Weke sjanker: Bacteriële infectie met genitale zweren

Een weke sjanker is een acute seksueel overdraagbare aandoening veroorzaakt door de bacterie Haemophilus ducreyi. Deze bacteriële infectie kenmerkt zich door pijnlijke genitale zweren, vaak gepaard met vergrote lymfeklieren in de lies. Zowel mannen als vrouwen kunnen door een weke sjanker worden getroffen, hoewel het klinische beeld kan variëren tussen de geslachten. De aandoening is zeer besmettelijk, maar kan effectief worden behandeld met antibiotica. De vooruitzichten zijn doorgaans zeer goed, mits een zorgvuldige opvolging wordt gevolgd, vooral bij HIV-patiënten, bij wie het genezingsproces trager kan verlopen.

• Synoniemen van weke sjanker
• Epidemiologie van de bacteriële infectie
• Mechanisme
• Oorzaken van weke sjanker
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijnlijke genitale zweer of zweren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met antibiotica
• Prognose van de aandoening
• Complicaties van een weke sjanker
• Preventie van een weke sjanker

Synoniemen van weke sjanker

Een weke sjanker, die minder bekend is in geïndustrialiseerde landen, staat ook bekend als 'chancre', 'chanker', 'chancroïd', 'zachte sjanker' of 'ulcus molle'.

Epidemiologie van de bacteriële infectie

Hoewel een weke sjanker minder vaak voorkomt dan genitale zweren veroorzaakt door herpes simplex type 2 (HSV-2), komt deze seksueel overdraagbare aandoening veel voor in delen van Afrika en Azië. In geïndustrialiseerde landen komt de ziekte zelden voor, tenzij men reist naar gebieden waar de aandoening endemisch is. Wereldwijd lijden ongeveer zeven miljoen mensen aan een weke sjanker. Niet-blanke, onbesneden mannen lopen een verhoogd risico. Vrouwen maken slechts ongeveer 10% uit van het totale aantal patiënten, vaak omdat ze asymptomatische dragers van de ziekte zijn. Jongere seksueel actieve mensen, vooral tussen de 15 en 30 jaar, zijn het vaakst getroffen door een weke sjanker. Epidemiologische studies in Afrika hebben bovendien aangetoond dat genitale ulcera (zweren in het genitale gebied) door een sjanker een verhoogd risico op het verkrijgen van een HIV-infectie met zich meebrengen.

Mechanisme

Weke sjanker wordt veroorzaakt door de bacterie Haemophilus ducreyi, die via seksueel contact wordt overgedragen. Het mechanisme van de infectie is gebaseerd op de virulentie van de bacterie, die in staat is om zich te hechten aan en door de huid en slijmvliezen te dringen.

Infectie en lokaal weefselverlies

Na infectie door Haemophilus ducreyi ontstaat een pijnlijke zweren op de geslachtsdelen, die vaak gepaard gaat met ontsteking en etterige afscheiding. De bacterie verstoort de lokale weefselintegriteit door de productie van virulentiefactoren die het immuunsysteem onderdrukken, waardoor de infectie zich kan verspreiden.

Verspreiding van de infectie

De bacterie wordt primair overgedragen door seksueel contact, zowel vaginal als anaal, maar kan ook worden overgedragen via oraal contact. Directe huidcontact met geïnfecteerde delen van het lichaam kan eveneens leiden tot besmetting.

Oorzaken van weke sjanker

De bacterie Haemophilus ducreyi veroorzaakt de weke sjanker. De overdracht van deze zeer besmettelijke infectie vindt plaats via seksueel contact.

Risicofactoren

Weke sjanker wordt voornamelijk veroorzaakt door risicofactoren die het optreden van onbeschermd seksueel contact bevorderen. Deze factoren verhogen de kans op besmetting met Haemophilus ducreyi.

Onbeschermd seksueel contact

Het belangrijkste risicofactor voor infectie met Haemophilus ducreyi is onbeschermd seksueel contact met een geïnfecteerde partner. Het gebruik van barrièremethoden zoals condooms vermindert aanzienlijk het risico op besmetting.

Hoge partnerrotatie

Mensen met meerdere seksuele partners hebben een verhoogd risico op besmetting. Dit verhoogt de kans op blootstelling aan Haemophilus ducreyi en andere seksueel overdraagbare aandoeningen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van weke sjanker. Dit zijn onder andere mensen die zich in omgevingen bevinden met een hoge prevalentie van seksueel overdraagbare aandoeningen.

Mannen die seks hebben met mannen

Mannen die seks hebben met mannen (MSM) vormen een risicogroep voor weke sjanker, vooral in gebieden waar de incidentie van andere seksueel overdraagbare aandoeningen hoog is. Deze groep heeft vaak onbeschermd seksueel contact en een grotere kans om meerdere seksuele partners te hebben.

Mensen in gebieden met hoge prevalentie van SOA's

In gebieden met een hoge prevalentie van andere seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals syfilis, gonorroe en HIV, is de incidentie van weke sjanker vaak hoger. Deze aandoeningen bevorderen het risico op infectie met Haemophilus ducreyi.

Symptomen: Pijnlijke genitale zweer of zweren

De incubatietijd (de periode tussen blootstelling aan de bacterie en het optreden van symptomen) van een weke sjanker bedraagt één tot veertien dagen.

Mannen

Bij mannen ontwikkelt zich op de plaats van besmetting een klein, rood bultje dat binnen een dag uitgroeit tot een zweer van variabele grootte (van 3 mm tot 5 cm). Deze zweer kan zich bevinden op de voorhuid, achter de eikel, op de schacht van de penis, de eikel zelf, de opening van de penis, of op het scrotum (balzak). De genitale zweer is pijnlijk, bloedt gemakkelijk, voelt zacht aan en heeft een scherpe begrenzing met een onregelmatige rand. De basis van de zweer is vaak bedekt met een grijs of geelachtig materiaal. Ongeveer de helft van de mannelijke patiënten ontwikkelt één enkele zweer, terwijl de andere helft meerdere zweren ontwikkelt.

Vrouwen

Bij vrouwen verschijnen vaak vier of meer zweren die kunnen samenvloeien tot grotere, voortvretende laesies. De zweren bevinden zich meestal op de grote schaamlippen, de kleine schaamlippen, de binnenkant van de dijen, of het perineum (gebied tussen de vagina en de anus). Bij vrouwen kunnen de zweren ook zogenaamde 'kuszweren' (kissing ulcera) vormen, waarbij zweren op de tegenoverliggende schaamlip ontstaan. Soms blijven de zweren onopgemerkt. De enige merkbare tekenen kunnen pijn tijdens de geslachtsgemeenschap en plasproblemen zijn. Binnen één tot twee weken na het optreden van de symptomen ontwikkelt ongeveer de helft van de patiënten inguïnale lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren in de lies). De gezwollen lymfeklieren kunnen zich uitbreiden tot grote abcessen, ook wel 'bubo' genoemd, wat ook bij de pest voorkomt.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van weke sjanker omvatten voornamelijk pijnlijke zweren op de geslachtsdelen en andere inguinale gebieden. Het is belangrijk om de symptomen snel te herkennen voor een juiste diagnose en behandeling.

Pijnlijke zweren

Een van de eerste tekenen van weke sjanker is de ontwikkeling van pijnlijke zweren op de geslachtsdelen, die vaak gepaard gaan met etterige afscheiding. De zweren kunnen snel groter worden en zich uitbreiden naar omliggende weefsels.

Verergering van de symptomen

Zonder behandeling kunnen de zweren groter worden en kunnen er complicaties ontstaan, zoals bacteriële infecties van de aangetaste huid of lymfadenitis, een ontsteking van de lymfeklieren in de liesstreek.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een weke sjanker wordt gesteld door een grondig onderzoek van de zweer of zweren en eventuele gezwollen lymfeklieren. Het is belangrijk om de aandoening te onderscheiden van andere genitale ulcera, zoals syfilis en genitale herpes. Vaak lijdt de patiënt echter ook aan een co-infectie, zoals syfilis en/of herpes simplex. Een bloedonderzoek kan de diagnose bevestigen, maar is niet altijd eenvoudig. Daarom kan de arts ook uitstrijkjes van de zweer nemen en materiaal uit de lokale lymfeknopen zuigen voor verder onderzoek.

Behandeling met antibiotica

De behandeling van een weke sjanker bestaat uit antibiotica. Drie tot zeven dagen na het starten van de behandeling komt de patiënt terug voor een controle om te beoordelen of de zweren reageren op de medicatie. Indien de behandeling succesvol is, zullen de zweren verminderen. Sekspartners dienen ook te worden onderzocht en zo nodig behandeld. HIV-patiënten vereisen vaak een intensievere opvolging omdat hun herstel vaak trager verloopt. Meervoudige doseringsschema's zijn soms noodzakelijk bij HIV-patiënten, omdat een enkele dosis therapie minder effectief kan zijn. Het is aanbevolen om tot minstens een week na succesvolle behandeling geen seksueel contact te hebben.

Prognose van de aandoening

De prognose van weke sjanker hangt af van verschillende factoren, waaronder de snelheid van diagnose, de behandeling en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Met tijdige behandeling is de prognose doorgaans goed, maar bij verwaarlozing kunnen er complicaties optreden.

Zonder behandeling

Indien onbehandeld, kunnen de zweren van weke sjanker ernstig verergeren en secundaire infecties veroorzaken. In sommige gevallen kan het leiden tot chronische infecties of littekenvorming. Er kunnen ook complicaties optreden, zoals de verspreiding van de infectie naar andere delen van het lichaam of zelfs het ontwikkelen van een systemische infectie.

Met behandeling

Bij vroege behandeling met antibiotica zal de infectie meestal binnen enkele weken genezen. Antibiotica zoals azitromycine of ceftriaxon zijn effectief in het elimineren van Haemophilus ducreyi, en de kans op complicaties wordt aanzienlijk verminderd.

Complicaties van een weke sjanker

Complicaties kunnen onder andere zijn:

• Urethrale fistels: Bij onbesneden mannen kunnen urethrale fistels ontstaan.
• Littekens: Littekens op de voorhuid van de penis bij onbesneden mannen.
• HIV-patiënten: Bij HIV-patiënten kan het herstelproces langer duren. Ze hebben mogelijk een hogere kans op herinfecties en gecompliceerdere ziekteverlopen.

Preventie van een weke sjanker

Om een weke sjanker te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Veilige seks: Gebruik condooms om het risico op overdracht te verminderen.
• Regelmatige seksuele gezondheidsonderzoeken: Laat je regelmatig testen op seksueel overdraagbare aandoeningen, vooral als je meerdere seksuele partners hebt.
• Onderwijs en voorlichting: Vergroot bewustzijn over de symptomen en risicofactoren van weke sjanker en andere seksueel overdraagbare aandoeningen.
• Vroegtijdige behandeling: Zoek tijdig medische hulp als je symptomen van een genitale infectie opmerkt.