

Cosmetische producten zoals crèmes, serums en lotions die retinol bevatten, kunnen bijdragen aan hypervitaminose A, vooral wanneer ze dagelijks en in grote hoeveelheden worden gebruikt.

Bepaalde medische aandoeningen

Mensen met lever- of nierziekten hebben mogelijk een verminderde capaciteit om vitamine A uit hun lichaam te verwijderen, wat het risico op hypervitaminose A verhoogt, zelfs bij normale inname van vitamine A.

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die gevoeliger zijn voor hypervitaminose A, waaronder zwangere vrouwen en ouderen.

Zwangere vrouwen

Zwangere vrouwen hebben een verhoogd risico op hypervitaminose A omdat zij vaak supplementen gebruiken om de gezondheid van hun baby te ondersteunen. Een overmatige inname van vitamine A kan schadelijk zijn voor de foetus en leiden tot aangeboren afwijkingen.

Ouderen

Ouderen lopen een hoger risico vanwege het gebruik van meerdere medicijnen en supplementen, wat kan leiden tot een verhoogde inname van vitamine A. Ouderen hebben vaak ook een verminderde leverfunctie, waardoor ze vitamine A moeilijker kunnen afvoeren.

Mensen met lever- of nierproblemen

Mensen die lijden aan leveraandoeningen of nierziekten kunnen meer risico lopen op hypervitaminose A, aangezien hun vermogen om vitamine A te verwerken en uit te scheiden beperkt kan zijn.

Symptomen

Hypervitaminose A heeft een zeer variabel klinisch beeld. Vaak bepaalt de vorm (acuut of chronisch) welke de symptomen tot uiting komen. Zowel acute als chronische vormen van hypervitaminose A veroorzaken hoofdpijn en een huiduitslag.

Acute hypervitaminose A

Wanneer acute hypervitaminose A optreedt, kampt de persoon met één of meer van de volgende symptomen:

• braken
• buikpijn
• een gevoel van druk op de hersenen
• misselijkheid
• prikkelbaarheid
• slaperigheid

Chronische hypervitaminose A

Een persoon met chronische hypervitaminose A ervaart één of meer van de volgende symptomen:

• botpijn
• duizeligheid
• een luchtweginfectie
• een overgevoeligheid voor zonlicht (fotofobie)
• een ruwe huid, droge huid, schilferige huid of jeukende huid
• een verlies van eetlust
• een wazig gezichtsvermogen of andere problemen met het gezichtsvermogen
• een zwelling van de botten
• gebarsten mondhoeken (gebarsten huid)
• geelzucht
• gekraakte vingernagels
• haaruitval
• misselijkheid en overgeven
• mondzweren
• verwardheid

Bijkomende tekenen voor kinderen omvatten:

• dubbelzien
• een coma
• een gebrek aan een gewichtstoename
• een uitpuilende zachte plek op het hoofd van een baby
• een zachte schedel
• uitpuilende oogbollen

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van hypervitaminose A wijzen op ernstige toxische effecten en vereisen onmiddellijke medische hulp.

Visuele problemen

Wazig zicht of moeite met nachtzicht zijn vaak de eerste symptomen van hypervitaminose A. Deze symptomen ontstaan doordat vitamine A essentieel is voor het gezichtsvermogen en een overmaat de oogfunctie verstoort.

Huidveranderingen

Een droge, schilferige huid of huiduitslag kunnen optreden bij een overmatige inname van vitamine A. In ernstigere gevallen kan de huid geïrriteerd raken en ontsteken.

Botpijn

Chronische hypervitaminose A kan leiden tot pijn in de botten of een verhoogd risico op botbreuken, doordat vitamine A de botdichtheid beïnvloedt.

Diagnose en onderzoeken

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bevraagt de persoon hij naar de aanwezige symptomen. Verder wenst de arts ook informatie inzake het vitamine- en medicatiegebruik van de persoon. Naast het vraaggesprek is ook een bloedonderzoek nodig, wat dan de abnormaal hoge vitamine A-spiegels onthult.

Behandeling: Stoppen met gebruik van vitaminen

Het is meestal mogelijk om de symptomen van hypervitaminose A om te keren door te stoppen met het nemen van overtollige hoeveelheden vitamine A. De persoon stopt bijgevolg met het nemen van multivitaminen of vitamine A-supplementen. Het gebruik van leverproducten is ook afgeraden bij een vitamine A-vergiftiging.

Prognose van overmatige inname van vitamine A

De prognose van hypervitaminose A hangt af van de ernst van de symptomen en hoe snel de behandeling wordt gestart.

Herstel na stoppen met inname

Bij tijdig stoppen met het gebruik van vitamine A-supplementen verbeteren de meeste symptomen binnen enkele weken. De schade aan organen zoals de lever en nieren kan gedeeltelijk omkeerbaar zijn, afhankelijk van de ernst van de aandoening.

Langdurige schade

Als hypervitaminose A langdurig niet wordt behandeld, kunnen de organen blijvende schade oplopen, zoals levercirrose of botafwijkingen. In ernstige gevallen kan de aandoening zelfs fataal zijn.

Complicaties door overtollige hoeveelheden van vitamine A in het lichaam

Mogelijke complicaties van hypervitaminose A omvatten lever- of nierschade. De arts behandelt deze complicaties afzonderlijk. De leverbeschadiging die veroorzaakt is door de inname van overmatige hoeveelheden van vitamine A is echter niet altijd omkeerbaar.

Preventie van hypervitaminose A

Preventie van hypervitaminose A is voornamelijk gericht op het vermijden van overmatige inname van vitamine A via supplementen en cosmetische producten.

Vermijden van overmatige inname

Het vermijden van het onnodig gebruik van vitamine A-supplementen en het volgen van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is de belangrijkste preventieve maatregel. Mensen moeten zich bewust zijn van de bronnen van vitamine A in hun dieet en supplementen.

Juiste informatieverstrekking

Gezondheidsprofessionals moeten patiënten voorlichten over de risico’s van overmatige vitamine A-inname en de noodzaak om de aanbevolen dosis niet te overschrijden, vooral bij het gebruik van supplementen en cosmetische producten.

Regulering van vitamine A in supplementen

Strengere regelgeving en etikettering van vitamine A-supplementen kunnen helpen om overdosering te voorkomen, door duidelijk te maken hoeveel vitamine A een product bevat en de gevaren van overmatige inname.

Praktische tips voor het leven met hypervitaminose A

Hypervitaminose A, oftewel een teveel aan vitamine A in het lichaam, kan leiden tot verschillende symptomen zoals misselijkheid, hoofdpijn, vermoeidheid, en in ernstige gevallen schade aan de lever of botten. Het is belangrijk om de inname van vitamine A te reguleren om deze complicaties te voorkomen. Hieronder vind je enkele tips om een gezonde balans te bewaren.

Beperk de inname van vitamine A-rijk voedsel

Een teveel aan vitamine A komt vaak voor door overmatige consumptie van voedingsmiddelen die rijk zijn aan de actieve vorm van vitamine A, zoals lever, sommige vissoorten, en melkproducten. Als je al een hoog vitamine A-niveau hebt, is het belangrijk om deze voedingsmiddelen met mate te consumeren. Een gevarieerd voedingspatroon met veel groenten en fruit kan je voorzien van de noodzakelijke nutriënten zonder dat je het risico loopt op een overdaad aan vitamine A.

Gebruik supplementen alleen onder begeleiding van een arts

Als je vitamine A-supplementen gebruikt, is het belangrijk om dit alleen te doen volgens het advies van je arts. Supplementen kunnen gemakkelijk leiden tot een overmaat aan vitamine A in het lichaam, vooral als ze in hoge doses worden genomen. Overweeg andere vitamine A-rijke producten te vermijden als je supplementen gebruikt om de kans op hypervitaminose A te verkleinen. Raadpleeg altijd een arts voor je begint met supplementen om de juiste dosering te bepalen.

Controleer regelmatig je vitamine A-niveaus

Als je vermoedt dat je een teveel aan vitamine A hebt, kan het nuttig zijn om regelmatig bloedonderzoeken te laten doen om je vitamine A-spiegels te controleren. Dit helpt je om op tijd te ontdekken of je lichaam te veel vitamine A heeft opgeslagen. Het kan ook een goede manier zijn om je arts te helpen bij het aanpassen van je dieet of supplementen om je vitamine A-inname in balans te brengen.

Herken de symptomen van hypervitaminose A

De symptomen van hypervitaminose A kunnen variëren van milde ongemakken zoals droge huid en vermoeidheid tot ernstigere klachten zoals leverbeschadiging en botproblemen. Als je last hebt van symptomen zoals misselijkheid, hoofdpijn, of wazig zien, is het belangrijk om onmiddellijk je arts te raadplegen. Je arts kan je adviseren over de juiste behandeling en verdere stappen om je gezondheid te herstellen.

