Genitale herpes: Zweren op geslachtsorganen door herpesvirus

Genitale herpes is een veel voorkomende seksueel overdraagbare aandoening die mogelijk is bij iedereen die seksueel actief is. Het humaan herpesvirus (HHV) is de oorzaak van deze infectie. De meeste patiënten met de infectie zijn asymptomatisch, maar ze zijn wel in staat om de aandoening door te geven aan andere sekspartners. Het virus veroorzaakt pijnlijke zweren op de geslachtsorganen en de omliggende gebieden. Na een eerste infectie blijft het virus in het lichaam aanwezig waardoor een terugkerende herpesinfectie tot de mogelijkheden behoort. Antivirale geneesmiddelen verlichten de symptomen van de ziekte. Het herpesvirus brengt bij een zwangerschap complicaties met zich mee waardoor een grondige medisch opvolging noodzakelijk is.

• Synoniemen genitale herpes
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken: Humaan herpesvirus
• Vormen en symptomen: Pijnlijke zweren op geslachtsorganen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling primaire en terugkerende infectie
• HHV bij zwangere vrouwen
• Preventie en bestrijding infectie

Synoniemen genitale herpes

Artsen gebruiken soms andere bewoordingen voor genitale herpes, met name “herpes genitalis” of “herpes progenitalis”.

Epidemiologie aandoening

Genitale herpes is wereldwijd één van de meest voorkomende soa's. De piekincidentie is te vinden bij 16- tot 24-jarigen van beide geslachten, waarbij vrouwen met vaker getroffen zijn dan mannen. Ongeveer één op de zes mensen tussen de 14-49 jaar lijdt aan genitale herpes.

Oorzaken: Humaan herpesvirus

Virus

Het humaan herpesvirus (HHV) veroorzaakt genitale herpes. HHV is eveneens gekend als HSV, de afkorting van “herpes simplex-virus”. HHV bestaat in type 1 (HHV-1) of type 2 (HHV-2). Genitale herpes is het gevolg van zowel HHV-1 als HHV-2. De meeste genitale herpes is te wijten aan type 2 (HHV-2). Het virus heeft het vermogen om latent aanwezig te blijven in de v, waardoor de seksueel overdraagbare aandoening mogelijk terugkeert.

Overdracht

De overdracht van de infectie treedt op tijdens nauw seksueel contact (vaginale, anale of orale seks) met een patiënt die het humaan herpesvirus met zich meedraagt, zelfs als hij geen symptomen vertoont. Ook het delen van seksspeeltjes vormt een risicofactor bij een herpesinfectie. Het vaakst zijn de slijmvliezen van de voortplantingsorganen, het rectum, de mond en de keelholte aangetast. In sommige gevallen is het namelijk ook mogelijk om besmet te raken door contact met andere besmette lichaamsdelen. Genitaal contact met orale letsels veroorzaakt door HHV-1 veroorzaakt mogelijk eveneens een genitale infectie. Zo is een besmetting met genitale herpes mogelijk bij orale seks met een patiënt met een koortslip. Door het herpesvirus ontstaan zweren met daarin een besmette vloeistof, die de infectie veroorzaken.

Vormen en symptomen: Pijnlijke zweren op geslachtsorganen

De meeste patiënten met genitale herpes hebben geen of zeer milde symptomen. Soms merkt de patiënt deze niet op of verwart hij deze met een andere huidaandoening, zoals een puistje of ingegroeide haren. Maar ook andere symptomen zijn mogelijk.

Primaire genitale herpes

Primaire genitale herpes gaat meestal gepaard met systemische symptomen van verschillende ernst waaronder koorts, spierpijn (myalgie) en hoofdpijn. Vervolgens ontwikkelen zich meerdere pijnlijke, ondiepe genitale zweren die samenvloeien. Vaak zijn ook de lymfeklieren in de lies gezwollen (liesknobbeltje). In een periode van 10-14 dagen ontstaat korstvorming op de zweren die uitdrogen. Bij vrouwen met vulvale laesies is de baarmoederhals (cervix) bijna altijd betrokken wat een vaginale afscheiding met zich meebrengt. Een rectale infectie leidt tot proctitis (ontsteking van de endeldarm). Plasproblemen komen bij zowel mannen als vrouwen met een herpesinfectie voor. Neurologische complicaties omvatten mogelijk aseptische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) en/of betrokkenheid van de sacrale autonome plexus (zenuwen van de achterkant van de dij, been, voet en een deel van het bekken) wat leidt tot urineretentie (blaas niet (volledig) kunnen ledigen).

Terugkerende infecties
Algemeen
Terugkerende aanvallen komen voor bij een aanzienlijk deel van de patiënten na de eerste episode. Vaak gebeuren deze herhaalde aanvallen zelfs binnen het jaar nadat de eerste herpesinfectie is opgetreden. Dit gaat vaker gepaard met HHV type 2 infecties. De risicofactoren variëren, evenals de frequentie van de herhaling. Mogelijke risicofactoren omvatten (overmatig) alcoholgebruik, stress, de blootstelling aan UV-licht, chirurgie aan het genitale gebied en een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld door het nemen van chemotherapie). Meestal zijn de klachten van terugkerende infecties wel minder langdurig en ook minder ernstig dan de primaire infectie. Het lichaam heeft namelijk reeds beschermende antistoffen (eiwitten die infecties bestrijden) geproduceerd in reactie op de vorige infectie.

