Slaapwandelen: volwassenen en kinderen

Van slaapwandelen is het doel niet bekend. Er wordt niks verwerkt (wat bij nachtmerries wel het geval is) of opgewekt en slaapwandelen komt vooral voor bij kinderen onder de tien jaar. Als je aan het slaapwandelen bent, heb je dit zelf (bijna) nooit in de gaten. Je bent aan het rondwandelen of verricht zelfs bepaalde handelingen. Het kan zo maar zijn dat je gaat douchen, tv kijken of een boek gaat lezen. Een vreemde gewaarwording, zeker voor degene die jou tegenkomt midden in de nacht. Ook al klinkt het allemaal spannend en leuk, er zit zeker een keerzijde aan. Doordat je niet bewust bent van je wandeling midden in de nacht, ben je ook niet bewust van enig gevaar. Er zijn dan ook vele verhalen bekend over verwondingen of zelfs dodelijke ongelukken. Maar wat veroorzaakt een slaapwandeling eigenlijk? En wat kun je er het beste tegen doen?

Wat is slaapwandelen?

De medische term voor slaapwandelen is somnambulisme en het wordt gezien als een slaapstoornis. Tijdens het slapen raak je in de zogenoemde remslaap. REM staat voor Rapid Eye Movement en kent vier fases. In de eerste fase slaap je heel licht en kan een krakende vloer je al wakker maken. In de vierde fase zit je zo diep in slaap dat bijna niks meer je kan wekken. Je hartslag gaat omlaag en je ligt compleet stil. In deze fase gaan de hersenen ook in een soort slaapstand en gaan ze bepaalde activiteiten verrichten welke ervoor zorgen dat je begint te dromen. Tussen fase drie en vier zit de zogenoemde Slow-Wave sleep. Deze naam slaat op het feit dat je hele lichaam tot rust komt (ademhaling en hartslag dalen). In deze fase kan het voorkomen dat het lichaam al in ‘slaapstand’ is maar de hersenen nog niet. Op dat moment is het mogelijk dat het lichaam zich gaat bewegen, terwijl je eigenlijk slaapt.

Wat doe je als je slaapwandelt?

Slaapwandelen wordt vaak verward met een rare of vreemde droom. Dat is een foute gedachte, omdat slaapwandelen geen vorm van dromen is. Een droom vindt pas plaats in de vierde fase van de remslaap. Slaapwandelen vindt al voor die fase plaats. Tijdens het slaapwandelen is alles mogelijk: van strijken tot aan douchen en van koken tot aan de hele woonkamer opnieuw inrichten. Slaapwandelen kan echter ook veel gevaarlijker zijn. Denk bijvoorbeeld aan een balkon, grenzend aan een kamer. Er zijn tal van verhalen waarbij mensen verlamd of zelfs overleden zijn na een val van het balkon als gevolg van slaapwandelen. Ook autorijden of klussen met zagen of lasers kan voorkomen tijdens slaapwandelen

Wie, wanneer, hoe lang, waarom en hoe vaak?

Slaapwandelen komt het meest voor bij kinderen onder de twaalf jaar en het meest tussen vier en zes jaar. Eén op de drie kinderen heeft wel eens last gehad van slaapwandelen. Onder tien jaar komt het evenveel voor bij jongens als bij meisjes. Op latere leeftijd hebben mannen er vaker last van dan vrouwen. Zoals aangegeven ga je slaapwandelen na de Slow-Wave sleep. Deze fase wordt vaak bereikt na drie uur vaste slaap. Een slaapwandeling varieert van vijf tot veertig minuten. Het bijzondere van slaapwandelen is dat het of zelden voorkomt of heel vaak. Slaapwandelen kan meerdere keren per nacht voorkomen. Waarom mensen slaapwandelen is niet bekend. Er is geen functie van het slaapwandelen bekend. Slaapwandelen is vastgesteld als een stoornis en als ‘foutje’ van de hersenen in de overgang van de remfases.

Is slaapwandelen gevaarlijk?

Ja en nee. Ja, omdat tijdens het slaapwandelen gevaarlijke handelingen kunnen worden verricht. Denk aan autorijden of koken. Nee, omdat slaapwandelen zelf geen schade oplevert aan het lichaam. Er bestaan verhalen over dat een slaapwandelaar absoluut niet gewekt mag worden. Dat geldt voor kinderen minder. Zij zijn nog redelijk klein en goed in bedwang te houden. Pas bij volwassenen en dan vooral mannen is het raadzaam om de slaapwandelaar niet wakker te maken. Hij kan agressief reageren op jou als je hem wakker maakt. Belangrijk is om te weten dat als er toch sprake is van agressief gedrag de persoon zelf hier niks aan kan doen. Hij heeft immers geen controle over zichzelf.

Symptomen

Er zijn heel wat symptomen van slaapwandelen en deze variëren per persoon. Een kind zal bijvoorbeeld minder snel schreeuwen dan een volwassen persoon. De meest voorkomende symptomen van een slaapwandelend persoon zijn:

• De ogen zijn (half)open met een wazige, afwezige blik;
• Coördinatie is slecht. Er wordt bijvoorbeeld tegen meubels aangelopen;
• Controle over eigen lichaam lijkt niet aanwezig te zijn;
• Inschattingsvermogen is bijna niet aanwezig. Voorbeeld: een slaapwandelend persoon die een trap oploopt kan moeilijk tot niet inschatten hoe hoog het been opgetild moet worden om de volgende tree te bereiken;
• Plassen op rare plekken;
• Praten over onderwerpen die nergens op slaan;
• Moeilijk tot niet wakker te krijgen;
• Op vragen wordt nauwelijks gereageerd. Wordt er wel gereageerd dan is het vaak gemompel of een raar antwoord;
• Schreeuwen, zingen of neuriën;
• Agressief gedrag (alleen bij mannen op latere leeftijd);
• De persoon zelf weet niks meer van zijn avontuurlijke tocht zodra hij ontwaakt.

Oorzaken

In tegenstelling tot de meeste dromen en nachtmerries hebben slaapwandelingen geen dieperliggende onverwerkte gebeurtenissen of trauma’s als oorzaak. De grootste oorzaak is simpelweg erfelijkheid. Hebben je ouders vroeger ook wel eens last van slaapwandelen? Of je opa en oma? Dan heb jij het zeer waarschijnlijk ook en je kinderen kunnen er ook last van gaan krijgen. Daarnaast is zoals gezegd de leeftijd een belangrijke factor. Als slaapwandelen toch bij volwassenen voorkomt, heeft dit vaak te maken met stress of medicijngebruik. Ook het gebruik van verdovende middelen verhoogt de kans op slaapwandelen. In onderstaande gevallen is de kans op slaapwandelen in alle leeftijdscategorieën hoger dan normaal:

• Slaapgebrek;
• Migraine;
• Slapen op een vreemde plek;
• Reizen;
• Koorts.

Wat tegen slaapwandelen doen (volwassenen)?

Zoals aangegeven is leeftijd een belangrijke invloedfactor op slaapwandelen. Mocht het toch op latere leeftijd vaker voorkomen dan gewenst, is er misschien psychologische hulp nodig. Voordat een psycholoog erbij betrokken moet worden is het verstandig om bovenstaande oorzaken door te nemen. Ben je bijvoorbeeld ziek? Wacht dan eerst af tot je beter bent. Gebruik je drugs of alcohol in (zeer) grote mate, los dan eerst die problemen op. Mocht het slaapwandelen daarmee niet ophouden dan is er een kans op psychologische problemen als oorzaak. In dat geval is het verstandig om eerst contact op te nemen met je huisarts. Hij of zij zal aan de hand van een gesprek en een aantal testen beoordelen of psychologische behandeling nodig is.

Wat tegen slaapwandelen doen (kinderen)?

Behandeling van slaapwandelen komt zelden voor, bij kinderen zelfs zeer zelden. Voor hen wordt slaapwandelen als ‘gewoner’ geacht dan bij volwassenen. Pas als je zoon of dochter meerdere keren per nacht last heeft van slaapwandelen en ook meerdere nachten achter elkaar is er reden om je zorgen te maken. Dit kan namelijk leiden tot vermoeidheid, iets waar kinderen erg gevoelig voor zijn. Daarnaast is de kans op gevaarlijke situaties groter. Er zijn een aantal manieren om slaapwandelen tegen te gaan bij kinderen, afhankelijk van de leeftijd:

• Voer een kort middagdutje in. Wellicht slaapt je kind hierdoor beter in de avonduren;
• Laat je kind niet te veel meer drinken voor het slapen gaan. Met een volle blaas slapen is heel vervelend en kan de ‘slaapstand’ van de hersenen verstoren. Zij geven immers signalen af dat er geplast moet worden;
• Zorg ervoor dat je kind rustig in slaap kan vallen. Lees een verhaaltje voor of draai een rustig muziekje op de achtergrond;
• Een laatste en meest onwenselijke optie is om een nachtwekker in te schakelen. Deze wordt dan ingesteld op drie uur later dan de bedtijd van je kind.

Mocht dit allemaal niet helpen en is je kind tussen de tien en veertien jaar? Dan is het verstandig om de huisarts in te schakelen. Hij of zij zal verdere acties vastleggen. Is je kind jonger dan tien jaar? Dan is er een mogelijkheid dat hij of zij er vanzelf afkomt.

Tips voor ‘veilig’ slaapwandelen

Slaapwandelen kan onveilig zijn. Het is daarom raadzaam om het huis zo veilig mogelijk te maken. Zeker als het kleine kinderen betreft. Een aantal tips:

• Maak een bel vast aan de deurklink van degene die last heeft van slaapwandelen. Dan word jij ook gewekt als degene zijn kamer verlaat;
• Zorgt dat alle ramen en deuren naar buiten zijn afgesloten. Een extra slot is nog veiliger;
• Plaats traphekjes;
• Verberg gevaarlijke voorwerpen als keukenmessen, gereedschap, etc.;
• Haal alles weg van de vloer waar degene over kan struikelen.

Lees verder

• Alles over nachtmerries
• Slaapproblemen door nachtmerries
• Help: agressie tijdens dromen en nachtmerries
• Dezelfde droom of nachtmerrie: wat nu?