Bewegingsziekte (reisziekte): Oorzaken en behandeling

Bewegingsziekte is een veelvoorkomende aandoening die optreedt wanneer iemand zich niet goed voelt door bepaalde vormen van beweging. Dit kan zich uiten in symptomen zoals duizeligheid en hoofdpijn, vooral bij reizen met de auto, boot, of andere vervoersmiddelen. Hoewel bewegingsziekte meestal niet ernstig is, kunnen zelfzorgmaatregelen en enkele medicijnen helpen om de symptomen te verminderen.

• Synoniemen
• Epidemiologie van bewegingsziekte
• Mechanisme
• Oorzaken: Conflict bij identificatie van bewegingen in het lichaam
• Risicofactoren: Ziek worden door diverse soorten beweging
• Risicogroepen
• Symptomen van bewegingsziekte
• Alarmsymptomen
• Zelfzorgmaatregelen bij bewegingsziekte
• Goede zitplaats kiezen
• Leefstijl en dieet
• Natuurlijke behandelingen
• Rusten en ontspanning
• Stabiele objecten bekijken
• Alarmsymptomen
• Professionele medische behandeling
• Medicijnen
• Polsbanden
• Prognose van bewegingsziekte
• Complicaties
• Chronische misselijkheid en braken
• Uitdroging
• Voedingsproblemen
• Psychologische impact
• Evenwichtsproblemen
• Verergering van bestaande aandoeningen
• Preventie van bewegingsziekte

Synoniemen

Bewegingsziekte staat ook bekend onder verschillende synoniemen, waaronder:

• luchtziekte
• reisziekte
• wagenziekte
• zeeziekte

Epidemiologie van bewegingsziekte

Bewegingsziekte, ook bekend als reisziekte, is een aandoening die ontstaat wanneer er een disbalans is tussen de visuele en de evenwichtsgevoelens in het lichaam. Het is een van de meest voorkomende fysiologische reacties op bewegende omgevingen, vooral bij reizen, maar het kan ook optreden in andere situaties zoals bij simulators of bepaalde vormen van sport. De prevalentie van bewegingsziekte varieert wereldwijd, met een hogere incidentie bij bepaalde groepen mensen.

Prevalentie
Bewegingsziekte komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen, hoewel het in alle leeftijden kan optreden. Ongeveer 10% van de volwassenen meldt incidentele of chronische gevallen van bewegingsziekte. Bij kinderen is de prevalentie hoger, met pieken in de leeftijd van 2 tot 12 jaar, waarna de frequentie meestal afneemt naarmate men ouder wordt. Er is ook een duidelijke invloed van geslacht, waarbij vrouwen vaker last hebben van bewegingsziekte dan mannen, vooral in de reproductieve jaren.

Geografische verschillen
De prevalentie van bewegingsziekte kan variëren afhankelijk van geografische locatie. In gebieden met veel toerisme en intensief gebruik van transportmiddelen, zoals boten, vliegtuigen en bussen, komen gevallen vaker voor. Studies hebben aangetoond dat mensen die regelmatig reizen, zoals zeevarenden of piloten, een hoger risico hebben op het ontwikkelen van bewegingsziekte.

Seizoensgebondenheid
Er lijkt een seizoensgebonden effect te zijn op bewegingsziekte, waarbij gevallen vaker optreden in de zomermaanden. Dit kan te maken hebben met een verhoogde blootstelling aan reizen tijdens vakanties en het gebruik van voertuigen die onregelmatige bewegingen veroorzaken.

Genetische factoren
Er is enig bewijs dat genetische factoren een rol kunnen spelen bij de gevoeligheid voor bewegingsziekte. Personen die familieleden hebben met een geschiedenis van reisziekte, hebben een grotere kans om zelf ook gevoelig te zijn voor de aandoening. Genetisch onderzoek heeft echter nog geen specifieke genen geïdentificeerd die de neiging tot bewegingsziekte verklaren.

Mechanisme

Het mechanisme van bewegingsziekte is gebaseerd op de interactie tussen visuele waarneming en het evenwichtssysteem van het lichaam. Het ontstaan van bewegingsziekte wordt veroorzaakt door een conflict tussen de signalen die het brein ontvangt van de ogen, het evenwichtsorgaan in het binnenoor en andere delen van het zenuwstelsel.

