Seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen en vrouwen
Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zijn wereldwijd één van de meest voorkomende oorzaken van ziektes. De lichamelijke, sociale en economische gevolgen zijn aanzienlijk, zowel voor acute als chronische infecties. Soa’s vertonen niet altijd symptomen, wat vaak leidt tot gemiste diagnoses en uitstel van een juiste en tijdige behandeling. Hierdoor worden soa’s vaak onbewust verspreid naar andere bedpartners en kunnen complicaties sneller optreden. Regelmatig medisch onderzoek is dan ook aanbevolen voor verschillende risicogroepen. Dit onderzoek bestaat uit een vraaggesprek, lichamelijk onderzoek en diagnostisch onderzoek. Op basis van de resultaten beoordeelt de arts welke behandeling nodig is voor de soa of soa’s, aangezien patiënten vaak meer dan één soa hebben.- Synoniemen voor seksueel overdraagbare aandoeningen
- Epidemiologie van Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA's)
- Wereldwijde prevalentie van SOA’s
- Geografische en sociaaleconomische variaties
- Leeftijd en risicogroepen
- Oorzaken van soa’s
- Voorbeelden van soa’s
- Risicofactoren
- Risicogroepen voor soa's
- Jongeren en adolescenten
- Mensen met meerdere seksuele partners
- Mannen die seks hebben met mannen (MSM)
- Sekswerkers en hun klanten
- Symptomen bij mannen en vrouwen: zweren en afscheiding
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling: vaak via medicatie
- Complicaties van onbehandelde soa's
- Chronische infecties en onvruchtbaarheid
- Verspreiding van hiv en verhoogde vatbaarheid voor andere infecties
- Preventie
- De rol van vaccinaties in de preventie van soa's
- Vaccinatie tegen het humaan papillomavirus (HPV)
- Vaccinatie tegen hepatitis B
- Bijkomende informatie: Trends in soa’s anno augustus 2024
- Praktische tips voor het omgaan met seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen en vrouwen
- Zorg voor een juiste diagnose en medische begeleiding
- Gebruik van anticonceptie en bescherming
- Communiceer openlijk met je partner
- Hanteer goede hygiënepraktijken
- Volg behandelingsaanbevelingen strikt op
- Zorg voor regelmatige controles
- Vermijd seksueel contact tijdens een actieve infectie
- Educatie en preventie zijn essentieel
- Gebruik van vaccinaties en preventieve middelen
- Begrijp de impact op je geestelijke gezondheid
- Misvattingen rond seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen en vrouwen
- Alle soa's zijn zichtbaar aan de buitenkant
- Een soa kan alleen worden overgedragen door vaginale seks
- Als je geen symptomen hebt, ben je niet besmettelijk
- Soa's zijn alleen een probleem voor jonge mensen
- Antibiotica kunnen alle soa's genezen
- Alleen vrouwen kunnen ernstige complicaties van soa's krijgen
Synoniemen voor seksueel overdraagbare aandoeningen
Seksueel overdraagbare aandoeningen zijn ook bekend onder andere benamingen zoals:- geslachtsaandoeningen
- geslachtsziekten
- venerische ziekten
Epidemiologie van Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA's)
Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s) zijn wereldwijd een significant gezondheidsprobleem, zowel in ontwikkelde als in ontwikkelingslanden. Ze worden gekarakteriseerd door hun prevalentie, die varieert afhankelijk van demografische, sociale en geografische factoren. Het aantal gevallen van SOA's blijft wereldwijd hoog, ondanks de vooruitgang in preventieve zorg en bewustwordingscampagnes.Wereldwijde prevalentie van SOA’s
