Gingivitis: Ontsteking van tandvlees door plaque op tanden

Bij gingivitis (ulitis) is het tandvlees ontstoken. De directe oorzaak van gingivitis is de vorming van plaque, een zachte, kleverige, kleurloze film van bacteriën die zich vormt op de tanden en het tandvlees. Bacteriën en gifstoffen irriteren vervolgens het tandvlees, waardoor symptomen van gingivitis ontstaan. De symptomen van een tandvleesontsteking bestaan uit rood, gezwollen, gevoelig, glanzend en bloedend tandvlees. De behandeling bestaat uit een goede mondhygiëne waarbij het ook nodig is dat de tandarts de plaque professioneel verwijdert. Een regelmatige tandartscontrole is tot slot vereist om de aandoening te voorkomen.

• Epidemiologie van ulitis
• Wereldwijde prevalentie
• Leeftijd en geslachtsverschillen
• Regionale verschillen
• Mechanisme
• Ophoping van tandplak
• Bacteriële interactie met het immuunsysteem
• Rol van hormonale veranderingen
• Oorzaken van gingivitis
• Risicofactoren van tandvleesontsteking
• Risicogroepen
• Ouderen
• Zwangere vrouwen
• Kinderen en adolescenten
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Bloedend tandvlees
• Gezwollen, rood tandvlees
• Slecht adem
• Vormen gingivitis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Herstel met goede mondhygiëne
• Langetermijneffecten bij onbehandelde gingivitis
• Complicaties
• Preventie van ontsteking van tandvlees
• Regelmatige mondhygiëne
• Professionele tandartszorg
• Gezonde levensstijl
• Specifieke mondverzorgingsproducten
• Educatie en bewustwording

Epidemiologie van ulitis

Gingivitis is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd invloed heeft op zowel kinderen als volwassenen. De prevalentie van gingivitis varieert echter sterk afhankelijk van geografische locatie, leeftijd, geslacht en mondgezondheidsgewoonten.

Wereldwijde prevalentie

Gingivitis komt wereldwijd voor bij ongeveer 50% van de volwassenen. In landen met beperkte toegang tot tandzorg, zoals ontwikkelingslanden, is de prevalentie vaak hoger. In ontwikkelde landen heeft gingivitis een lager voorkomen door verbeterde mondhygiëne en regelmatige tandartsbezoeken. Toch blijft het een veelvoorkomend probleem, vooral in risicogroepen.

Leeftijd en geslachtsverschillen

Bij volwassenen is gingivitis vooral prevalent bij ouderen, die een verhoogd risico lopen door de gevolgen van veroudering en gezondheidsproblemen. Er is enig bewijs dat vrouwen een hogere prevalentie vertonen dan mannen, vooral tijdens hormonale schommelingen, zoals de puberteit en zwangerschap.

Regionale verschillen

In landen met beperkte mondzorg is de prevalentie van gingivitis hoger. In stedelijke gebieden waar tandheelkundige zorg gemakkelijker toegankelijk is, komt gingivitis minder vaak voor dan in landelijke gebieden. Het is belangrijk dat preventieve maatregelen wereldwijd worden bevorderd om de prevalentie van gingivitis te verminderen.

Mechanisme

Het mechanisme van gingivitis wordt voornamelijk veroorzaakt door de ophoping van tandplak, een plakkerige laag van bacteriën die zich vormt op de tanden. Deze bacteriën kunnen het tandvlees irriteren en ontstekingen veroorzaken, wat leidt tot symptomen zoals bloeden, zwelling en roodheid.

Ophoping van tandplak

Tandplak is de belangrijkste oorzaak van gingivitis. Het is een biofilm die zich ophoopt op de tanden en het tandvlees. Wanneer deze plak niet wordt verwijderd door regelmatig poetsen en flossen, kan het zich ontwikkelen tot tandsteen, wat de ontsteking verergert. Tandplak bevat schadelijke bacteriën die het tandvlees aanvallen.

Bacteriële interactie met het immuunsysteem

De bacteriën in de tandplak produceren ontstekingsbevorderende stoffen die het immuunsysteem activeren. Dit leidt tot een verhoogde bloeddoorstroming in het tandvlees, wat resulteert in de kenmerkende roodheid en zwelling. Het immuunsysteem probeert de bacteriële infectie te bestrijden, maar als de tandplak niet wordt verwijderd, kan de ontsteking aanhouden.

Rol van hormonale veranderingen

Hormonale schommelingen kunnen de gevoeligheid van het tandvlees voor tandplak vergroten, wat het mechanisme van gingivitis beïnvloedt. Tijdens de puberteit, zwangerschap en menopauze kunnen hormonale veranderingen het tandvlees kwetsbaarder maken voor ontstekingen, wat het risico op gingivitis verhoogt.

Oorzaken van gingivitis

De directe oorzaak van gingivitis is de ophoping van plaque op de tanden. Plaque is een kleverig materiaal van bacteriën, slijm en voedselresten die zich ophoopt op de blootgestelde delen van de tanden. Als plaque niet regelmatig wordt verwijderd door poetsen en flossing, kan het verharden tot tandsteen, wat leidt tot ontsteking van het tandvlees. Bacteriën en de toxische stoffen die door deze bacteriën worden geproduceerd, veroorzaken ontsteking van het tandvlees, wat leidt tot symptomen zoals roodheid, zwelling en bloeding.

Risicofactoren van tandvleesontsteking

Volgende factoren verhogen het risico op een tandvleesontsteking:

• agranulocytose (bloedaandoening met tekort aan granulocyten met risico op koorts en infecties)
• boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• de Hartnupziekte (stofwisselingsziekte met huiduitslag en lichamelijke en mentale afwijkingen)
• een familiegeschiedenis van gingivitis
• een slechte mondhygiëne
• fout gepositioneerde tanden, ruwe randen door vullingen en slecht passende of onreine beugels, kunstgebitten, bruggen en kronen
• het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, waaronder fenytoïne, bismut en sommige anticonceptiepillen
• het Chediak-Higashi-syndroom (oogaandoening albinisme met leukocytendefect)
• het Sjögren-syndroom (aandoening aan ogen, mond en keel)
• prognathie (vooruitstekende kaak door syndroom of trauma)
• roken (regelmatige rokers ontwikkelen vaker gingivitis in vergelijking met niet-rokers)
• sommige ziekten, zoals kanker, ongecontroleerde diabetes mellitus (suikerziekte) en een hiv-infectie
• veranderingen in hormonen tijdens de puberteit, de menopauze, de menstruele cyclus en de zwangerschap

Veel mensen hebben een bepaalde hoeveelheid gingivitis. Vaak ontwikkelt een tandvleesontsteking zich tijdens de puberteit of vroege volwassenheid als gevolg van hormonale veranderingen. Dit kent soms een lange duurtijd of komt regelmatig terug, afhankelijk van de gezondheid van de tanden en het tandvlees.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van gingivitis, afhankelijk van leeftijd, geslacht en gezondheidstoestand.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op gingivitis door een combinatie van verminderde mondhygiëne, gebruik van medicatie en de gevolgen van veroudering. Oudere patiënten hebben vaak moeilijkheden bij het onderhouden van een goede mondhygiëne, waardoor tandplak zich gemakkelijker ophoopt.

Zwangere vrouwen

Zwangere vrouwen hebben een verhoogd risico op gingivitis door hormonale veranderingen die de gevoeligheid van het tandvlees vergroten. Deze aandoening wordt zwangerschapsgingivitis genoemd en kan leiden tot ernstigere tandvleesproblemen als het niet goed wordt beheerd.

Kinderen en adolescenten

Kinderen en adolescenten kunnen ook risico lopen op gingivitis, vooral als ze geen regelmatige mondhygiënepraktijken volgen. Het ontwikkelen van een goede mondzorgroutine op jonge leeftijd is essentieel om het risico op gingivitis te verlagen.

Symptomen

Het tandvlees bloedt, wat zich uit in bloed op de tandenborstel, zelfs door het zacht poetsen van de tanden. Daarnaast is het tandvlees gezwollen, helderrood tot rood-paars alsook glanzend. Soms ontstaat ook wit tandvlees. Het tandvlees is voorts gevoelig bij aanraking, maar verder meestal pijnloos al komt tandvleespijn soms wel voor. Ook ontstaan afteuze mondzweren. Een slechte adem (halitose) en smaakverlies zijn andere symptomen van de aandoening.

Alarmsymptomen

De symptomen van gingivitis kunnen in de vroege stadia mild zijn, maar het is belangrijk om op bepaalde tekenen te letten die kunnen wijzen op de aandoening.

Bloedend tandvlees

Het meest voorkomende alarmsymptoom van gingivitis is bloeden van het tandvlees, vooral tijdens het poetsen of flossen. Dit ontstaat door de ontsteking van het tandvlees die de bloedvaten aantast, waardoor ze gemakkelijker kunnen bloeden.

Gezwollen, rood tandvlees

Gezwollen en rood tandvlees is een andere duidelijke aanwijzing voor gingivitis. Het tandvlees kan ontstoken en gevoelig zijn, wat leidt tot pijn of ongemak bij het eten of drinken.

Slecht adem

Slecht adem, of halitose, kan een symptoom zijn van gingivitis, veroorzaakt door de ophoping van bacteriën in de mond. Dit kan een aanwijzing zijn voor tandvleesontsteking en een signaal dat het tandvlees niet gezond is.