Sensorische conflict theorie
Volgens de sensorische conflict theorie veroorzaakt bewegingsziekte een verstoring wanneer het brein conflicterende signalen ontvangt van het visuele systeem en het vestibulaire systeem (evenwichtsorgaan). Wanneer iemand bijvoorbeeld in een voertuig zit en het landschap buiten ziet bewegen, maar het lichaam zelf niet beweegt, ontstaan er tegenstrijdige informatie die door het brein moeilijk te verwerken is. Dit kan leiden tot symptomen zoals misselijkheid, duizeligheid en zweten.

Evenwichtsorgaan
Het vestibulaire systeem, gelegen in het binnenoor, speelt een centrale rol in de waarneming van beweging. Dit systeem detecteert veranderingen in de positie van het hoofd en helpt het lichaam in evenwicht te blijven. Wanneer dit systeem onterecht beweegt of wanneer het brein signalen ontvangt die niet overeenkomen met wat er visueel wordt waargenomen, kan bewegingsziekte ontstaan.

Nervus vagus en misselijkheid
Een andere theorie met betrekking tot het mechanisme van bewegingsziekte is de rol van de nervus vagus, die betrokken is bij misselijkheid en braken. De verwarring tussen de visuele en vestibulaire signalen kan leiden tot een overreactie van de nervus vagus, wat resulteert in de symptomen die kenmerkend zijn voor bewegingsziekte, zoals misselijkheid en zweten.

Oorzaken: Conflict bij identificatie van bewegingen in het lichaam

Bewegingsziekte ontstaat door een conflict tussen de signalen die het lichaam ontvangt over beweging. De hersenen ontvangen informatie van verschillende zintuigen, zoals de inwendige oren, ogen, spieren en gewrichten. Wanneer deze signalen niet goed op elkaar zijn afgestemd — bijvoorbeeld wanneer de ogen doorgeven dat het lichaam stil staat, terwijl de oren signalen van beweging ontvangen — kan dit leiden tot bewegingsziekte. Dit probleem ontstaat vaak tijdens ritten zoals op een draaimolen, waar de ogen een statisch beeld waarnemen, terwijl het innerlijke evenwichtsorgaan beweging waarneemt. De rol van genen bij de gevoeligheid voor bewegingsziekte is nog niet volledig begrepen, hoewel vaak blijkt dat de aandoening in families voorkomt.

Risicofactoren: Ziek worden door diverse soorten beweging

Bewegingsziekte kan worden veroorzaakt door verschillende soorten bewegingen, zoals reizen in een auto, bus, trein, vliegtuig of boot. Attractieparkritten, skiën en het gebruik van virtual reality kunnen eveneens symptomen van bewegingsziekte veroorzaken. Personen met vestibulaire migraine, een aandoening gekenmerkt door aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn, lopen een verhoogd risico op bewegingsziekte.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van bewegingsziekte. Deze risicogroepen variëren afhankelijk van genetische, omgevings- en gezondheidsfactoren.

Kinderen
Kinderen, vooral tussen de 2 en 12 jaar, zijn gevoeliger voor bewegingsziekte dan volwassenen. Het is niet ongewoon dat kinderen in deze leeftijdsgroep last hebben van misselijkheid en andere symptomen van reisziekte tijdens ritten in voertuigen.

Vrouwen
Vrouwen, met name tijdens de menstruatiecyclus of zwangerschap, kunnen een verhoogde gevoeligheid voor bewegingsziekte vertonen. Hormonale schommelingen spelen mogelijk een rol in deze verhoogde gevoeligheid.

Personen met een voorgeschiedenis van migraine
Mensen die gevoelig zijn voor migraine kunnen ook gevoeliger zijn voor bewegingsziekte. Er is een overlap tussen de mechanismen van migraine en bewegingsziekte, wat suggereert dat personen met migraine vaker last kunnen hebben van de aandoening.

Personen die vaak reizen
Mensen die regelmatig reizen, zoals zeelieden, piloten en zakenreizigers, hebben een hoger risico om bewegingsziekte te ervaren, vooral wanneer ze blootgesteld worden aan langdurige of complexe bewegingen, zoals bij het reizen per schip of vliegtuig.

Symptomen van bewegingsziekte

Bewegingsziekte manifesteert zich doorgaans snel. Symptomen kunnen onder andere zijn:

• Duizeligheid
• Verhoogde speekselproductie (kwijlen)
• Bleke huid (pallor)
• Verlies van eetlust
• Koud zweten
• Misselijkheid
• Braken
• Snelle ademhaling (hyperventilatie)
• Hoofdpijn
• Rusteloosheid en slaperigheid

Alarmsymptomen

Bewegingsziekte kan zich manifesteren door verschillende symptomen, waarvan sommige alarmerend kunnen zijn. Het is belangrijk om deze symptomen tijdig te herkennen om de juiste maatregelen te kunnen nemen.

Misselijkheid en braken
De meest voorkomende symptomen van bewegingsziekte zijn misselijkheid en braken. Deze symptomen treden vaak op na een tijdje bewegen in een voertuig, boot of vliegtuig.

Duizeligheid
Duizeligheid is een ander veelvoorkomend symptoom van bewegingsziekte. Het gevoel van draaierig zijn kan leiden tot verlies van coördinatie en balans, wat gevaarlijk kan zijn in bepaalde situaties, zoals bij het besturen van een voertuig.

Zweten en bleekheid
Veel patiënten ervaren overmatig zweten en bleekheid als reactie op bewegingsziekte. Dit kan gepaard gaan met koude rillingen en een gevoel van zwakte, wat het welzijn van de patiënt verder beïnvloedt.

Zelfzorgmaatregelen bij bewegingsziekte

Er zijn verschillende zelfzorgmaatregelen die kunnen helpen om de symptomen van bewegingsziekte te verminderen:

Goede zitplaats kiezen

Kies een zitplaats die de beweging minimaliseert. Dit kan bijvoorbeeld voorin een auto, boven de vleugel van een vliegtuig of op het midden van het dek van een boot zijn. Vermijd plaatsen waar je motoren kunt ruiken, omdat dit de symptomen kan verergeren.

Leefstijl en dieet

Vermijd alcohol en stop met roken. Lees niet tijdens het reizen en kijk niet naar een smartphone. Adem frisse lucht in en kies voor lichte maaltijden vlak voor en tijdens de reis om de symptomen te verlichten.

Natuurlijke behandelingen

Sommige mensen vinden verlichting door het gebruik van rauwe gember of munt. Acupunctuur en acupressuur kunnen ook nuttig zijn voor sommige patiënten. Raadpleeg echter altijd een arts voordat je natuurlijke behandelingen probeert.

Rusten en ontspanning

Technieken zoals diepe ademhaling, het vanaf 100 naar 0 terugtellen, de ogen sluiten, of naar een object in de verte kijken, kunnen helpen om de symptomen te verlichten. Bij lange ritten is het belangrijk om regelmatig pauzes te nemen.

Stabiele objecten bekijken

Kijken naar de horizon, de voorruit of een ander stabiel object kan helpen om de symptomen te verminderen.

Alarmsymptomen

Als je last hebt van aanhoudende duizeligheid, hoofdpijn, braken, gehoorverlies, of pijn op de borst, moet je onmiddellijk medische hulp zoeken. Deze symptomen kunnen wijzen op een ernstigere aandoening die verder onderzocht moet worden.

Professionele medische behandeling

Medicijnen

Als zelfzorgmaatregelen niet voldoende helpen, kan een arts medicatie voorschrijven. Anti-emetica, zoals Dimenhydrinate (Dramamine), kunnen effectief zijn. Deze antihistaminica verlichten zowel symptomen van allergieën als evenwichtsproblemen veroorzaakt door bewegingsziekte. De eerste dosis moet ongeveer één uur voor vertrek worden ingenomen, met daaropvolgende doses elke vier tot zes uur. Scopolamine (Maldemar) is beschikbaar als pleister en moet vier uur voor vertrek achter het oor worden geplakt; een dosis duurt tot drie dagen.

Andere medicijnen die door artsen kunnen worden voorgeschreven, zijn onder meer:

• Cyclizine (Marezine, Marzine, Emoquil)
• Meclizine (Antivert, Bonine)
• Promethazine (Phenadoz, Phenergan, Promethegan)

Deze medicijnen kunnen bijwerkingen hebben zoals slaperigheid en een droge mond (xerostomie).

Polsbanden

Specifieke polsbandjes kunnen ook helpen bij het verminderen van de symptomen van bewegingsziekte. Deze bandjes kunnen worden gebruikt in voertuigen zoals auto’s, boten, bussen, treinen en vliegtuigen.

Prognose van bewegingsziekte

De prognose van bewegingsziekte is meestal goed, aangezien de meeste mensen herstellen zodra de bewegingsstimulus wegvalt. Voor sommige mensen kunnen de symptomen echter terugkeren of chronisch worden.

Zelfherstel
In veel gevallen verdwijnen de symptomen van bewegingsziekte vanzelf zodra de patiënt de bewegingsbron verlaat. Bijvoorbeeld, na het stoppen met reizen of het verlaten van een bewegend voertuig, verdwijnen de symptomen meestal binnen een korte tijd.

Chronische gevallen
In sommige gevallen kunnen de symptomen van bewegingsziekte chronisch worden, vooral bij mensen die vaker reizen of zich regelmatig blootstellen aan beweging. Deze gevallen vereisen mogelijk medische behandeling of gedragsinterventies om de symptomen te verminderen.

Complicaties

Bewegingsziekte is doorgaans niet ernstig, maar in sommige gevallen kunnen complicaties optreden, vooral bij ernstige of langdurige symptomen. Mogelijke complicaties zijn:

Chronische misselijkheid en braken

Langdurige of ernstige gevallen van bewegingsziekte kunnen leiden tot chronische misselijkheid en braken, wat kan resulteren in uitdroging en een verstoring van het elektrolytenevenwicht. Het is belangrijk om de symptomen tijdig te behandelen om deze complicaties te voorkomen.

Uitdroging

Door aanhoudend braken en verhoogde speekselproductie kunnen patiënten last krijgen van uitdroging. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid en vereist vaak medische interventie om de vochtbalans te herstellen.

Voedingsproblemen

Regelmatig braken kan leiden tot voedingsproblemen door onvoldoende inname van voedsel en voedingsstoffen. Dit kan vooral problematisch zijn voor mensen met een al verzwakte gezondheid of ondervoeding.

Psychologische impact

De constante angst voor bewegingsziekte kan leiden tot stress en angst, wat op zijn beurt kan bijdragen aan het verergeren van de symptomen. In sommige gevallen kunnen patiënten ook sociale beperkingen ervaren door hun angst om te reizen of deel te nemen aan activiteiten die bewegingsziekte kunnen veroorzaken.

Evenwichtsproblemen

Bij sommige mensen kunnen de symptomen van bewegingsziekte leiden tot langdurige evenwichtsproblemen, vooral als de aandoening vaak terugkeert. Dit kan de dagelijkse activiteiten beïnvloeden en extra ondersteuning vereisen.

Verergering van bestaande aandoeningen

Bewegingsziekte kan bestaande aandoeningen, zoals vestibulaire migraine of andere evenwichtsstoornissen, verergeren. Dit kan leiden tot een verhoogde frequentie of ernst van de symptomen van de onderliggende aandoening.

Preventie van bewegingsziekte

Hoewel het niet altijd mogelijk is om bewegingsziekte volledig te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen om de kans op het ontwikkelen van symptomen te verminderen:

• Voldoende rusten: Zorg voor voldoende slaap voordat je aan een reis begint.
• Lichte maaltijden: Eet een lichte maaltijd vóór de reis en vermijd zware of vette voeding.
• Regelmatige pauzes: Neem regelmatig pauzes tijdens lange ritten om je lichaam de kans te geven zich aan te passen.
• Hydratatie: Blijf goed gehydrateerd door voldoende water te drinken, maar vermijd alcoholische dranken.
• Focus op een stabiel object: Kijk naar een stabiel object zoals de horizon om je evenwichtsorganen te kalmeren.

Door deze maatregelen te nemen en indien nodig de juiste behandelingen te gebruiken, kan de impact van bewegingsziekte aanzienlijk worden verminderd.

Lees verder

• Vliegtuigreis: Gezondheidsrisico's door reizen met vliegtuig