De prevalentie van SOA's is wereldwijd significant, met naar schatting wereldwijd meer dan een miljoen nieuwe infecties per dag. De meest voorkomende SOA's omvatten chlamydia, gonorroe, syfilis en herpes. WHO-rapporten tonen aan dat de prevalentie van sommige van deze infecties de afgelopen decennia is gestegen, vooral in jongere leeftijdsgroepen. Vooral in regio's met beperkte toegang tot gezondheidszorg en slechte hygiënische omstandigheden is de incidentie van SOA’s hoger.Geografische en sociaaleconomische variaties
Er zijn duidelijke geografische verschillen in de prevalentie van SOA’s. In lage- en middeninkomenslanden, vooral in Sub-Sahara-Afrika en Zuid-Azië, komt SOA’s veel vaker voor, wat samenhangt met onvoldoende toegang tot gezondheidszorg, slechte hygiëne en onveilige seksuele praktijken. In geïndustrialiseerde landen is er een stijging van bepaalde SOA’s, zoals syfilis en gonorroe, vooral onder jongeren en mannen die seks hebben met mannen (MSM).Leeftijd en risicogroepen
Jongeren tussen de 15 en 24 jaar hebben een significant hoger risico op het oplopen van SOA’s, voornamelijk door een verhoogd aantal seksuele contacten, onbeschermde seks en een beperkt begrip van preventie. Bij ouderen komt het minder vaak voor, maar het aantal infecties neemt toe als gevolg van veroudering van de bevolking en veranderende seksuele gedragingen. Risicogroepen zijn onder andere mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers, en mensen die meerdere seksuele partners hebben.Oorzaken van soa’s
Bacteriën, schimmels, parasieten en virussen kunnen een seksueel overdraagbare aandoening veroorzaken. De overdracht van de infectie vindt plaats via seksueel contact, waaronder vaginale, anale en orale seks.Voorbeelden van soa’s
Er zijn meer dan twintig soorten soa’s bekend. De meest bekende voorbeelden zijn:- Balanitis (ontsteking van de eikel door Candida en Trichomonas)
- Chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan de genitaliën)
- Donovanosis
- Endometritis (ontsteking van het baarmoederslijmvlies door stafylokokkenbacteriën)
- Genitale herpes (zweren op de genitaliën veroorzaakt door het herpesvirus)
- Gonorroe (etterige slijmvliesontsteking van de urinebuis)
- HIV / AIDS
- HPV (Humaan papillomavirus: seksueel overdraagbaar DNA-virus met meer dan 90 subtypen dat infecties van het slijmvlies veroorzaakt)
- Prostatitis (ontsteking van de prostaat met pijn en plasproblemen)
- Syfilis
- Trichomoniasis (seksueel overdraagbare aandoening met stinkende afscheiding uit de vagina bij vrouwen)
- Uretritis (ontsteking van de urinebuis met pijn bij het plassen door Chlamydia, Mycoplasma en herpesvirus)
Risicofactoren
Jongeren, homo- en biseksuele mannen en mensen uit zwarte en andere etnische minderheidsgroepen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een soa. Andere risicofactoren zijn onder andere meer reizen, zowel nationaal als internationaal, recreatief drugsgebruik, alcoholgebruik en frequente partnerwisselingen. Vaak lijdt een patiënt aan meerdere infecties, waarvan sommige asymptomatisch zijn, wat resulteert in een snelle verspreiding van de ziekteverwekkers.Risicogroepen voor soa's
Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogde kans hebben op het oplopen van SOA's, voornamelijk door seksuele gedragingen, toegang tot zorg en andere sociale factoren.Jongeren en adolescenten
Jongeren tussen de 15 en 24 jaar vormen een belangrijke risicogroep voor SOA’s, vaak als gevolg van onbeschermde seks en een hoger aantal seksuele partners. Daarnaast speelt onvolledige of gebrekkige kennis over preventie een belangrijke rol in het hoge risico.Mensen met meerdere seksuele partners
Mensen die meerdere seksuele partners hebben, lopen een verhoogd risico op SOA’s, vooral wanneer zij geen barrièremethoden zoals condooms gebruiken. Het verhoogde risico komt voort uit de grotere kans op blootstelling aan geïnfecteerde partners.Mannen die seks hebben met mannen (MSM)
Deze groep heeft een significant verhoogd risico op het oplopen van bepaalde SOA’s, zoals hiv, syfilis en gonorroe. Dit wordt vaak toegeschreven aan hogere prevalentie in netwerken van mannen die seks hebben met mannen en onbeschermde sekspraktijken.Sekswerkers en hun klanten
Sekswerkers lopen een verhoogd risico op SOA’s, net als hun klanten, vooral in gebieden waar bescherming (zoals condooms) niet altijd wordt gebruikt of toegankelijk is. Sociaal stigma en een gebrek aan rechten voor sekswerkers kunnen bijdragen aan verhoogde kwetsbaarheid.Symptomen bij mannen en vrouwen: zweren en afscheiding
De symptomen van soa's richten zich vaak op de geslachtsorganen. De meest voorkomende symptomen zijn vaginale afscheiding, urethrale afscheiding (uit de urinebuis), afscheiding uit de penis en genitale zweren. Andere symptomen kunnen zijn koorts, pijn, vaginale jeuk, brandend gevoel in de vagina, vaginaal bloedverlies na de seks, stinkende vaginale afscheiding, zwelling van de geslachtsorganen, huiduitslag, gewrichtspijn en oogklachten. Dysurie (pijn bij het plassen), hematurie (bloed in de urine) en lendenpijn komen ook voor. Soms presenteert een patiënt zich met stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond).Diagnose en onderzoeken
VraaggesprekPatiënten met een mogelijke soa zijn vaak angstig, beschaamd en bezorgd over de vertrouwelijkheid van hun aandoening. Daarom moeten zorgverleners aandachtig zijn voor deze gevoelens en voorzichtig reageren. De arts begint met een vraaggesprek over de medische, familie- en medicatiegeschiedenis van de patiënt, waarbij bijzondere aandacht wordt besteed aan recente antibacteriële of antivirale behandelingen (antivirale geneesmiddelen), allergieën en het gebruik van orale anticonceptiva (zoals de anticonceptiepil). Vrouwen geven daarnaast informatie over hun menstruatiecyclus, anticonceptie en verloskundige geschiedenis. De arts brengt ook een gedetailleerde seksuele geschiedenis in kaart, waaronder het aantal en de soorten seksuele contacten (genitaal/genitaal, oraal/genitaal, anaal/genitaal, oraal/anaal). Hierbij noteert hij de volgende informatie:
- de vaccinatiestatus tegen hepatitis
- vaste of losse partner(s)
- voorgeschiedenis van een soa en eerdere behandelingen
- het gebruik van condooms en andere vormen van anticonceptie
- het geslacht van de partner(s)
- resultaten van eerdere soa-testen
De arts wil ook weten of de patiënt recent naar buitenlandse gebieden heeft gereisd waar antibioticaresistentie bekend is of waar bepaalde pathogenen (ziekteverwekkers) endemisch zijn.
Lichamelijk onderzoek
De arts begint met een algemeen onderzoek van de mond, keel, huid en lymfeklieren. Vervolgens onderzoekt hij met behulp van goed licht de lies, de geslachtsorganen en het perianale gebied. Ook palpeert (betast) hij de liezen om te controleren op lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren) en hernia (breuk). Het controleren van het schaamhaar is eveneens nodig om luizen en neten op te sporen. De uitwendige geslachtsorganen worden onderzocht op tekenen van erythema (huiduitslag), kloven, zweren, sjankers, huidskleurveranderingen, wratten (genitale wratten) en trauma.
Mannen
Bij mannen onderzoekt de arts de penishuid en voorhuid om balanitis, zweren, wratten of tumoren te identificeren. De arts lokaliseert de mond van de urinebuis en observeert eventuele afscheiding. Daarnaast palpeert de arts het scrotum (balzak) om de consistentie van de testes en bijbal te beoordelen. Een digitaal rectaal onderzoek of proctoscopie (inwendig kijkonderzoek van de endeldarm en anus) is noodzakelijk bij mannen met rectale symptomen, anale geslachtsgemeenschap of prostaatgerelateerde klachten. Het opsporen van rectale wratten is geïndiceerd bij mannen met perianale laesies (letsels rond de anus).
Vrouwen
Bij vrouwen onderzoekt de arts de klieren van Bartholin, die zich in de vaginawand bevinden. Deze klieren produceren slijm als reactie op hormonale en seksuele prikkels, dat dient als glijmiddel. Daarnaast inspecteert de arts de baarmoederhals (cervix) op de aanwezigheid van zweren, afscheiding, bloedingen en ectopie (aangeboren verkeerde ligging). Ook de vaginawand wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van wratten. De arts voert een inwendig onderzoek uit om de gevoeligheid van de eierstokken en eileiders te beoordelen, en om de positie, grootte en beweeglijkheid van de baarmoeder vast te stellen. Tot slot is een rectaal onderzoek en proctoscopie aanbevolen wanneer de patiënte anale geslachtsgemeenschap heeft gehad of andere symptomen vertoont.
Diagnostisch onderzoek
Bij soa's is het mogelijk dat een patiënt meerdere infecties tegelijk heeft, waarvan niet alle infecties symptomen veroorzaken. Een volledig bloedonderzoek is noodzakelijk bij elke patiënt die in contact is geweest met iemand met een soa. Bij patiënten met symptomen is verder onderzoek van afscheiding of een weefselbiopt van zweren noodzakelijk.
Behandeling: vaak via medicatie
De behandeling van vooral asymptomatische aandoeningen is cruciaal om verdere overdracht te voorkomen. Het opsporen en behandelen van seksuele partners is van groot belang bij het bestrijden van de verspreiding van soa's. Een passende behandeling met antibiotica is noodzakelijk voor patiënten die recent contact hebben gehad met een persoon met een actieve infectie. Bij virale soa's zijn antivirale medicijnen noodzakelijk.Complicaties van onbehandelde soa's
Onbehandelde SOA's kunnen ernstige gezondheidscomplicaties veroorzaken, waaronder chronische aandoeningen, onvruchtbaarheid, en een verhoogd risico op hiv. Het is essentieel dat SOA’s snel worden gediagnosticeerd en behandeld om deze complicaties te voorkomen.Chronische infecties en onvruchtbaarheid
Sommige SOA’s, zoals chlamydia en gonorroe, kunnen onvruchtbaarheid veroorzaken als ze niet op tijd worden behandeld. Bij vrouwen kan dit leiden tot bekkenontstekingsziekte, terwijl mannen last kunnen krijgen van epididymitis, wat beide de vruchtbaarheid kan aantasten.Verspreiding van hiv en verhoogde vatbaarheid voor andere infecties
Onbehandelde SOA’s zoals syfilis en gonorroe kunnen de kans op hiv-infectie verhogen doordat ze het immuunsysteem verzwakken en het gemakkelijker maken voor het hiv-virus om het lichaam binnen te dringen. Dit maakt het des te belangrijker om tijdig te testen en te behandelen.Preventie
Het vermijden van meerdere partners, het correct en consequent gebruik van condooms en het vermijden van seks met mensen die symptomen van een infectie hebben, verkleint het risico op een soa. Voor mensen die regelmatig van sekspartner wisselen, is een periodieke controle (ongeveer elke drie maanden) aanbevolen. Zodra patiënten symptomen ontwikkelen, is een professioneel medisch onderzoek noodzakelijk om complicaties te verminderen en verdere verspreiding te voorkomen.De rol van vaccinaties in de preventie van soa's
Vaccinatie speelt een belangrijke rol in de preventie van bepaalde SOA’s, vooral die veroorzaakt door virussen. Door vaccinatie kan de incidentie van infecties zoals hepatitis B en het humaan papillomavirus (HPV) aanzienlijk worden verminderd.Vaccinatie tegen het humaan papillomavirus (HPV)
HPV is een van de meest voorkomende SOA’s, met risico’s voor baarmoederhalskanker, anale kanker en andere kankers. Vaccinatie tegen HPV wordt steeds vaker aangeboden aan jongeren, wat heeft geleid tot een afname van het aantal HPV-infecties en gerelateerde kankers in geïndustrialiseerde landen.Vaccinatie tegen hepatitis B
Hepatitis B is een andere SOA die door vaccinatie kan worden voorkomen. Dit vaccin is vooral belangrijk voor mensen die een verhoogd risico lopen, zoals seksuele risicogroepen en gezondheidswerkers. Hepatitis B kan leiden tot ernstige leveraandoeningen, waaronder cirrose en leverkanker.Bijkomende informatie: Trends in soa’s anno augustus 2024
In augustus 2024 zien we een toename van het aantal gemelde gevallen van resistentie tegen antibiotica bij bacteriële soa’s, zoals gonorroe. Dit maakt het vroegtijdig testen en behandelen van groot belang om verdere verspreiding te voorkomen. Daarnaast zijn er ontwikkelingen in de behandeling van virale soa’s, waarbij nieuwe antivirale middelen effectiever zijn gebleken tegen herpes en HPV. Vaccinatieprogramma’s tegen HPV zijn uitgebreid, waardoor de incidentie van baarmoederhalskanker verder is gedaald. Het belang van seksuele gezondheidsonderwijs en -bewustzijn wordt steeds meer erkend als een fundamenteel onderdeel van de volksgezondheid.Praktische tips voor het omgaan met seksueel overdraagbare aandoeningen bij mannen en vrouwen
Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) kunnen zowel mannen als vrouwen treffen. Het is belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over soa's, hun symptomen en hoe je ermee om kunt gaan. Een soa kan zich in sommige gevallen als een tijdelijke infectie presenteren, maar in andere gevallen kan het ernstige gevolgen voor de gezondheid hebben. Het is essentieel om je gezondheid goed te monitoren, goede hygiënepraktijken toe te passen en indien nodig medische hulp te zoeken. Hieronder worden praktische tips gegeven om met soa's om te gaan, zowel voor mannen als vrouwen.Zorg voor een juiste diagnose en medische begeleiding
Het is cruciaal om een juiste diagnose te krijgen om een soa effectief te behandelen en complicaties te voorkomen.Bij de eerste tekenen van een soa, zoals ongewone afscheiding, pijn bij het urineren, jeuk of uitslag, is het belangrijk om zo snel mogelijk een arts te raadplegen. Artsen kunnen door middel van bloedtesten, urineonderzoek of fysieke onderzoeken vaststellen of je een soa hebt. Na de diagnose is het van belang om de voorgeschreven behandelingen strikt op te volgen. Dit kan het innemen van medicijnen omvatten, zoals antibiotica of antivirale middelen, afhankelijk van het type soa. Het is ook van belang om je partner op de hoogte te stellen en hen aan te moedigen zich ook te laten testen.
Gebruik van anticonceptie en bescherming
Condooms zijn de meest effectieve manier om de verspreiding van soa's te voorkomen.Het gebruik van condooms tijdens elke vorm van seks is een van de belangrijkste voorzorgsmaatregelen om te beschermen tegen soa's. Dit geldt zowel voor vaginale, anale als orale seks. Het correct gebruiken van condooms kan de kans op het oplopen van een soa aanzienlijk verminderen, hoewel sommige soa's, zoals herpes of genitale wratten, ook door huid-op-huidcontact kunnen worden overgedragen. Het is belangrijk om condooms op de juiste manier aan te brengen en niet te gebruiken als ze al beschadigd of verlopen zijn.
Communiceer openlijk met je partner
Het bespreekbaar maken van soa's met je seksuele partner is essentieel voor wederzijds begrip en bescherming.Voordat je seksuele relaties aangaat, is het belangrijk om met je partner te praten over soa's en de bescherming die je wilt gebruiken. Het bespreken van deze onderwerpen kan ongemakkelijk zijn, maar het is een essentieel onderdeel van verantwoord en gezond seksueel gedrag. Zorg ervoor dat je eerlijk bent over je eigen gezondheidsstatus en vraag je partner om hetzelfde te doen. Open communicatie kan helpen om misverstanden en gezondheidsrisico's te voorkomen.
Hanteer goede hygiënepraktijken
Een goede persoonlijke hygiëne kan helpen bij het voorkomen van soa's en het verlichten van symptomen.Het onderhouden van een goede hygiëne is belangrijk voor zowel de preventie als het beheer van soa's. Was je geslachtsdelen dagelijks met water en een milde zeep. Dit kan helpen bij het voorkomen van infecties en het verlichten van jeuk of irritatie die gepaard kan gaan met een soa. Vermijd het gebruik van sterke geuren of chemische producten die de gevoelige huid kunnen irriteren. Na geslachtsgemeenschap is het een goed idee om jezelf goed te reinigen, maar wees voorzichtig met agressief wrijven of schrobben, wat de huid kan beschadigen.
Volg behandelingsaanbevelingen strikt op
Het is van groot belang om de behandeling volgens de richtlijnen van je arts te volgen.Als je eenmaal gediagnosticeerd bent met een soa, moet je ervoor zorgen dat je de voorgeschreven behandeling volledig volgt. Dit geldt vooral voor antibiotica en antivirale middelen. Zelfs als de symptomen verdwijnen, moet je de behandeling afmaken om ervoor te zorgen dat de infectie volledig wordt geëlimineerd. Niet alle soa's zijn meteen zichtbaar of merkbaar, dus het is belangrijk om de volledige kuur te volgen, ook als je denkt dat je beter bent. Vergeet niet dat sommige soa's, zoals hiv, levenslange behandeling vereisen om complicaties te voorkomen.
Zorg voor regelmatige controles
Zelfs als je geen symptomen hebt, zijn regelmatige controles belangrijk voor de voortgezette gezondheid.Ook als je geen symptomen ervaart, is het belangrijk om regelmatig te worden getest op soa's, vooral als je een seksueel actieve levensstijl hebt met meerdere partners. Soa's kunnen vaak asymptomatisch zijn, wat betekent dat je een infectie kunt hebben zonder het te weten. Een arts kan je adviseren over hoe vaak je je moet laten testen op basis van je seksuele activiteit en risicofactoren.
Vermijd seksueel contact tijdens een actieve infectie
Het is belangrijk om seksueel contact te vermijden tijdens de actieve fase van een soa.Als je een soa hebt, is het belangrijk om seksueel contact te vermijden totdat je volledig genezen bent en een arts bevestigt dat je niet langer besmettelijk bent. Dit geldt niet alleen voor jezelf, maar ook voor je seksuele partner. Dit helpt de verspreiding van de aandoening te voorkomen en zorgt ervoor dat je tijd hebt om de nodige behandeling te ondergaan. Als je soa-symptomen hebt, zoals pijnlijke blaren, afscheiding of jeuk, neem dan onmiddellijk maatregelen om contact te vermijden.
Educatie en preventie zijn essentieel
Voorkomen is beter dan genezen; educatie speelt een grote rol in soa-preventie.Het vergroten van je kennis over soa's en het begrijpen van risicofactoren kan helpen bij het voorkomen van infecties. Onderwijs jezelf en anderen over het belang van veilige seksuele praktijken, regelmatige testen en de manier waarop soa's zich verspreiden. Door bewuste keuzes te maken en preventieve maatregelen te nemen, kan de kans op het oplopen van een soa aanzienlijk worden verminderd.
Gebruik van vaccinaties en preventieve middelen
Er zijn vaccins beschikbaar voor bepaalde soa's, zoals hepatitis B en HPV.Er zijn vaccins die je kunnen beschermen tegen bepaalde soa's, zoals het vaccin tegen het humaan papillomavirus (HPV) en hepatitis B. Dit zijn beide veelvoorkomende infecties die ernstige gevolgen kunnen hebben, zoals kanker. Het krijgen van een vaccin kan een effectieve manier zijn om jezelf te beschermen tegen deze ziekten. Praat met je arts over de mogelijkheid van vaccinatie, vooral als je in een risicogroep valt.
Begrijp de impact op je geestelijke gezondheid
Soa's kunnen niet alleen fysieke, maar ook emotionele gevolgen hebben.Het omgaan met een soa kan emotioneel zwaar zijn, vooral als je je schaamt of je zorgen maakt over de implicaties voor je gezondheid. Het is belangrijk om openlijk over je gevoelens te praten, of dit nu met een arts, een therapeut of een vertrouwde vriend is. Therapie kan nuttig zijn bij het verwerken van de emoties die gepaard gaan met het ontvangen van een soa-diagnose en kan je helpen om gezond om te gaan met de situatie.
