Genitale herpes: Zweren op geslachtsorganen door herpesvirus

Genitale herpes is een veel voorkomende seksueel overdraagbare aandoening (soa) die kan optreden bij iedereen die seksueel actief is. Deze infectie wordt veroorzaakt door het humaan herpesvirus (HHV). Hoewel veel mensen met genitale herpes asymptomatisch zijn, kunnen zij het virus toch doorgeven aan hun sekspartners. Het virus veroorzaakt pijnlijke zweren op de geslachtsorganen en omliggende gebieden. Na de eerste infectie blijft het virus latent in het lichaam aanwezig, wat betekent dat terugkerende herpesinfecties mogelijk zijn. Antivirale geneesmiddelen kunnen de symptomen verlichten. Bij zwangere vrouwen kan genitale herpes complicaties veroorzaken, waardoor een grondige medische opvolging noodzakelijk is.

• Synoniemen van genitale herpes
• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken: Het humaan herpesvirus (HHV)
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Vormen en symptomen: Pijnlijke zweren op geslachtsorganen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van primaire en terugkerende infecties
• HHV bij zwangere vrouwen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van genitale herpes

Genitale herpes wordt ook wel aangeduid als “herpes genitalis” of “herpes progenitalis”.

Epidemiologie van de aandoening

Wereldwijde prevalentie

Genitale herpes, veroorzaakt door het herpes simplex-virus (HSV), is een van de meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties wereldwijd. Het komt naar schatting voor bij 11% tot 15% van de wereldwijde bevolking tussen de 15 en 49 jaar. HSV-2, de meest voorkomende oorzaak van genitale herpes, heeft een hogere prevalentie in Sub-Sahara Afrika en bepaalde delen van Zuidoost-Azië.

Verspreiding binnen populaties

De verspreiding van genitale herpes is afhankelijk van seksuele activiteit, leeftijd en culturele factoren. Jongeren en volwassenen in de reproductieve leeftijdsgroep hebben een hoger risico op infectie, terwijl ouderen vaak drager blijven van een latente vorm.

Impact op de volksgezondheid

Genitale herpes is een belangrijke gezondheidslast door de frequente recidieven, risico’s op verticale transmissie naar neonaten en verhoogde gevoeligheid voor hiv-infectie. De ziekte draagt bij aan stigmatisering en psychologische stress, wat een invloed heeft op de kwaliteit van leven van patiënten.

Mechanisme

Infectieuze agentia

Genitale herpes wordt voornamelijk veroorzaakt door HSV-2, maar HSV-1, dat traditioneel geassocieerd wordt met orale herpes, kan ook genitale infecties veroorzaken door orale-genitale overdracht. Het virus infecteert de huid en slijmvliezen via direct contact met laesies of asymptomatische virusuitscheiding.

Pathogenese

Na de initiële infectie migreert het virus via perifere zenuwen naar sensorische ganglia, waar het in een latente toestand blijft. Periodieke reactivering van het virus leidt tot klinische symptomen, zoals pijnlijke laesies, of asymptomatische uitscheiding, wat verdere transmissie mogelijk maakt.

Immuunrespons

Het immuunsysteem speelt een cruciale rol bij het onderdrukken van de virusreplicatie. Een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door hiv-infectie, kan leiden tot frequentere en ernstigere recidieven.

Oorzaken: Het humaan herpesvirus (HHV)

Virus

Genitale herpes wordt veroorzaakt door het humaan herpesvirus (HHV), dat ook bekend staat als het herpes simplex-virus (HSV). Er zijn twee typen herpes simplex-virussen: type 1 (HSV-1) en type 2 (HSV-2). Hoewel beide typen genitale herpes kunnen veroorzaken, is HSV-2 de meest voorkomende oorzaak van genitale herpes. Beide typen kunnen echter zowel orale als genitale infecties veroorzaken. Het virus blijft vaak latent aanwezig in zenuwcellen, waardoor herhaalde uitbraken mogelijk zijn.

Overdracht

De overdracht van genitale herpes gebeurt meestal tijdens nauw seksueel contact (vaginale, anale of orale seks) met een geïnfecteerde persoon, zelfs als deze geen zichtbare symptomen vertoont. Het delen van seksspeeltjes kan ook een risicofactor zijn. Het virus verspreidt zich voornamelijk via de slijmvliezen van de geslachtsorganen, het rectum, de mond en de keel. Het is mogelijk om geïnfecteerd te raken door contact met andere besmette lichaamsdelen. Genitaal contact met orale letsels veroorzaakt door HSV-1 kan ook leiden tot genitale herpes. Orale seks met iemand met een koortslip kan leiden tot een genitale herpesinfectie.

Risicofactoren

Seksuele activiteit

Onbeschermde seks en wisselende seksuele partners vergroten het risico op infectie. Condoomgebruik vermindert het risico, maar biedt geen volledige bescherming.

Leeftijd en geslacht

Jongeren en vrouwen lopen een hoger risico. Vrouwen hebben een grotere kans op infectie door de kwetsbaarheid van het vaginale slijmvlies.

Bijkomende infecties

Hiv-infectie verhoogt niet alleen de vatbaarheid voor genitale herpes, maar ook de ernst en frequentie van recidieven.

Risicogroepen

Seksueel actieve jongeren

Personen tussen de 15 en 30 jaar hebben een verhoogd risico, vooral bij vroeg seksueel debuteren en meerdere partners.

Patiënten met immuundeficiënties

Immunosuppressieve aandoeningen zoals hiv-infectie of het gebruik van immunosuppressieve medicatie vergroten het risico op infectie en complicaties.

Zwangere vrouwen

Bij zwangere vrouwen met een actieve herpesinfectie bestaat een risico op verticale transmissie naar het kind, wat ernstige neonatale complicaties kan veroorzaken.

Vormen en symptomen: Pijnlijke zweren op geslachtsorganen

Veel mensen met genitale herpes hebben geen of slechts milde symptomen. Soms worden de symptomen niet opgemerkt of verward met andere huidaandoeningen, zoals puistjes of ingegroeide haren.

Primaire genitale herpes

Primaire genitale herpes gaat vaak gepaard met systemische symptomen zoals koorts, spierpijn (myalgie) en hoofdpijn. Vervolgens ontwikkelen zich meerdere pijnlijke, ondiepe zweren die kunnen samenvloeien. Vaak zijn ook de lymfeklieren in de lies gezwollen (liesknobbeltje). In een periode van 10-14 dagen drogen de zweren op en vormen korsten. Bij vrouwen met vulvale letsels is de baarmoederhals vaak betrokken, wat kan leiden tot vaginale afscheiding. Een rectale infectie kan leiden tot proctitis (ontsteking van de endeldarm). Plasproblemen kunnen bij zowel mannen als vrouwen optreden. Neurologische complicaties kunnen aseptische meningitis (hersenvliesontsteking) en/of betrokkenheid van de sacrale autonome plexus omvatten, wat kan leiden tot urineretentie (onvermogen om de blaas volledig te ledigen).

Terugkerende infecties
Algemeen
Terugkerende infecties komen veel voor bij mensen die eerder een herpesinfectie hebben gehad. Deze uitbraken kunnen binnen een jaar na de eerste infectie optreden en komen vaker voor bij HSV-2 infecties. Risicofactoren voor terugkerende aanvallen zijn onder andere ARTIKEL=179094 alcoholgebruik[/ARTIKEL], stress, blootstelling aan UV-licht, chirurgie aan het genitale gebied en een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld door chemotherapie). Terugkerende uitbraken zijn meestal minder ernstig en korter van duur dan de primaire infectie, doordat het lichaam al antistoffen heeft geproduceerd.

Symptomen
Voor het verschijnen van zweren kunnen prodromale symptomen optreden, zoals tintelingen, een branderig gevoel (brandend gevoel aan de vagina) of jeuk (vaginale jeuk). Bij terugkerende infecties ontstaan vaak pijnlijke, rode zweren rond de geslachtsorganen, het rectum, de dijen en de billen die snel openbarsten. Dit kan leiden tot penispijn en bij vrouwen zweren op de baarmoederhals (onderste deel van de baarmoeder). Systemische symptomen zijn zeldzaam bij terugkerende aanvallen. Af en toe kan pyurie (pus in de urine) optreden.

Verzwakt immuunsysteem

Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals degenen met een hiv-infectie, kunnen de symptomen ernstiger zijn en de infecties vaker terugkeren. Een systemische verspreiding van de herpesinfectie kan in zulke gevallen ook optreden.

Alarmsymptomen

Ernstige pijn of ulcera

Intense pijn of uitgebreide ulceraties kunnen wijzen op een primaire infectie of een gecompliceerd beloop, zoals superinfectie met bacteriën.

Neurologische symptomen

Symptomen zoals urineretentie, radiculaire pijn of tekenen van meningitis kunnen wijzen op complicaties van genitale herpes, zoals herpesradiculitis of herpesmeningitis.

Systemische symptomen

Koorts, malaise en uitgebreide huiduitslag kunnen tekenen zijn van een primaire infectie of disseminatie van het virus.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts vraagt naar de symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt, inclusief eerdere herpesinfecties en seksuele partners.

Diagnostisch onderzoek

Een diagnostisch onderzoek omvat vaak het afnemen van een uitstrijkje van een nieuw letsel met een wattenstaafje, dat vervolgens microscopisch wordt onderzocht op de aanwezigheid van het herpesvirus.

Differentiële diagnose

De arts moet andere aandoeningen uitsluiten die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken:

• Candidiasis (schimmelinfectie)
• Hand-, voet- en mondziekte (aandoening die vooral bij jonge kinderen voorkomt)
• Weke sjanker (bacteriële infectie met genitale zweren)
• herpes zoster (shingles)
• Syfilis (bacteriële infectie door seksueel contact)

Behandeling van primaire en terugkerende infecties

Primaire genitale herpes

Bij primaire genitale herpes kan een zoutwaterbad of warm bad rustgevend zijn en helpen bij het urineren. Antivirale geneesmiddelen zijn effectief zolang de patiënt nog nieuwe zweren ontwikkelt; bij korstvorming zijn ze minder nuttig. Indien nodig kan een secundaire bacteriële infectie behandeld worden. Rust, pijnstillers en koortswerende middelen kunnen ook nuttig zijn. In zeldzame gevallen kan de patiënt een hersenontsteking (encefalitis) ontwikkelen, waarvoor ziekenhuisopname noodzakelijk kan zijn.

Terugkerende infecties

Bij terugkerende infecties zijn eenvoudige maatregelen, zoals zwemmen in zout water, vaak effectief. Langdurige suppressieve therapie kan nodig zijn voor patiënten met frequente uitbraken. Ondanks langdurige medicatie kunnen er toch opnieuw aanvallen optreden. Na twaalf maanden wordt meestal gestopt met de medicatie, waarna de arts beoordeelt of de aanvallen terugkeren.

HHV bij zwangere vrouwen

Bij zwangere vrouwen is het risico op infectie van de pasgeborene een belangrijk aandachtspunt. Goede begeleiding en zorgvuldige behandeling zijn essentieel om risico’s zoals een miskraam te minimaliseren. De infectie kan transplacentaal (zeer zelden) of via het geboortekanaal worden overgedragen.

Primaire genitale herpes

Als een vrouw voor het eerst tijdens de zwangerschap genitale herpes krijgt, is transplacentale infectie van de foetus zeldzaam. De behandeling van primaire HHV in het eerste of tweede trimester hangt af van de symptomen en de mogelijkheid om standaard doses medicijnen in te nemen. Een herhaling van medicatie kan soms nodig zijn tijdens de laatste vier weken van de zwangerschap om een herhaling te voorkomen. Bij een primaire infectie in het derde trimester of vlak voor de bevalling, met hoge virale verspreiding, wordt meestal een keizersnede aanbevolen.

Terugkerende genitale herpes

Voor vrouwen met eerdere infecties is het risico dat de baby HHV via het geboortekanaal ontvangt zeer laag. Alleen als de vrouw genitale letsels heeft aan het begin van de bevalling, wordt een keizersnede overwogen om het risico op overdracht te minimaliseren.

Prognose

Klinisch verloop

De primaire infectie is vaak ernstiger dan recidieven, maar recidieven blijven een significant probleem. De frequentie van recidieven varieert en neemt vaak af naarmate de tijd verstrijkt.

Langetermijngevolgen

Hoewel genitale herpes zelden levensbedreigend is, kan het leiden tot chronische pijn, seksuele disfunctie en psychologische belasting. Neonatale herpes, een zeldzame complicatie, kan levensbedreigend zijn bij pasgeborenen.

Complicaties

Neonatale herpes

Transmissie van HSV van moeder op kind tijdens de bevalling kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals encefalitis, sepsis en een hoge mortaliteit.

Psychosociale impact

De stigmatisering rondom genitale herpes kan leiden tot depressie, angst en relatieproblemen.

Verhoogd risico op hiv

HSV-infecties verhogen de gevoeligheid voor hiv-infectie door het creëren van micro-ulceraties en activering van immuuncellen.

Preventie

Veilig vrijen

Condoomgebruik vermindert het risico op transmissie. Het vermijden van seksuele activiteit tijdens actieve episodes is cruciaal om transmissie te voorkomen.

Screening en genetisch advies

Bij risicogroepen, zoals zwangere vrouwen, kan screening nuttig zijn om transmissierisico’s te identificeren. Genetisch advies kan overwegingen bieden bij patiënten met familiegeschiedenis van infecties.

Vaccinontwikkeling

Er wordt actief onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van een vaccin tegen HSV, wat een doorbraak zou betekenen in de preventie van genitale herpes.

Lees verder

• Herpes simplex-infecties: Types, verspreiding en symptomen
• Virale huidinfectie: Huidinfecties veroorzaakt door virus