Slaapwandelen: Slaapstoornis met opstaan tijdens de slaap

Slaapwandelen (somnambulisme) is een aandoening waarbij een patiënt tijdens het slapen opstaat. De slaapwandelaar is tijdens de episode niet of zeer traag in staat om te reageren en onthoudt het slaapwandelen meestal niet. Slaapwandelen is meestal goed te behandelen met het veranderen van de slaapgewoonten, al zijn ook medicijnen beschikbaar voor het verbeteren van de symptomen. Daarnaast kan de patiënt enkele risicofactoren aanpakken die mogelijk geassocieerd zijn met slaapwandelen. De vooruitzichten voor nachtwandelaars zijn meestal zeer goed, al moet de slaapomgeving wel veilig zijn zodat er geen schade ontstaat bij de patiënt.

• Epidemiologie van slaapwandelen
• Oorzaken van opstaan tijdens de slaap
• Risicofactoren van lichamelijk wakker worden tijdens het slapen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Wekken van een slaapwandelaar
• Prognose van slaapstoornis
• Complicaties bij slaapwandelaars

Epidemiologie van slaapwandelen

De prevalentie van slaapwandelen in de algemene bevolking bedraagt naar schatting 1% tot 15%. Slaapwandelen treedt meestal op bij kinderen tussen de leeftijd van vier en acht jaar, maar ook volwassen slaapwandelaars komen voor.

Oorzaken van opstaan tijdens de slaap

Slaapwandelen is een gedragsstoornis die ontstaat tijdens de diepe slaap (niet-snelle oogbewegingsslaap) waarbij een patiënt gaat wandelen of ander complex gedrag vertoont tijdens het slapen. Een slaapgebrek ligt vaak aan de basis van de slaapstoornis.

Risicofactoren van lichamelijk wakker worden tijdens het slapen

Slaapwandelen is het gevolg van vele mogelijke factoren.

Aandoeningen

Medische aandoeningen die zijn gekoppeld aan slaapwandelen zijn onder meer:

• bedplassen (onvrijwillig plassen tijdens de slaap)
• een abnormaal hartritme / hartritmeproblemen
• een magnesiumtekort (hypomagnesiëmie)
• een zwangerschap en de menstruatie (deze verhogen de frequentie van slaapwandelen)
• gastro-oesofageale reflux (brandend maagzuur: voedsel of vloeistof dat uit de maag in de slokdarm terechtkomt)
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in de onderbenen)
• koorts
• nachtelijk astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• nachtelijke epileptische aanvallen
• obstructief slaapapneusyndroom (een aandoening waarbij de patiënt kort stopt met ademen tijdens de slaap)
• psychische stoornissen, bijvoorbeeld posttraumatische stressstoornis (soort angststoornis), paniekaanvallen of dissociatieve aandoeningen, zoals een meervoudige persoonlijkheidsstoornis
• verlatingsangst bij het kind

Omgevingsfactoren

Genetische factoren
Slaapwandelen komt vaak in het gezin voor. Een identieke tweeling heeft meer kans op slaapwandelen. Het hebben van een ouder, een broer of een zus die slaapwandelt, krijgt tien keer vaker te maken met slaapwandelen.

Medicatie
Het gebruik van medicijnen is een andere risicofactor voor slaapwandelen:

• antihistaminica (gebruikt om een allergie te behandelen)
• neuroleptica (gebruikt om een psychose te behandelen)
• sedativa-hypnotica (die ontspanning of slaap bevorderen)
• stimulerende middelen (die de activiteit stimuleren)

Andere omgevingsfactoren

• alcohol
• drugsmisbruik
• een slaapgebrek
• een volle blaas
• een zeer onregelmatig slaappatroon
• stress

Symptomen

De symptomen van een episode van slaapwandelen houden enkele seconden tot dertig minuten (en soms nog langer) aan. Wanneer een patiënt slaapwandelt, loopt hij soms rustig rond in de kamer, maar het is ook mogelijk dat hij gaat lopen en proberen te ‘ontsnappen’. Het klinisch beeld varieert van gewoon in bed gaan zitten en rondkijken, rondlopen door de kamer of het huis, het huis verlaten en zelfs lange afstanden afleggen. Meestal heeft de patiënt geopende, glazige ogen wanneer hij door het huis dwaalt. De patiënt praat of schreeuwt voorts soms in de slaap of is zelfs af en toe gewelddadig. Nachtmerries en paniekaanvallen komen ook voor, vooral bij kinderen. Wanneer een persoon uit de omgeving een vraag aan de slaapwandelende patiënt stelt, krijgt hij geen of anders een heel trage of onsamenhangende reactie terug. Ook ontstaat soms ongewenst gedrag bij een slaapwandelaar, zoals in een kast plassen (vooral bij kinderen). Sommige patiënten voeren zeer complexe handelingen uit, zoals de geslachtsgemeenschap beoefenen, meubels verplaatsen of autorijden terwijl ze daadwerkelijk slapen. De patiënt herinnert zich niet dat hij aan slaapwandelen heeft gedaan. Oudere kinderen ontwaken tot slot gemakkelijker aan het einde van een slaapwandel-episode.

Diagnose en onderzoeken

Het is belangrijk om met de slaapklachten naar een arts te gaan. Hij bekijkt namelijk of er oplossingen zijn om letsel tijdens de episodes te voorkomen en ook onderzoekt hij of de patiënt mogelijk lijdt aan een onderliggende ziekte. De diagnose van slaapwandelen gebeurt met behulp van een geschiedenis en een lichamelijk onderzoek. Verder is af en toe een psychologisch onderzoek nodig om te bepalen of overmatige stress of angst de oorzaak is van slaapwandelen. Een slaaponderzoek is nodig bij patiënten bij wie de diagnose nog onduidelijk is. Beeldvormende onderzoeken en laboratoriumtesten zijn tot slot zelden noodzakelijk tenzij de arts vermoedt dat de patiënt lijdt aan een onderliggende aandoening.

Behandeling

De slaapgewoonten verbeteren is vaak nuttig voor de behandeling van slaapwandelen. Volwassenen zijn vaak gebaat met hypnose. Ook zijn medicijnen zoals sedativa-hypnotica of antidepressiva nuttig om het slaapwandelen te voorkomen. Ervaart een patiënt slaapwandelen door stress of angst, dan helpen meditatie, ontspanningstechnieken of psychotherapie. Verder is het belangrijk dat de patiënt voldoende slaapt en op regelmatige tijdstippen gaat slapen. Stoppen met het drinken van alcohol vlak voor slaaptijd is ook nuttig. Verder herbekijkt de patiënt samen met de arts het medicatiegebruik want ook medicijnen leiden mogelijk tot slaapwandelen. Alle prikkels vlak voor het slapengaan vermijdt de patiënt best zodat hij rustig en zonder stress of drukte naar bed kan. Het creëren van een veilige slaapomgeving is daarnaast essentieel om letsel tijdens het slaapwandelen te voorkomen. Een stapelbed en scherpe of breekbare voorwerpen in de omgeving van het bed zijn afgeraden (zoals speelgoed). Verder zijn trappen gevaarlijk, en daarom plaatst de ouder best een veiligheidspoortje voor de trap. Aanbevolen is echter om de deuren en ramen te sluiten en de ramen te bedekken met zeer zware gordijnen. Een alarm of bel op de slaapkamerdeur en alle ramen plaatsen is ook nuttig.

Wekken van een slaapwandelaar

Vaak denken personen uit de omgeving dat ze een slaapwandelaar niet mogen wekken. Het is echter niet erg of gevaarlijk om een slaapwandelaar wakker te maken. De patiënt is dan mogelijk wel kortstondig verward of gedesoriënteerd.

Prognose van slaapstoornis

Meestal ontstaat slaapwandelen bij kinderen. Ze ontgroeien dit veelal, vooral als de hoeveelheid diepe slaap afneemt. Houdt het slaapgedrag aan in de adolescentie, dan bezoekt de patiënt best een arts of psychiater.

Complicaties bij slaapwandelaars

Slaapwandelen is zeker voor ouders zeer beangstigend. Zij moeten zeker zorgen voor een veilige slaapomgeving omdat anders mogelijk letsel ontstaat bij de patiënt. Verder verstoren patiënten mogelijk de slaap van anderen. Door de langdurige slaapproblemen ontstaan soms ook complicaties, zoals slaperigheid overdag en school- en gedragsproblemen.