Pas je voedingspatroon aan naar een evenwichtige inname van vitamine A

Een evenwichtig voedingspatroon is essentieel om een overmaat aan vitamine A te voorkomen. Zorg ervoor dat je de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A respecteert door een mix van plantaardige en dierlijke bronnen te eten, zoals wortelen, zoete aardappelen, groene bladgroenten, en kleine hoeveelheden lever. Door dit te doen, kun je profiteren van de gezondheidsvoordelen van vitamine A zonder het risico op hypervitaminose.

Misvattingen rond hypervitaminose A

Hypervitaminose A is een aandoening die optreedt wanneer er teveel vitamine A in het lichaam aanwezig is. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Helaas bestaan er veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandelingen van deze aandoening, wat het lastig maakt om de juiste zorg te krijgen.

Hypervitaminose A is zeldzaam en komt niet vaak voor

Veel mensen denken dat hypervitaminose A een zeldzame aandoening is die vrijwel nooit voorkomt, omdat vitamine A een essentiële voedingsstof is. In werkelijkheid kan een overmaat aan vitamine A relatief gemakkelijk optreden, vooral wanneer hoge hoeveelheden vitamine A-supplementen worden ingenomen of wanneer er overmatig wordt gegeten van voedingsmiddelen zoals lever, die rijk zijn aan deze vitamine. Het risico is groter bij langdurige inname van hoge doseringen.

De symptomen van hypervitaminose A zijn meteen zichtbaar

Een andere misvatting is dat de symptomen van hypervitaminose A altijd snel en duidelijk verschijnen. In werkelijkheid kunnen de symptomen geleidelijk ontwikkelen en variëren van mild tot ernstig. Deze kunnen onder meer vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid, verlies van eetlust, en in ernstige gevallen leverproblemen zijn. Veel mensen hebben geen idee dat ze een overmaat aan vitamine A in hun lichaam hebben totdat er meer ernstige complicaties optreden.

Hypervitaminose A is alleen gevaarlijk voor volwassenen

Veel mensen denken dat alleen volwassenen risico lopen op hypervitaminose A, maar ook kinderen kunnen gevaar lopen. Overmatige inname van vitamine A kan ernstige schade veroorzaken, vooral bij jonge kinderen, omdat hun lichaam minder goed in staat is om de vitamine A goed te reguleren. Inname van vitamine A uit supplementen moet zorgvuldig worden beheerd om te voorkomen dat kinderen in gevaar komen.

Het lichaam kan teveel vitamine A snel afvoeren

Er is een misverstand dat het lichaam in staat is om teveel vitamine A gemakkelijk af te voeren. Dit is echter niet het geval, aangezien vitamine A een vetoplosbare vitamine is. Dit betekent dat het in het lichaam wordt opgeslagen en het niet eenvoudig wordt uitgescheiden zoals wateroplosbare vitaminen. Te veel vitamine A kan zich dus in het lichaam ophopen, wat kan leiden tot hypervitaminose A.

Als je een beetje teveel vitamine A binnenkrijgt, is er niets aan de hand

Veel mensen denken dat een kleine overschrijding van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A geen probleem is. Dit is niet altijd waar. Bij langdurige overconsumptie kan zelfs een matige hoeveelheid teveel vitamine A schadelijk zijn voor het lichaam, wat leidt tot vergiftiging. Het is belangrijk om de aanbevolen doseringen te volgen, vooral bij het gebruik van supplementen of leverhoudende voedingsmiddelen.

Hypervitaminose A kan gemakkelijk worden behandeld met extra vitamines of medicijnen

Hoewel de behandeling van hypervitaminose A vaak inhoudt dat men stopt met het innemen van vitamine A-supplementen of leverrijke voedingsmiddelen, denken sommige mensen dat het simpelweg kan worden verholpen met extra medicatie of andere vitamines. Dit is niet altijd het geval. De behandeling kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening, en in sommige gevallen kan medische interventie noodzakelijk zijn, zoals het behandelen van leverbeschadiging of andere complicaties die door de vergiftiging worden veroorzaakt.

Hypervitaminose A is alleen een probleem voor mensen die vitamine A-supplementen nemen

Een andere misvatting is dat alleen mensen die vitamine A-supplementen gebruiken zich zorgen moeten maken over hypervitaminose A. Ook de inname van voedingsmiddelen die van nature rijk zijn aan vitamine A, zoals lever, kan leiden tot een teveel aan deze vitamine. Het is belangrijk om te begrijpen dat zowel supplementen als voedingsbronnen van vitamine A in overmaat risico’s kunnen met zich meebrengen.

Lees verder

• Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A
• Hypervitaminose D: Overmatige inname van vitamine D
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname