Slaapwandelen: Slaapstoornis met opstaan tijdens de slaap

Slaapwandelen (somnambulisme) is een aandoening waarbij een patiënt tijdens het slapen opstaat. De slaapwandelaar is tijdens de episode niet of zeer traag in staat om te reageren en onthoudt het slaapwandelen meestal niet. Slaapwandelen is meestal goed te behandelen met het veranderen van de slaapgewoonten, al zijn ook medicijnen beschikbaar voor het verbeteren van de symptomen. Daarnaast kan de patiënt enkele risicofactoren aanpakken die mogelijk geassocieerd zijn met slaapwandelen. De vooruitzichten voor nachtwandelaars zijn meestal zeer goed, al moet de slaapomgeving wel veilig zijn zodat er geen schade ontstaat bij de patiënt. Slaapwandelen, ook wel somnambulisme genoemd, is een aandoening waarbij een persoon tijdens de slaap opstaat en complex gedrag vertoont. Deze episodes kunnen variëren van het rustig ronddwalen in de kamer tot het uitvoeren van complexe handelingen zoals autorijden. De slaapwandelaar is tijdens de episode vaak niet in staat om adequaat te reageren en herinnert zich de gebeurtenis meestal niet. Slaapwandelen kan vaak worden behandeld door slaapgewoonten te verbeteren, maar medicatie kan ook nuttig zijn. Het is essentieel om de slaapomgeving veilig te maken om verwondingen te voorkomen.

• Epidemiologie van Slaapwandelen
• Oorzaken
• Risicofactoren van slaapwandelen
• Medische aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Genetische factoren
• Andere slaapstoornissen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Wekken van een slaapwandelaar
• Prognose van slaapwandelen
• Complicaties bij slaapwandelaars
• Preventie

Epidemiologie van Slaapwandelen

De prevalentie van slaapwandelen in de algemene bevolking ligt tussen de 1% en 15%. Het komt het meest voor bij kinderen tussen de vier en acht jaar, maar ook volwassenen kunnen last hebben van slaapwandelen. De frequentie en ernst van de episodes kunnen variëren, en bij veel kinderen verdwijnen de symptomen naarmate ze ouder worden.

Oorzaken

Slaapwandelen ontstaat tijdens de diepe slaap, specifiek de non-REM-slaap, wanneer het brein een deel van de slaapcycli doorloopt. Het gedrag kan variëren van eenvoudig rondlopen tot het uitvoeren van complexe taken. De exacte oorzaak is vaak moeilijk vast te stellen, maar slaaptekort en andere factoren spelen een belangrijke rol.

Risicofactoren van slaapwandelen

Slaapwandelen kan worden beïnvloed door diverse factoren:

Medische aandoeningen

Sommige medische aandoeningen zijn gekoppeld aan slaapwandelen en komen vaak voor in de algemene bevolking.

Onderliggende aandoeningen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van slaapwandelen:

• Bedplassen (enuresis)
• Hartritmeproblemen
• Magnesiumtekort (hypomagnesiëmie)
• Zwangerschap en menstruatie (kunnen de frequentie verhogen)
• Gastro-oesofageale reflux (refluxziekte)
• Rusteloze benen syndroom
• Koorts
• Nachtelijke astma
• Nachtelijke epileptische aanvallen
• Obstructief slaapapneusyndroom
• Psychische stoornissen, zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS), paniekaanvallen, of dissociatieve stoornissen
• Verlatingsangst bij kinderen

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren kunnen het risico op slaapwandelen verhogen:

• Alcohol
• Drugsmisbruik
• Slaapgebrek
• Een volle blaas
• Onregelmatige slaappatronen
• Stress

Genetische factoren

Slaapwandelen heeft een genetische component. Het komt vaak voor in families en bij een identieke tweeling is de kans op slaapwandelen groter. Personen met een familielid die slaapwandelt, hebben tien keer meer kans om zelf ook slaapwandelaar te worden.

Andere slaapstoornissen

Recente studies tonen aan dat slaapwandelen mogelijk gerelateerd is aan andere slaapstoornissen zoals narcolepsie en REM-slaap gedragsstoornis. Verder onderzoek richt zich op de rol van genetica en neurobiologie in de ontwikkeling van slaapwandelen.

Symptomen

De symptomen van een slaapwandelepisode kunnen variëren van enkele seconden tot een half uur of langer. Kenmerken zijn onder andere:

• Het rustig ronddwalen in de kamer
• Proberen te ontsnappen
• Rondlopen door het huis of zelfs naar buiten gaan
• Het uitvoeren van complexe handelingen zoals het verplaatsen van meubels of autorijden
• Ogen zijn vaak geopend, met een glazige blik
• Soms praten of schreeuwen de patiënten in hun slaap
• Ongewenst gedrag zoals in de kast plassen, vooral bij kinderen
• Nachtmerries en paniekaanvallen komen voor, vooral bij kinderen
• Langzaam en onsamenhangend reageren op vragen van anderen

Diagnose en onderzoeken

Diagnose en onderzoek zijn belangrijk om letsel te voorkomen en onderliggende aandoeningen te identificeren. De diagnose van slaapwandelen wordt gesteld op basis van medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek. Psychologisch onderzoek kan nodig zijn om stress of angst als oorzaak te evalueren. Indien nodig wordt een slaaponderzoek uitgevoerd. Beeldvormende onderzoeken en laboratoriumtesten zijn zelden nodig, tenzij er aanwijzingen zijn voor een onderliggende aandoening.

Behandeling

Behandeling richt zich op het verbeteren van slaapgewoonten en het creëren van een veilige slaapomgeving. Behandelmethoden omvatten:

• Verbeteren van slaapgewoonten, zoals regelmatig slapen en voldoende nachtrust
• Gebruik van hypnose bij volwassenen
• Medicijnen zoals sedativa-hypnotica of antidepressiva
• Meditatie en ontspanningstechnieken bij stress of angst
• Vermijden van alcohol en andere prikkels vlak voor het slapen
• Veilige slaapomgeving creëren door het verwijderen van gevaarlijke voorwerpen en het plaatsen van veiligheidspoorten bij trappen
• Sluiten van deuren en ramen, en gebruik van zware gordijnen
• Plaatsen van een alarm of bel op de slaapkamerdeur en ramen

Wekken van een slaapwandelaar

Epidemiologie
Er is een misverstand dat het gevaarlijk is om een slaapwandelaar wakker te maken, maar dit is niet waar. Het is mogelijk dat de persoon kortstondig verward of gedesoriënteerd raakt.

Prognose van slaapwandelen

Slaapwandelen komt vaak voor bij kinderen en verdwijnt meestal naarmate ze ouder worden. Als de symptomen aanhouden in de adolescentie, is het raadzaam om een arts of psychiater te raadplegen voor verdere evaluatie en behandeling.

Complicaties bij slaapwandelaars

Slaapwandelen kan beangstigend zijn voor ouders en kan leiden tot letsel als de slaapomgeving niet veilig is. Langdurige slaapstoornissen kunnen leiden tot slaapproblemen, slaperigheid overdag en problemen op school en gedragsproblemen.

Preventie

Preventieve maatregelen zijn gericht op het verminderen van risicofactoren en het verbeteren van de slaapomstandigheden:

• Zorg voor een regelmatig slaappatroon
• Vermijd alcohol en stimulerende middelen vlak voor het slapen
• Creëer een veilige slaapomgeving
• Beperk stress en behandel psychologische problemen indien aanwezig
• Controleer het medicatiegebruik en pas indien nodig aan
• Zorg voor een goede slaapkwaliteit en voldoende nachtrust