Symptomen
Bij sommige patiënten zijn symptomen aanwezig nog voor het verschijnen van de letsels (prodromale laesies). Rond de genitaliën ervaart de patiënt namelijk vaak eerst een tintelend, branderig (brandend gevoel aan de vagina) of jeukend gevoel (vaginale jeuk), nog voordat andere symptomen verschijnen. De meest voorkomende symptomen zijn ook hierbij pijnlijke, rode zweren rond de geslachtsorganen, het rectum (endeldarm), de dijen en de billen die snel openbarsten. Hierdoor komt bijvoorbeeld penispijn tot stand. Bij vrouwen ontstaan tevens zweren op de baarmoederhals (onderste deel van de baarmoeder). Systemische symptomen zijn zeldzaam bij terugkerende aanvallen. Af en toe verschijnt ook pyurie (pus in de urine).

Verzwakt immuunsysteem

De klinische verschijnselen bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met een hiv-infectie, zijn soms ernstiger. Daarnaast keren de infecties met een grotere frequentie terug. Een systemische verspreiding van de seksueel overdraagbare aandoening is gedocumenteerd.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt de patiënt over de aanwezige symptomen, en wint informatie in over de geschiedenis van een koortslip, een eerdere seksueel overdraagbare aandoening en de vroegere en huidige sekspartner(s).

Diagnostisch onderzoek

De arts neemt met een wattenstaafje een uitstrijkje van bij voorkeur een nieuw letsel en laat dit dan microscopisch onderzoeken op de aanwezigheid van het virus.

Differentiële diagnose

Deze aandoeningen moet de arts uitsluiten bij het stellen van de diagnose van een herpesinfectie aan het genitale gebied:

• candidiasis (schimmelziekte)
• de hand-, voet- en mondziekte (aandoening aan handen, voeten en mond, vooral bij jonge kinderen)
• een weke sjanker (bacteriële infectie met genitale zweren)
• herpes zoster
• syfilis (bacteriële infectie via seksueel contact)

Behandeling primaire en terugkerende infectie

Primaire genitale herpes

Bij primaire genitale herpes is een zoutwaterbad of het zitten in een warm bad rustgevend. Daarnaast is de patiënt hierdoor beter in staat om te plassen. Bovendien krijgt de patiënt medicatie, al zijn antivirale geneesmiddelen alleen nuttig wanneer de patiënt nog nieuwe letsels ontwikkelt. Is de korstvorming reeds aanwezig, dan hebben deze geneesmiddelen nog weinig zin. Indien nodig behandelt de arts een secundaire bacteriële infectie. Rust, pijnstillers en koortswerende middelen zijn verder nuttig. In zeldzame gevallen ontwikkelt de patiënt een hersenontsteking (encefalitis) waarvoor een ziekenhuisopname nodig is.

Terugkerende infectie

Terugkerende aanvallen zijn meestal minder ernstig waardoor eenvoudige maatregelen zoals zwemmen in zout water aanbevolen zijn. Langdurige suppressieve therapie is nodig bij patiënten met frequente terugkerende infecties (recidieven). Ondanks de langdurige medicatie die de patiënt hierbij moet innemen, ontstaan soms opnieuw aanvallen. Na twaalf maanden stopt de patiënt standaard met de medicatie. De arts bekijkt dan of de aanvallen eventueel terugkeren.

HHV bij zwangere vrouwen

Het potentieel infectiegevaar voor de pasgeborene is een belangrijk aspect bij vrouwen met genitale herpes. Een goede begeleiding en zorgvuldige behandeling is nodig omdat de infectie in sommige gevallen leidt tot een miskraam. De infectie treedt ofwel transplacentaal op (zeer zelden) of anders via het geboortekanaal.

Primaire genitale herpes

Als een vrouw HHV voor het eerst krijgt tijdens de zwangerschap, treedt een transplacentale infectie van de foetus zelden op. De behandeling van primaire HHV in het eerste of tweede trimester hangt af van de klinische symptomen van de vrouw en of ze de standaard doses medicijnen kan innemen. Een herhaling van de medicatie is soms nog nodig tijdens de laatste vier weken van de zwangerschap om een herhaling te voorkomen. Een primaire herpesinfectie in het derde trimester of bijna bij de bevalling met een hoge mate van virale verspreiding leidt meestal tot een bevalling via een keizersnede.

Terugkerende genitale herpes

Voor vrouwen met eerdere infectie is het risico voor de baby om HHV via het geboortekanaal te ontvangen, zeer laag. Alleen wanneer vrouwen genitale letsels aan het begin van de arbeid vertonen, gebeurt nog een bevalling via de keizersnede.

Preventie en bestrijding infectie

De infectie is besmettelijk als letsels aanwezig zijn. Geslachtsgemeenschap is dan ook in deze periode of tijdens de prodromale fasen (voorafgaande symptomen) afgeraden. Ook met een condoom vrijen is dan niet aanbevolen want dit vermindert wel de risico's maar elimineert ze niet volledig. Bij genitale herpes krijgen ook sekspartners een medisch onderzoek en informatie om de infectie te voorkomen. Antivirale geneesmiddelen verminderen tot slot de verspreiding van de infectie.

Lees verder

• Herpes simplex-infecties: Types, verspreiding en symptomen
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus