Cholestase: Galstuwing door vernauwing van galwegen
Cholestase is de medische term voor galstuwing, een aandoening die ontstaat door vernauwing of afsluiting van de galwegen die de gal van de lever naar de darm transporteren. Hierdoor wordt de galstroom vertraagd of geblokkeerd. Dit kan worden veroorzaakt door aandoeningen van de galwegen, de alvleesklier (pancreas) of de lever, maar ook door andere factoren. Jeuk, afwijkingen in urine en ontlasting, geelzucht en buikpijn zijn enkele kenmerken van deze aandoening. Om de diagnose te stellen, zijn diverse beeldvormende onderzoeken en bloedonderzoeken nodig. De behandeling bestaat meestal uit medicijnen en/of chirurgie.- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken: Vernauwing of afsluiting van galwegen in of buiten de lever
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Symptomen: Jeuk, geelzucht, witte ontlasting en donkere urine
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Diagnostische tabel voor cholestase
- Behandeling galstuwing
- Prognose cholestase
- Complicaties
- Preventie en extra tips
- Praktische tips voor het omgaan met cholestase
- Raadpleeg een arts voor een juiste diagnose
- Volg het voorgeschreven behandelplan strikt op
- Beheer je dieet om de lever te ondersteunen
- Verminder je jeuk met medicijnen en huideverzorging
- Neem maatregelen om geelzucht te verlichten
- Controleer regelmatig je leverfunctie
- Zorg voor voldoende rust en slaap
- Overleg met je arts over het gebruik van medicijnen
- Monitor je symptomen en zoek tijdig hulp
- Leer meer over je aandoening en stel vragen aan je arts
- Zoek steun van anderen met cholestase
- Misvattingen rond cholestase
- Cholestase is altijd het gevolg van galstenen
- Jeuk is het enige symptoom van cholestase
- Cholestase treft alleen de lever
- Een bloedonderzoek kan altijd direct cholestase bevestigen
- Cholestase verdwijnt vanzelf zonder behandeling
- Een gezond voedingspatroon kan cholestase genezen
Epidemiologie
Cholestase is een aandoening waarbij de galafvoer belemmerd wordt, wat leidt tot de ophoping van galzuren in de lever en het bloed. De prevalentie van cholestase varieert wereldwijd afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De aandoening kan zowel acuut als chronisch voorkomen en is geassocieerd met verschillende ziekten, van leverziekten tot hormonale veranderingen.Frequentie en verdeling
Cholestase komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert sterk afhankelijk van het type cholestase. In ontwikkelde landen is het vaak gerelateerd aan leverziekten zoals hepatitis, cirrose, of galstenen. In andere delen van de wereld kunnen infecties, zoals malaria, bijdragen aan een hogere incidentie. Bij vrouwen, vooral tijdens de zwangerschap, kan cholestase van de zwangerschap optreden, wat leidt tot een hogere prevalentie bij deze groep.
Ziekteverloop en prognose
De prognose van cholestase hangt af van de oorzaak. Cholestase die veroorzaakt wordt door tijdelijk factoren zoals galstenen, heeft over het algemeen een goede prognose na behandeling. Chronische cholestase, veroorzaakt door leverziekten of genetische aandoeningen zoals primair scleroserende cholangitis, kan echter leiden tot langdurige leverbeschadiging en zelfs leverfalen als het niet goed wordt behandeld.
Mechanisme
Cholestase ontstaat wanneer de afvoer van gal van de lever naar de galblaas of darmen belemmerd is, wat leidt tot de ophoping van galzuren in de lever en het bloed. Dit kan ontstaan door een obstructie in de galwegen of door een defect in de levercellen zelf.Obstructieve cholestase
Obstructieve cholestase wordt vaak veroorzaakt door fysieke blokkades in de galwegen, zoals galstenen, tumoren of stralingsbeschadiging. Deze blokkades voorkomen de normale galafvoer, waardoor galzuren zich ophopen in de lever, wat kan leiden tot leverbeschadiging en geelzucht.
Intrahepatische cholestase
Intrahepatische cholestase vindt plaats wanneer de galafvoer wordt belemmerd binnen de lever zelf. Dit kan worden veroorzaakt door leverziekten zoals hepatitis of cirrose, waarbij de galwegen in de lever beschadigd raken. Dit kan ook het gevolg zijn van genetische aandoeningen die de functie van galtransporteurs verstoren.
Oorzaken: Vernauwing of afsluiting van galwegen in of buiten de lever
De galstroom is tussen de levercellen en de twaalfvingerige darm vertraagd of geblokkeerd, waardoor bilirubine vrijkomt. Dit afvalproduct vormt zich bij de afbraak van oude of beschadigde rode bloedcellen. Bilirubine komt vrij in de bloedbaan en hoopt zich op. Normaal gesproken bindt bilirubine zich met gal in de lever, waarna het naar de galwegen in het spijsverteringskanaal gaat en vervolgens het lichaam verlaat. De meeste bilirubine wordt uitgescheiden via de ontlasting, maar een kleine hoeveelheid wordt uitgescheiden via de urine.Cholestase, ook bekend als "cholestasis", kent tal van oorzaken die zowel binnen als buiten de lever kunnen liggen. Daarnaast kan medicatiegebruik soms tot cholestase leiden.
Een zwangerschap veroorzaakt soms cholestase / Bron: PublicDomainPictures, PixabayIntrahepatische cholestase vindt plaats in de lever en kan worden veroorzaakt door:
- Aangeboren fouten in galzuursynthese
- Acute hepatitis (leverontsteking)
- Alpha-1-antitrypsine-deficiëntie
- Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen met symptomen aan hart, huid, maag en darmen, lever, nieren en hersenen)
- Een alcoholische leverziekte (vetlever, hepatitis en cirrose)
- Een bacterieel abces in de lever
- Een lymfoom
- Zwangerschap
- Ernstige infecties die zich hebben verspreid via de bloedbaan (sepsis: bloedvergiftiging)
- Het Alagille-syndroom (afwijkingen aan gezicht, hart en lever)
- Mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
- Primaire biliaire levercirrose (ontsteking en littekenvorming in de lever)
- Primaire of uitgezaaide leverkanker
- Primaire scleroserende cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht)
- Sarcoïdose (aandoening aan huid, longen, ogen en zenuwstelsel)
- Totale parenterale voeding (uitsluitend via een ader (intraveneus) voeding krijgen)
- Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
- Virale hepatitis
Buiten de lever
Extrahepatische cholestase gebeurt buiten de lever, waarbij het probleem optreedt in de grote galwegen. Dit kan worden veroorzaakt door:
- Cysten (abnormaal gevormde blaasvormige holten in het lichaam)
- Druk op de galwegen door een nabijgelegen massa of tumor
- Een pancreastumor (tumor in de alvleesklier) of pseudocyste
- Een vernauwing van de galwegen (strictuur)
- Galgangatresie (verstopping in de galwegen en leverschade)
- Galwegstenen (cholelithiasis)
- Galwegtumoren
- Gezwellen
- Littekens
- Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
- Primaire scleroserende cholangitis
- Wormen
Medicijnen
Bepaalde geneesmiddelen kunnen eveneens leiden tot cholestase, zoals:
- Anabole steroïden
- Antibiotica zoals ampicilline en andere penicillines
- De anticonceptiepil (orale contraceptiva)
- Chlorpromazine
- Cimetidine
- Estradiol
- Imipramine
- Prochlorperazine
- Terbinafine
- Tolbutamide
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op cholestase verhogen. Deze factoren kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening, evenals de leeftijd en gezondheidstoestand van de patiënt.Hormonale invloeden
Vrouwen in de zwangerschap hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van cholestase van de zwangerschap, een aandoening die gepaard gaat met symptomen zoals jeuk, geelzucht en verhoogde galzuren. Dit komt vaker voor in het derde trimester en kan ernstige gevolgen hebben voor zowel moeder als kind als het niet tijdig wordt behandeld.
Leverziekten en genetische aandoeningen
Chronische leverziekten zoals hepatitis, cirrose en primaire biliary cirrose zijn risicofactoren voor het ontwikkelen van cholestase. Genetische aandoeningen zoals primair scleroserende cholangitis en cystische fibrose verhogen ook het risico op intrahepatische cholestase.
Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen lopen een groter risico om cholestase te ontwikkelen. Deze risicogroepen zijn vaak afhankelijk van de specifieke oorzaken van cholestase en kunnen ook verschillen op basis van leeftijd, geslacht en genetische aanleg.Zwangere vrouwen
Cholestase van de zwangerschap komt voornamelijk voor in het derde trimester en komt vaker voor bij vrouwen die eerder zwangerschapscholestase hebben gehad. De aandoening kan ernstige gevolgen hebben voor de zwangerschap, waaronder vroeggeboorte en een verhoogd risico voor foetale schade, vooral als het niet op tijd wordt behandeld.
Patiënten met leverziekten
Mensen met leveraandoeningen zoals cirrose of hepatitis hebben een verhoogd risico op cholestase. In deze gevallen kan de galafvoer in de lever verstoord raken, wat leidt tot de ophoping van galzuren in de lever en het bloed.
Symptomen: Jeuk, geelzucht, witte ontlasting en donkere urine
De urine van een patiënt met cholestase is donker gekleurd (donker gekleurde urine) doordat de nieren het overtollige bilirubine uitscheiden. De ontlasting heeft een witte kleur (kleigekleurde ontlasting) omdat de bilirubine niet via de darm kan worden uitgescheiden. Vetdiarree is een ander mogelijk ontlastingspatroon. Jeuk (pruritus) is een veelvoorkomend probleem en treedt op door de ophoping van galproducten in de huid. Icterus (geelzucht) komt ook voor doordat de overtollige bilirubine zich afzet in de huid, waardoor de patiënt een gele huid of gele ogen krijgt. De patiënt kan bepaalde voedingsmiddelen niet verteren, wat leidt tot buikpijn, vooral in de rechterbovenhoek van de buik. Andere symptomen kunnen zijn: een verlies van eetlust, misselijkheid, braken, een lage bloeddruk (hypotensie), een versnelde hartslag (tachycardie), vermoeidheid, zwakte en/of koorts. Deze symptomen zijn vaak afhankelijk van de onderliggende oorzaak van cholestase.Alarmsymptomen
Cholestase kan zich presenteren met verschillende symptomen die kunnen wijzen op de noodzaak voor medische evaluatie en behandeling. Alarmsymptomen van cholestase kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening.Geelzucht (icterus)
Geelzucht is een van de meest voorkomende alarmsymptomen van cholestase. Het ontstaat wanneer bilirubine zich ophoopt in het bloed en zich in de huid en ogen afzet, wat leidt tot een gele verkleuring van de huid en het oogwit. Geelzucht kan wijzen op obstructie in de galwegen of op een ernstige leveraandoening.
Jeuk (pruritus)
Jeuk is een veelvoorkomend symptoom van cholestase, vooral bij cholestase van de zwangerschap. Het ontstaat als gevolg van de ophoping van galzuren in de huid. Bij sommige patiënten kan de jeuk intens zijn en het dagelijkse functioneren ernstig verstoren.
Donkere urine en lichte ontlasting
Patiënten met cholestase kunnen donkere urine opmerken als gevolg van verhoogde bilirubine-niveaus in het bloed. Tegelijkertijd kan de ontlasting lichter van kleur zijn, omdat galzuren niet effectief in de darmen worden afgegeven om de normale kleuring van ontlasting te produceren.
