Syfilis: Bacteriële infectie via seksueel contact

Syfilis is een ernstige bacteriële infectie die voornamelijk wordt overgedragen via seksueel contact, maar ook op andere manieren kan worden verspreid. Dit maakt het een seksueel overdraagbare aandoening (SOA). Syfilis kent verschillende stadia en kan uiteenlopende symptomen vertonen, variërend van zweren en huiduitslag tot ernstige complicaties zoals schade aan het hart en de hersenen. Zonder behandeling kan syfilis leiden tot ernstige gezondheidsproblemen of zelfs de dood. Vroegtijdige diagnose en behandeling met antibiotica zijn cruciaal. Veilige sekspraktijken en het gebruik van condooms zijn effectieve maatregelen om de verspreiding van deze infectie te voorkomen.

• Synoniemen syfilis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van syfilis: De bacterie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen en fasen van SOA
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van syfilis
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen syfilis

Syfilis is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Lues venerea
• Morbus gallicus

Epidemiologie

Syfilis is een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wereldwijd voorkomt, maar de prevalentie varieert sterk tussen landen en regio's. De epidemiologie van syfilis is afhankelijk van diverse factoren, waaronder risicogroepen, preventiemaatregelen, en de aanwezigheid van andere SOA's.

Wereldwijd voorkomen

Syfilis komt wereldwijd voor, maar de incidentie is het hoogst in sub-Saharisch Afrika, waar het een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit is. In sommige ontwikkelde landen is de prevalentie van syfilis afgenomen, maar er zijn recente stijgingen in infecties, vooral bij risicogroepen zoals mannen die seks hebben met mannen (MSM).

Verspreiding in ontwikkelde landen

In ontwikkelde landen, zoals de Verenigde Staten en Europa, is de prevalentie van syfilis gestegen, met name onder MSM. Dit kan worden toegeschreven aan veranderende seksuele gedragingen, verminderde angst voor infecties, en een afname van het gebruik van condooms. In deze regio's zijn er ook frequente gevallen van syfilis in combinatie met hiv.

Geografische variabiliteit

De prevalentie van syfilis varieert aanzienlijk tussen landen en regio's. In veel lage-inkomenslanden is syfilis nog steeds een belangrijke oorzaak van infecties en complicaties, vooral tijdens de zwangerschap, waar het kan leiden tot ernstige uitkomsten zoals aangeboren syfilis.

Mechanisme

Syfilis wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum, die via direct contact met de huid of slijmvliezen wordt overgedragen, meestal tijdens seksueel contact. De bacterie kan verschillende stadia doormaken, die variëren van een acute, lokale infectie tot een chronische, systemische ziekte.

Overdracht en infectie

De infectie begint meestal met een pijnloze zweer of ulcus op de plaats van infectie, meestal de geslachtsorganen, anus of mond. Treponema pallidum is in staat om de slijmvliezen te doordringen en zich via de lymfevaten naar de bloedbaan te verspreiden. De bacterie heeft de capaciteit om het immuunsysteem te ontwijken, waardoor het moeilijk te bestrijden is zonder behandeling.

Stadia van syfilis

Syfilis ontwikkelt zich in verschillende stadia, van primair tot tertiair. In de eerste fase verschijnt een pijnloze zweer (chancre) die vaak vanzelf geneest. In de secundaire fase kunnen uitslag, koorts en spierpijn optreden. De latente fase volgt, waarin de symptomen verdwijnen, maar de bacterie nog steeds in het lichaam aanwezig is. Het tertiaire stadium kan jaren later optreden, met ernstige complicaties zoals hart- en vaatziekten of neurosyfilis.

Verspreiding door het lichaam

In de latente fase kan Treponema pallidum zich door het hele lichaam verspreiden, inclusief de hersenen, het ruggenmerg en de organen. Dit maakt syfilis een potentieel gevaarlijke ziekte die zonder behandeling kan leiden tot ernstige, soms levensbedreigende aandoeningen.

Oorzaken van syfilis: De bacterie

Treponema pallidum

Syfilis wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum, een spiraalvormige bacterie die bekend staat als een "spirocheet". De bacterie is 6-15 micrometer lang en 0,25 micrometer in diameter, wat het moeilijk maakt om deze met een lichtmicroscoop te observeren. Donkerveldmicroscopie maakt het mogelijk om de karakteristieke golvende bewegingen van de spirocheet te zien.

Overdrachtswijze

T. pallidum overleeft slechts kort buiten het lichaam en wordt meestal overgedragen door direct contact met besmette huid- of slijmvliesletsels. De infectie komt het meest voor via seksuele contacten, maar kan ook van moeder op kind worden overgedragen (congenitale syfilis), via bloedtransfusies, of door contact met besmette huidletsels.

Risicofactoren

De risicofactoren voor syfilis zijn nauw verbonden met gedrag en de aanwezigheid van andere seksueel overdraagbare aandoeningen. Het herkennen van deze risicofactoren is belangrijk voor het preventief screenen van risicogroepen en het verminderen van de verspreiding van de infectie.

Onbeschermd seksueel contact

De belangrijkste risicofactor voor syfilis is onbeschermd seksueel contact, zowel vaginale als anale seks. Het gebruik van condooms vermindert het risico op overdracht, maar biedt geen volledige bescherming, omdat de bacterie via andere delen van de huid of slijmvliezen kan worden overgedragen.

Meerdere seksuele partners

Mensen met meerdere seksuele partners, vooral zonder regelmatig testen op SOA's, lopen een verhoogd risico op syfilis. Dit verhoogt de kans op blootstelling aan Treponema pallidum en andere SOA's, zoals hiv, wat de kans op complicaties vergroot.

Gebruik van drugs en alcohol

Overmatig gebruik van drugs en alcohol kan risicovol gedrag bevorderen, zoals onbeschermd seksueel contact of het hebben van meerdere seksuele partners. Dit verhoogt de kans op blootstelling aan syfilis.

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico om besmet te raken met syfilis, hetzij door gedragsfactoren, hetzij door medische omstandigheden die hun vermogen om de infectie te bestrijden beïnvloeden.

Mannen die seks hebben met mannen (MSM)

MSM vormen een risicogroep voor syfilis, vanwege een hoger risico op onbeschermd seksueel contact en het gedeelde risico voor hiv-infectie. Syfilis komt bij deze groep vaak voor in combinatie met hiv, wat de behandeling en het risico op complicaties bemoeilijkt.

Patiënten met hiv

Patiënten met hiv zijn bijzonder kwetsbaar voor syfilis, omdat hiv het immuunsysteem verzwakt en de kans op ernstigere vormen van syfilis vergroot. De behandeling van syfilis kan lastiger zijn bij hiv-patiënten, omdat de bacterie mogelijk resistent is tegen sommige behandelingen.

Zwangerschap

Zwanger zijn is een risicofactor voor syfilis, omdat de infectie kan worden overgedragen op de foetus, wat kan leiden tot aangeboren syfilis. Dit kan ernstige geboorteafwijkingen, misdaar of zelfs de dood van de baby veroorzaken. Het is essentieel voor zwangere vrouwen om regelmatig te worden gescreend op syfilis.

Symptomen en fasen van SOA

Syfilis wordt ingedeeld in drie fasen: primaire, secundaire en tertiaire syfilis. In ontwikkelde landen komen secundaire, tertiaire en congenitale syfilis minder vaak voor dankzij preventieve maatregelen en prenatale screening. Syfilis kan zowel aangeboren (congenitaal) als verworven zijn.

Primaire syfilis

De eerste fase van syfilis wordt gekenmerkt door weke sjankers, kleine, pijnloze zweren op de genitaliën, mond, huid of rectum. Deze zweren genezen doorgaans spontaan binnen drie tot zes weken. Vergrote lymfeknopen in het gebied van de zweer kunnen ook voorkomen.

Secundaire syfilis

In de secundaire fase blijven de bacteriën zich verspreiden en kunnen de volgende griepachtige symptomen optreden:

• gewrichtspijn
• gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), vaak in de lies (liesknobbeltje)
• haaruitval (alopecia)
• huiduitslag (meestal op de handpalmen en voetzolen), vaak een maculopapulaire uitslag (vlekken en bultjes)
• keelpijn
• koorts
• malaise (algemeen ziek gevoel)
• pijn aan de oksel
• pyurie (pus in de urine)
• spierpijn
• stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond)
• veranderingen in het gezichtsvermogen
• verlies van eetlust
• vermoeidheid
• vochtige, wratachtige vlekken (medische term: "condylomata lata") in de geslachtsdelen of huidplooien
• zweren (slijmvlekjes) in of rond de mond, vagina of penis

Na de secundaire fase kan een latente fase volgen, waarbij de symptomen verdwijnen maar de bacterie in het lichaam aanwezig blijft. Ongeveer één derde van de onbehandelde patiënten zal overgaan naar de tertiaire fase, terwijl anderen asymptomatisch blijven.

Tertiaire syfilis

In de tertiaire fase kunnen de symptomen variëren afhankelijk van de aangetaste organen. Symptomen zijn moeilijk te diagnosticeren en kunnen onder andere neurosyfilis (aanval op het centrale zenuwstelsel) omvatten, met geheugenverlies, beroerte, meningitis (hersenvliesontsteking), verlamming, schade aan het hart (zoals aneurysma of klepaandoeningen), blindheid, doofheid, en tumoren aan de huid, botten of lever. In de tertiaire fase kan de ziekte leiden tot de dood.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van syfilis kunnen wijzen op ernstige complicaties, vooral in de latente of tertiaire fase. Het tijdig herkennen van deze symptomen is cruciaal om de ziekte in een vroeg stadium te behandelen en ernstige schade te voorkomen.

Pijn op de borst en ademhalingsmoeilijkheden

In het tertiaire stadium van syfilis kan de infectie de hartkleppen aantasten, wat kan leiden tot pijn op de borst en ademhalingsmoeilijkheden. Dit kan wijzen op syfilitische hartziekte, een ernstige complicatie van onbehandelde syfilis.

Neurologische symptomen

Neurosyfilis kan zich manifesteren door symptomen zoals hoofdpijn, wazig zien, geheugenverlies, en verlamming. Dit kan het gevolg zijn van een vergevorderde infectie die de hersenen en het zenuwstelsel aantast.

Onverklaarbare huiduitslag

Een uitgebreide huiduitslag die niet verdwijnt, kan een teken zijn van de secundaire fase van syfilis. Deze uitslag komt vaak voor op de handpalmen en voetzolen, maar kan zich ook over het hele lichaam verspreiden.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts zal vocht afnemen van een pijnlijke zweer voor laboratoriumanalyse. Andere diagnostische tests kunnen een echocardiografie, aorta-angiografie (radiografisch onderzoek van de bloedvaten van de grote lichaamsslagader), en hartkatheterisatie omvatten om de grote bloedvaten en het hart te onderzoeken. Een lumbale punctie (ruggenprik) kan worden uitgevoerd om het ruggenmergvocht te analyseren. Bloedonderzoek is nodig om de aanwezigheid van syfilisbacteriën vast te stellen.

Differentiële diagnose

Symptomen van syfilis kunnen lijken op die van andere aandoeningen. Differentiële diagnoses zijn onder andere:

• candidiasis (schimmelinfectie door de gist Candida)
• condyloma acuminata
• dermatologische symptomen van genitale herpes (zweren veroorzaakt door het herpesvirus)
• donovanosis (geslachtsziekte met zweren in het genitale gebied)
• blaasontsteking (cystitis) bij vrouwen
• HIV-infectie
• framboesia
• genitale wratten
• herpes zoster (veroorzaakt gordelroos)
• lymphogranuloma venereum (zwelling van de lymfeklieren en genitaliën)
• uretritis (ontsteking van de urinebuis)
• urineweginfectie bij mannen
• urineweginfectie tijdens zwangerschap
• varicella zoster-virus (waterpokken)

Naast deze aandoeningen kunnen ook bijwerkingen van medicatie symptomen veroorzaken die lijken op die van syfilis.

Behandeling

Zelfzorg

Patiënten dienen seksueel contact te vermijden zolang de sjanker aanwezig is. Het gebruik van een condoom is aanbevolen totdat aanvullende onderzoeken bevestigen dat de infectie volledig is genezen. Dit helpt de overdracht van de infectie te verminderen.

Professionele medische zorg

Antibiotica zijn effectief in het bestrijden van de syfilisbacteriën. De behandelduur hangt af van de ernst van de infectie en de algemene gezondheid van de patiënt. Na de behandeling kan de patiënt een Jarisch-Herxheimer reactie ervaren, een immuunreactie op de afbraakproducten van de bacteriën, met symptomen zoals malaise, gewrichtspijn, hoofdpijn, koorts, misselijkheid, rillingen, spierpijn en huiduitslag. Deze symptomen verdwijnen meestal binnen 24 uur. Regelmatige opvolging met bloedonderzoeken is noodzakelijk en alle seksuele partners van de patiënt moeten ook behandeld worden, aangezien syfilis zeer besmettelijk is in de primaire en secundaire stadia.

Prognose van syfilis

Syfilis kan goed worden behandeld als het vroeg wordt gediagnosticeerd. In de meeste gevallen verdwijnen de symptomen binnen enkele weken na een effectieve behandeling. Bij late syfilis kunnen blijvende symptomen optreden, en in sommige gevallen kan de ziekte leiden tot de dood.

Complicaties

Syfilis kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Cardiovasculaire complicaties (aortitis en aneurysma)
• Destructieve zweren van de huid en botten (gumma's)
• Neurosyfilis, wat kan leiden tot spierzwakte en abnormale sensaties
• neurogene blaas (plasproblemen door zenuwschade)
• Syfilitische meningitis (ontsteking van de hersenvliezen)
• Tijdens de zwangerschap kan onbehandelde secundaire syfilis de ziekte overdragen op de baby, wat bekend staat als congenitale syfilis. Dit kan leiden tot huiduitslag en andere afwijkingen bij pasgeborenen (huiduitslag en huidafwijkingen bij baby's).

Preventie

Preventie van syfilis richt zich op het vermijden van blootstelling aan de bacterie Treponema pallidum en het verminderen van de verspreiding van de infectie. De belangrijkste maatregelen omvatten:

Veilige seks

Het consistent en correct gebruiken van condooms tijdens seksueel contact vermindert aanzienlijk de kans op overdracht van syfilis en andere SOA's. Condooms vormen een barrière die direct contact met besmette huid- of slijmvliesletsels voorkomt.

Testen en screening

Mensen die een verhoogd risico lopen op SOA's, zoals mensen met meerdere seksuele partners of die onbeschermde seks hebben, moeten regelmatig worden getest op syfilis en andere SOA's. Vroege opsporing en behandeling zijn cruciaal om verdere verspreiding te voorkomen.

Partnerinformatie en behandeling

Alle seksuele partners van iemand met syfilis moeten worden geïnformeerd en getest. Indien nodig moeten zij ook worden behandeld om te voorkomen dat de infectie opnieuw wordt overgedragen.

Educatie en bewustwording

Educatie over de risico's van syfilis, de symptomen, en de manieren van preventie kan helpen bij het voorkomen van infecties. Het vergroten van de kennis over veilige sekspraktijken is essentieel voor het verminderen van de prevalentie van syfilis.

Prenatale zorg

Vrouwen die zwanger zijn, moeten worden gescreend op syfilis tijdens hun prenatale bezoeken. Dit helpt bij het identificeren van besmetting en het voorkomen van congenitale syfilis bij de baby.

Deze preventieve maatregelen kunnen helpen bij het minimaliseren van het risico op syfilis en het bevorderen van seksuele gezondheid.

Lees verder

• Congenitale (aangeboren) syfilis: Ernstige SOA bij baby's
• Seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen en vrouwen