Balanitis en balanoposthitis: Ontsteking eikel en voorhuid

Balanitis verwijst naar een ontsteking van de eikel (glans penis). Wanneer de ontsteking zich ook naar de voorhuid verspreidt, wordt gesproken van balanoposthitis. Beide aandoeningen kunnen leiden tot zwelling en pijn van de eikel en de voorhuid. Hoewel balanitis ongemakkelijk en pijnlijk kan zijn, is de aandoening doorgaans niet ernstig. De behandeling hangt af van de oorzaak van de ontsteking. In de meeste gevallen is de prognose uitstekend, hoewel er complicaties kunnen optreden. Balanitis kan worden voorkomen door goede hygiëne te handhaven, de penis te reinigen zonder gebruik van geparfumeerde of chemische producten, en de penis volledig te drogen na het douchen.

• Synoniemen van balanitis en balanoposthitis
• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken van ontsteking: Diabetes, hygiëne en andere aandoeningen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van balanitis en balanoposthitis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van balanitis
• Prognose
• Complicaties van balanitis en balanoposthitis
• Preventie van balanitis

Synoniemen van balanitis en balanoposthitis

Balanitis wordt ook wel aangeduid met de volgende synoniemen:

• eikelontsteking
• eikeldruiper

Epidemiologie van de aandoening

Balanitis en balanoposthitis zijn aandoeningen die de glans penis (balanitis) en de voorhuid (balanoposthitis) aantasten. Beide aandoeningen komen vaak voor bij mannen van verschillende leeftijden, met een breed scala aan oorzaken, variërend van infecties tot irritaties en onderliggende medische aandoeningen.

Prevalentie

Balanitis wordt vaak gezien bij jonge jongens en volwassen mannen, maar komt het meest voor bij niet-besneden mannen. Schattingen suggereren dat 3 tot 11% van de mannen op enig moment in hun leven last krijgt van balanitis. Balanoposthitis komt evenzo vaak voor, vooral bij mannen die niet besneden zijn, en kan gepaard gaan met balanitis. Het komt vaker voor in ontwikkelingslanden, waar slechte hygiënepraktijken bijdragen aan het hogere risico.

Geografische spreiding

De incidentie van balanitis en balanoposthitis varieert per regio, met hogere frequenties in gebieden waar hygiëne en toegang tot gezondheidszorg beperkt zijn. In westerse landen komt het vaak voor als gevolg van infecties zoals schimmels (bijvoorbeeld Candida) of bacteriële infecties, terwijl in andere regio's parasitaire infecties een grotere rol kunnen spelen.

Leeftijdsafhankelijke frequentie

Balanitis en balanoposthitis komen voor bij mannen van alle leeftijden, maar de aandoeningen zijn het meest frequent bij jonge kinderen (voornamelijk als gevolg van slechte hygiëne) en oudere mannen (door veroudering en verwante factoren zoals diabetes).

Mechanisme

Balanitis en balanoposthitis kunnen optreden door verschillende mechanismen, van infecties tot immuunresponsen of mechanische irritaties. Beide aandoeningen beïnvloeden de glans penis en/of de voorhuid, waarbij de ontsteking leidt tot symptomen zoals roodheid, pijn, zwelling en soms pus.

Infectieuze oorzaken

De meest voorkomende oorzaak van balanitis en balanoposthitis zijn infecties, vooral bacteriële en schimmelinfecties. Candida albicans is een veelvoorkomende veroorzaker van beide aandoeningen, vooral bij mensen met een verminderde immuniteit of diabetes. Bacteriën zoals Streptococcus en Staphylococcus kunnen eveneens een rol spelen.

Mechanische irritatie

Onvoldoende hygiëne, onjuiste handelingen bij het reinigen van de geslachtsorganen of overmatig wrijven kan mechanische irritatie van de huid van de penis en voorhuid veroorzaken, wat leidt tot ontstekingen. Bij besneden mannen komen deze aandoeningen minder vaak voor, maar onjuiste zorg en irritatie kunnen nog steeds bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoeningen.

Immunologische reacties

Auto-immuunziekten of overgevoeligheidsreacties kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van balanitis en balanoposthitis. In sommige gevallen kunnen mannen met een verhoogde gevoeligheid voor bepaalde stoffen of allergenen meer kans hebben om ontstekingen te ontwikkelen, wat leidt tot deze aandoeningen.

Oorzaken van ontsteking: Diabetes, hygiëne en andere aandoeningen

Onvoldoende gecontroleerde diabetes mellitus is een veelvoorkomende onderliggende oorzaak van balanitis. Slechte hygiëne bij onbesneden mannen kan eveneens bijdragen aan de ontwikkeling van balanitis, vooral als zeep niet goed wordt afgespoeld of als irriterende producten zoals vaseline worden gebruikt. Daarnaast verhogen aandoeningen zoals morbide obesitas en allergieën (allergische reacties op contact met irriterende stoffen) het risico. Andere mogelijke oorzaken zijn aandoeningen zoals congestief hartfalen (minder effectieve bloedcirculatie), cirrose (leververharding), het nefrotisch syndroom (nierziekte met verhoogd eiwitverlies via urine), reactieve artritis en lichen sclerosus. Bepaalde virussen en bacteriën die mogelijk bijdragen aan balanitis zijn onder andere Borrelia vincentii, Borrelia burgdorferi, Candida, Chlamydia, Gardnerella, humaan papillomavirus, Neisseria, Treponema pallidum (syfilis) en Trichomonas.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op het ontwikkelen van balanitis en balanoposthitis verhogen. Deze kunnen betrekking hebben op de hygiënepraktijken van de patiënt, onderliggende medische aandoeningen of specifieke anatomische kenmerken.

Onvoldoende hygiëne

Een van de belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van balanitis en balanoposthitis is een slechte hygiëne. Het niet regelmatig reinigen van de geslachtsorganen kan de opbouw van smegma bevorderen, wat irritatie en infecties kan veroorzaken. Het schoonhouden van de voorhuid is essentieel om het risico te verlagen.

Diabetes mellitus

Patiënten met diabetes mellitus hebben een verhoogd risico op infecties, waaronder schimmelinfecties die balanitis en balanoposthitis kunnen veroorzaken. Een slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegel kan de immuniteit verlagen, wat het risico op infecties vergroot.

Niet-besneden mannen

Niet-besneden mannen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van balanitis en balanoposthitis, vooral als de voorhuid niet goed kan worden teruggetrokken voor hygiënisch onderhoud. Dit biedt een gunstige omgeving voor de groei van bacteriën en schimmels.

Antibioticagebruik

Langdurig gebruik van antibiotica kan de balans van de normale microflora verstoren en bijdragen aan schimmelinfecties zoals die veroorzaakt door Candida albicans, wat kan leiden tot balanitis en balanoposthitis.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogd risico hebben om te lijden aan balanitis en balanoposthitis. Deze groepen hebben vaak specifieke gezondheidsproblemen of aandoeningen die de kans op deze aandoeningen vergroten.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van balanitis en balanoposthitis, vooral door een verminderde immuniteit en de kans op andere medische aandoeningen zoals diabetes, die het risico op infecties verhogen.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen die immuunonderdrukkende therapieën ondergaan of die hiv-positief zijn, hebben een verhoogd risico op infecties, waaronder schimmels en bacteriën die kunnen leiden tot balanitis en balanoposthitis.

Patiënten met psoriasis

Patiënten die lijden aan psoriasis, een aandoening die de huid beïnvloedt, kunnen ook vatbaar zijn voor balanitis en balanoposthitis door de manier waarop psoriasis de huid en het slijmvlies beïnvloedt. De aanwezigheid van plaque op de penis of voorhuid kan bijdragen aan ontsteking en irritatie.

Symptomen van balanitis en balanoposthitis

De symptomen van balanitis kunnen onder meer zijn:

• Huiduitslag op de eikel
• Jeuk op de eikel
• Pijn en/of schilferige huid
• Roodheid van de eikel en de voorhuid (penispijn)
• Moeilijkheid bij het terugtrekken van de voorhuid door fimose
• Mogelijke impotentie
• Een onprettige geur van afscheiding
• In ernstige gevallen problemen met urineren en plasproblemen
• Zelden koorts en misselijkheid als systemische symptomen

Alarmsymptomen

Bij het vermoeden van balanitis en balanoposthitis moeten de volgende alarmsymptomen in de gaten worden gehouden. Het tijdig herkennen van deze symptomen is belangrijk voor een effectieve behandeling en om complicaties te voorkomen.

Ernstige pijn en zwelling

Wanneer balanitis of balanoposthitis gepaard gaat met ernstige pijn, zwelling of ongemak in de geslachtsorganen, kan dit wijzen op een infectie die onmiddellijke behandeling vereist. Dit kan gepaard gaan met koorts en een algemene verzwakking van het lichaam.

Smegma-opbouw of etterige afscheiding

Een van de belangrijkste alarmsymptomen is de opbouw van smegma, wat kan wijzen op een infectie die kan leiden tot balanitis. In ernstigere gevallen kan er etterige afscheiding optreden uit de urethra of het gebied rond de glans penis, wat meestal een teken is van een bacteriële infectie.

Verlies van sensatie of veranderingen in huidskleur

In sommige gevallen kan er een verlies van sensatie in de penis optreden of kunnen er kleurveranderingen in de huid van de glans penis of voorhuid worden waargenomen. Dit kan wijzen op een ernstiger verloop van de aandoening die medische tussenkomst vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts zal een grondig lichamelijk onderzoek uitvoeren, inclusief een uitgebreide anamnese (medisch vraaggesprek). Bij het onderzoek let de arts op symptomen zoals erytheem (huiduitslag), oedeem (zwelling), afscheiding uit de penis, verzwering en/of plaques, fimose, en eventueel gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie). In zeldzame gevallen kan er ook sprake zijn van een opgezette buik door urinewegobstructie.

Diagnostisch onderzoek

Een huidbiopsie of huidtest kan nodig zijn om de aanwezigheid van virussen, schimmels en bacteriën vast te stellen. Als er een vermoeden van urineobstructie is, kan een echografie van de blaas worden uitgevoerd.

Differentiële diagnose

Balanitis kan worden verward met andere aandoeningen zoals psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers) en candidiasis (schimmelinfectie veroorzaakt door de gist Candida die verschillende lichaamsdelen kan aantasten, zoals de huid en geslachtsorganen).

Behandeling van balanitis

Zelfzorg

Zelfzorgmaatregelen omvatten dagelijkse reiniging van de penis en voorhuid met zachtjes afdrogen. Een bad met fysiologisch zout kan de symptomen verlichten.

Professionele medische zorg

Bij bacteriële oorzaken kan de arts antibiotica in crème- of tabletvorm voorschrijven. Als de oorzaak een huidaandoening is, kunnen steroïde crèmes nodig zijn. Bij een schimmelinfectie worden antischimmelcrèmes (antimycotica) aanbevolen.

Prognose

De prognose voor balanitis is doorgaans uitstekend. De meeste patiënten herstellen volledig met de juiste behandeling en goede hygiëne. Balanitis is in de regel niet levensbedreigend. Echter, bij patiënten met een onderliggende medische aandoening, zoals diabetes mellitus, kan de aandoening ernstiger zijn, vooral als het gaat om Candida-infecties.

Complicaties van balanitis en balanoposthitis

Bij langdurige of onbehandelde ontsteking kunnen complicaties optreden, zoals:

• Littekens die de opening van de penis kunnen verkleinen
• Fimose, waarbij de opening van de voorhuid vernauwd raakt, wat kan leiden tot plasproblemen
• Allergische dermatitis
• Een verhoogd risico op peniskanker, vooral bij mannen met een chronische ontsteking
• Mogelijke verstoring van de bloedtoevoer naar de eikel

Preventie van balanitis

Goede hygiëne

Een goede hygiëne is cruciaal om balanitis te voorkomen. Dit omvat:

• Regelmatig reinigen van de penis en voorhuid met lauw water zonder gebruik van geparfumeerde of irriterende zeep
• De penis volledig drogen na het douchen
• Het vermijden van gebruik van vaseline of andere irriterende stoffen op de geslachtsdelen

Gezondheidszorg en controle

• Regelmatige medische controles bij risicogroepen, zoals mannen met diabetes
• Tijdige behandeling van infecties en andere aandoeningen die balanitis kunnen veroorzaken
• Bewustzijn van symptomen en tijdige medische raadpleging bij klachten

Lees verder

• Posthitis: Voorhuidontsteking van penis met roodheid en pijn