Te veel vitamine A - Hypervitaminose A

Het begrip ‘vitamine’ is sterk gekoppeld aan ‘gezond’. Als je vitamines inneemt, via fruit of maaltijd en anders via supplementen, ben je goed bezig. Door de bank genomen is dat ook zo, maar ook vitamines kun je maar niet eindeloos tot je nemen. Te veel vitamine A kan slecht zijn, zelfs zo slecht dat er vergiftigingsverschijnselen optreden. Daarom is het eten van ijsberenvlees bijvoorbeeld ongezond. Niet dat in Nederland ijsbeer vaak op het menu zal staan, maar in de 17e, 18e en 19e eeuw ging Nederland nog enthousiast ter walvisvaart en de walvisvaarders ontdekten door schade en schande dat ze ijsberenvlees moesten mijden. Ze kregen er te veel vitamine A mee binnen en werden er ziek van. Al doende leerden we dat we scheurbuik kregen van te weinig vitamine C en hyperavitaminose A van te veel van deze vitamine.

Te veel is niet goed en te weinig verkeerd

• Hypervitaminose A
• Hoe kom je aan vitamine A?
• Betacaroteen en te veel retinol
• Vergiftigingsverschijnselen acute hypervitaminose A
• Vergiftigingsverschijnselen chronische hypervitaminose A
• Waar is het goed voor?
• Hoe weet je dat je tekort aan vitamine A hebt?
• Wat te doen?
• Een hachelijk avontuur
• Eet nooit ijsberenvlees

Hypervitaminose A

Hypervitaminose A is de term voor een verhoogde concentratie vitamine A in het lichaam. Te veel van deze vitamine is niet gezond. Via normaal eten krijg je niet zoveel vitaminen binnen dat je er ziek van wordt, maar wie langdurig supplementen in grote hoeveelheden inneemt of langdurig overmatig vitamine A binnenkrijgt kan last krijgen van chronische hypervitaminose A.
Acute vitamine A-vergiftiging krijg je bij grote inname in één keer. Hypervitaminose A wordt ook wel vitamine A intoxicatie genoemd.

Hoe kom je aan vitamine A?

Vitamines zijn onontbeerlijk. We krijgen ze binnen via onze voeding als vitamine of als provitamine waar het lichaam zelf vitamine A van kan maken. Wie gevarieerd eet krijgt er doorgaans genoeg van binnen, tenzij de lever of alvleesklier niet goed functioneert. Sommige mensen zweren bij supplementen in de vorm van tabletten of capsules. Bij een goede gezondheid en een gevarieerd dieet is het niet nodig om extra vitamine A te slikken, tenzij de huisarts een ander advies geeft. Mensen die extreem ongezond en eenzijdig eten kunnen wel degelijk last van vitaminegebrek krijgen.

Lever en wortel

Vitamine A vind je in dierlijke producten zoals vlees (vooral in lever) en vleeswaren, zuivelproducten, vis en eidooier. Het wordt toegevoegd aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten. Verrijken, noemt men dat. Het kan goed tegen hitte, dus bij het koken blijft de vitamine intact. Het lichaam kan zelf vitamine A aanmaken uit plantaardige producten waar provitamine A in zit, zoals wortel, boerenkool, spinazie en andijvie. Een teveel aan vitamine A is alleen te halen uit dierlijke producten (zoals lever, leverpastei, leverworst of, zoals de walvisvaarders ontdekten, ijsberenvlees) of uit overmatig innemen van hoog gedoseerde vitaminepillen.

Kinderen en zwangeren

Kinderen tot drie jaar hebben niet zoveel vitamine A nodig. Geadviseerd wordt hen niet te veel leverworst en leverpastei te geven, niet meer dan twee tot drie boterhammen met een leverproduct per week. Volwassenen zouden het bij maximaal twee broodjes leverworst per dag moeten laten en zwangere vrouwen wordt geadviseerd leverproducten tijdelijk te laten staan en geen supplementen met vitamine A te slikken. Te veel vitamine A geeft kans op aangeboren afwijkingen aan de schedel, ogen, longen en het hart.

Betacaroteen en te veel retinol

Wie veel wortelen eet krijgt ook veel vitamine A binnen, en wordt zelfs geel tot oranje van de caroteen. Betacaroteen is de voorloper van vitamine A dat in veel fruitsoorten en groenten zit. Vitamine A wordt ook wel retinol wordt genoemd, bekend als anti-infectie vitamine. Betacaroteen wordt ook wel provitamine A genoemd. Veel wortels eten is bij lange na nog niet zo slecht als ijsberenvlees. Om klachten te krijgen door een te veel aan vitamine A moet je een ongelooflijk grote hoeveelheid eten van het product waar het in zit. Het lichaam weet voor een deel wel weg met de vitamine. Het overschot aan retinol wordt opgeslagen in de vetreserves en wat er dan nog overblijft kan deels worden uitgescheiden via de gal en urine. Dat uitscheiden gaat slecht. Wie over een lange periode te veel retinolopslag heeft, krijgt een ophoping in het vet. Bij een overdosis retinol loopt dat spaak en vormen zich de klachten die bij hypervitaminose A horen.

Vergiftigingsverschijnselen acute hypervitaminose A

Een overdosis van vitamine A levert verschillende klachten op. In de extreme variant kan zelfs een coma optreden. De klachten bij acute hypervitaminose A zijn:

• Misselijkheid en braken
• vermoeidheid
• geen trek in eten
• onscherp zicht
• spierpijn
• hoofdpijn
• schilferende huid
• rode huid

Vergiftigingsverschijnselen chronische hypervitaminose A

Op den duur geeft een te grote inname van vitamine A een veelheid aan klachten:

• Verstoord slaappatroon
• hoofdpijn
• haaruitval
• diarree
• afbrekende nagels
• gewichtsafname
• bloedarmoede
• uitdroging van huid en ogen
• bot- en gewrichtspijn
• extreme vermoeidheid
• schade aan de lever
• osteoperose
• schade aan nieren.

Waar is het goed voor?

Vitamine A is niet alleen een slechte vitamine. Dat is het alleen als het in grote hoeveelheden wordt ingenomen. Het is een onontbeerlijke vitamine voor de aanmaak van cellen in de huid, voor de ogen zodat ze zich kunnen aanpassen aan de schemer, de groei en het afweer- en immuunsysteem. Het is ook belangrijk bij de vorming van epitheelcellen in huid, luchtpijp, haar, tandvlees en longweefsel.

Hoe weet je dat je tekort aan vitamine A hebt?

Te veel vitamine A is niet goed, maar te weinig ook niet. Een tekort aan vitamine A merk je aan verminderde weerstand. Het geeft huidproblemen, je haar wordt dof en je krijgt problemen met je gebit. Nachtblindheid is een bekend gevolg van gebrek aan vitamine A en in een extreem geval kan het zelfs blindheid veroorzaken. Gebrek aan vitamine A kan ook de vruchtbaarheid verminderen.

Wat te doen?

Bij vermoedens van een teveel aan vitamine A (of juist een tekort) kun je het beste zo snel mogelijk de huisarts raadplegen. Verbetering treedt op door eenvoudig minder vitamine A tot je te nemen. De huisarts kan hier advies over geven.

Lees verder

• Arctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoep
• Vitamine D - de zon en nog zeven vitaminenbronnen
• Vitamine W - met de W van Wadden en Waddeneilanden
• Weerstand op peil houden als de r in de maand is