Ascites wijst op een oorzaak van galstuwing in de lever / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoekDe aanwezigheid van geelzucht wijst vaak in de richting van cholestase. De arts probeert de oorzaak te achterhalen door het beluisteren van de symptomen die de patiënt meldt en het zelf identificeren van zichtbare symptomen. Een chronische leverziekte kenmerkt zich door spider angiomen (kleine spinnenwebjes bestaande uit bloedvaten die zichtbaar zijn in de huid), een vergrote lever (hepatomegalie), een vergrote milt (splenomegalie) en een ophoping van vocht in de buik (ascites). Het recente gebruik van medicatie kan ook wijzen op een leverprobleem. Soms is de oorzaak moeilijk te achterhalen, bijvoorbeeld bij algemenere symptomen of bij alcoholgebruik. Bijgevolg zijn bijkomende onderzoeken vereist om de oorzaak van galstuwing te achterhalen.
Diagnostisch onderzoek
De arts voert een bloedonderzoek uit. Uit de resultaten blijkt dat de patiënt een verhoogd bilirubinegehalte en verhoogde alkalische fosfatase in het bloed heeft. Verdere beeldvormende onderzoeken om cholestase te diagnosticeren zijn een echografie van de buik (echografie van het abdomen), een CT-scan en een MRI-scan van de buik. Af en toe is een leverbiopsie vereist. Daarnaast kan een endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie (ERCP) nodig zijn. Hierbij gebruikt de arts een endoscoop (soort flexibele kijkbuis) die hij in de mond van de patiënt plaatst. De arts injecteert vervolgens een radioactief contrastmiddel door de buis in de gal- en pancreasleidingen, waarna röntgenfoto’s worden gemaakt.
Diagnostische tabel voor cholestase
Deze tabel biedt een overzicht van de mogelijke oorzaken van cholestase, evenals de diagnostische benaderingen die gebruikt kunnen worden om de oorzaak vast te stellen. Bij twijfel is het belangrijk altijd een arts te raadplegen voor verdere evaluatie en behandeling.| Diagnose / Oorzaak | Symptomen | Diagnostische testen en oorzaken |
|---|---|---|
| Primair biliaire cholangitis | Vermoeidheid, jeuk, geelzucht, donkere urine, lichte ontlasting | Bloedonderzoek kan verhoogde ALP (alkalische fosfatase) en GGT (gamma-glutamyltransferase) laten zien. Een verhoogd anti-mitochondriaal antilichaam (AMA) is typisch voor primair biliaire cholangitis. Beeldvormende onderzoeken zoals een echografie of MRCP kunnen worden uitgevoerd om verstoppingen in de galwegen uit te sluiten. |
| Primair scleroserende cholangitis | Jeuk, geelzucht, vermoeidheid, pijn in de rechterbovenbuik | Bloedonderzoek toont verhoogde ALP en GGT. Beeldvorming kan aanwijzingen geven voor galwegvernauwing, en een leverbiopsie kan noodzakelijk zijn voor de diagnose. Vaak is er ook een associatie met inflammatoire darmziekten zoals colitis ulcerosa. |
| Galstenen in de galwegen | Pijn in de rechterbovenbuik, misselijkheid, braken, geelzucht | Beeldvormende onderzoeken, zoals echografie of CT-scan, kunnen galstenen in de galwegen aantonen. Een MRCP is een niet-invasieve manier om de galwegen goed in beeld te brengen. In sommige gevallen kan een ERCP nodig zijn om galstenen uit de galwegen te verwijderen. |
| Ziekte van Caroli | Jeuk, buikpijn, koorts, geelzucht, verkleurde ontlasting | Echografie of MRCP toont vaak verwijdde galwegen. Een leverbiopsie kan helpen bij het stellen van de diagnose, en genetisch onderzoek kan de erfelijke aard van de aandoening bevestigen. |
| Hepatitis (virale infecties zoals hepatitis B of C) | Vermoeidheid, verlies van eetlust, geelzucht, buikpijn | Bloedonderzoek om virale infecties te detecteren, zoals het meten van hepatitis B- of C-virusantigenen en antilichamen. Leverfunctieonderzoeken kunnen verhoogde leverenzymen tonen. Beeldvorming kan helpen bij het vaststellen van leverbeschadiging. |
| Alcoholische leverziekte | Vermoeidheid, geelzucht, buikpijn, verlies van eetlust | Bloedonderzoek kan verhoogde leverenzymen tonen. De diagnose wordt vaak gesteld op basis van de medische geschiedenis van alcoholgebruik, klinische symptomen en leverfunctieonderzoek. Beeldvorming kan hepatische steatose of levercirrose aantonen. |
| Medicatiegerelateerde cholestase | Jeuk, geelzucht, donkere urine, vermoeidheid | Bloedonderzoek kan verhoogde leverenzymen en galzuren laten zien. De anamnese is belangrijk, aangezien de cholestase kan worden veroorzaakt door bepaalde medicijnen, zoals antibiotica, anticonvulsiva of statines. Het stoppen met het medicijn kan verbetering van de symptomen veroorzaken. |
| Tumoren of obstructie van de galwegen (bijv. galblaaskanker) | Geelzucht, pijn in de rechterbovenbuik, gewichtsverlies | Beeldvormende onderzoeken, zoals CT-scan, MRI of echografie, kunnen tumoren of obstructie van de galwegen aantonen. Een biopsie kan nodig zijn om de aard van de tumor te bepalen. Bij verdenking op galblaaskanker kan een laparoscopische ingreep nodig zijn voor verdere evaluatie. |
Behandeling galstuwing
De behandeling van cholestase richt zich op de onderliggende oorzaak van de galstuwing. De arts kan galwegstenen verwijderen, wat tot volledig herstel leidt. Bij patiënten met kanker kan een chirurgische ingreep nodig zijn waarbij de arts een stent plaatst rond vernauwde of verstopte delen van de galbuis om de afvoergang weer te openen. Dit geneest echter niet de onderliggende kanker. Als een geneesmiddel cholestase veroorzaakt, kan de arts een ander medicijn of een andere dosering voorschrijven, wat vaak leidt tot het verdwijnen van de symptomen. Bij aanhoudende cholestase kunnen supplementen (calcium en vitamine D) nodig zijn.Prognose cholestase
De vooruitzichten van galwegstuwing zijn zeer variabel en moeilijk individueel in te schatten, omdat deze afhankelijk zijn van de onderliggende oorzaak en de tijdige behandeling van de aandoening.Complicaties
Mogelijke complicaties van galstuwing zijn:- Bloedingen: De darmen absorberen vitamine K slecht, wat noodzakelijk is voor de bloedstolling, waardoor een patiënt met cholestase makkelijk bloedingen krijgt.
- Diarree
- Slechte absorptie van vet en vetoplosbare vitaminen, zoals een tekort aan vitamine A
- Ernstige jeuk
- Orgaanfalen bij de ontwikkeling van sepsis
- Zwakke botten (osteomalacie) door chronische aanwezigheid van cholestase: Doordat gal niet in de darm terechtkomt, is er een slechte absorptie van calcium en vitamine D, wat leidt tot een tekort aan deze voedingsstoffen (tekort aan calcium en tekort aan vitamine D), wat verlies van botweefsel veroorzaakt.
Preventie en extra tips
Er zijn verschillende stappen die je kunt nemen om de kans op cholestase te verkleinen:- Vermijd overmatig alcoholgebruik om leverschade te voorkomen.
- Zorg voor een gezonde voeding rijk aan groenten, fruit en vezels om de lever gezond te houden.
- Beperk het gebruik van medicijnen die bekend staan om leverproblemen te veroorzaken, en overleg met een arts over alternatieven indien nodig.
- Voorkom blootstelling aan giftige stoffen die de lever kunnen beschadigen.
- Onderga regelmatig medische controles om vroegtijdige tekenen van leverproblemen op te sporen.