Vormen gingivitis

Acute (necrotiserende) ulceratieve gingivitis
Acute (necrotiserende) ulceratieve gingivitis (Vincent’s angina, loopgraafmond) kenmerkt zich door de groei van spiraalvormige en spoelvormige bacteriën wat gepaard gaat met een slechte mondhygiëne en roken. De behandeling gebeurt met behulp van orale (via de mond ingenomen) metronidazol 200 mg driemaal daags gedurende drie dagen, een betere mondhygiëne en chloorhexidinegluconaat mondwater. Deze vorm van gingivitis is zeldzaam in de ontwikkelde landen, maar het is gebruikelijk in ontwikkelingslanden waar een slechte voeding en slechte leefomstandigheden aanwezig zijn.

Chronische gingivitis
Chronische gingivitis is de meest voorkomende oorzaak van bloedend tandvlees. Dit volgt na de ophoping van bacteriële plaque. De patiënt herstelt hiervan wanneer de arts de plaque verwijdert.

Desquamatieve gingivitis
Desquamatieve gingivitis is een klinische beschrijving van glad, rood atrofisch tandvlees veroorzaakt door lichen planus of parapemphigus. De diagnose van dit type gingivitis gebeurt aan de hand van een biopsie.

Diagnose en onderzoeken

De tandarts inspecteert de mond en tanden en zoekt naar de aanwezigheid van zacht, gezwollen, rood-paars tandvlees. Het tandvlees is meestal pijnloos of lichtgevoelig wanneer gingivitis aanwezig is. Plaque en tandsteen bemerkt de tandarts voorts aan de basis van de tanden. De tandarts plaatst verder een soort sonde in de mond om grondig het tandvlees te onderzoeken en te bepalen of de patiënt lijdt aan gingivitis of parodontitis. Parodontitis is een ernstige infectie in het tandvlees. Meestal zijn andere onderzoeken niet noodzakelijk. Soms maakt de tandarts wel röntgenfoto’s om te kijken of de ontsteking zich heeft verspreid naar de ondersteunende structuren van de tanden.

Behandeling

Het doel van de behandeling is om de ontsteking te verminderen. De tandarts of mondhygiënist zal bijgevolg de tanden schoonmaken met behulp van verschillende instrumenten. Een zorgvuldige mondhygiëne is nodig na professionele gebitsreiniging, waarbij de tandarts of mondhygiënist tips en adviezen doorgeven aan de patiënt. Daarnaast krijgt de patiënt volgende tips:

• andere verwante ziekten of aandoeningen laten behandelen
• antibacterieel mondwater of andere hulpmiddelen gebruiken
• fout uitgelijnde tanden laten corrigeren
• tandheelkundige en orthodontische apparatuur laten vervangen
• tweemaal per jaar de tanden professioneel laten reinigen; dit is vaker nodig voor patiënten met ernstigere tandvleesaandoeningen

Prognose

Sommige patiënten ervaren pijn wanneer de arts tandplak en tandsteen verwijdert van de tanden. Deze bloedingen en gevoeligheid van het tandvlees verdwijnen doorgaans na enkele dagen. Gingivitis kan behandeld en volledig genezen worden indien het op tijd behandeld wordt. Chronische gingivitis kan echter bij een slechte mondhygiëne en langdurige plaqueophoping voortduren en leiden tot parodontitis en verlies van tanden.

Herstel met goede mondhygiëne

Wanneer gingivitis op tijd wordt behandeld met een verbeterde mondhygiëneroutine, zoals regelmatig poetsen, flossen en professionele reiniging, is het mogelijk om volledig te herstellen zonder blijvende schade aan het tandvlees.

Langetermijneffecten bij onbehandelde gingivitis

Indien niet behandeld, kan gingivitis zich ontwikkelen tot ernstigere aandoeningen zoals parodontitis, die permanente schade aan het tandvlees en het kaakbot kan veroorzaken, en uiteindelijk kan leiden tot verlies van tanden.

Complicaties

Wanneer gingivitis niet goed wordt behandeld, kan dit leiden tot ernstigere vormen van tandvleesontsteking, zoals parodontitis. Parodontitis kan verdere schade aan het tandvlees en het kaakbot veroorzaken, wat kan leiden tot het verlies van tanden. Andere mogelijke complicaties zijn de verspreiding van infecties naar andere delen van het lichaam, zoals de hartkleppen, wat kan leiden tot infectieuze endocarditis. Bij patiënten met bepaalde chronische aandoeningen kan gingivitis verergeren en bijdragen aan de algemene ziekteprogressie.

Preventie van ontsteking van tandvlees

Het voorkomen van gingivitis vereist een systematische aanpak die verder gaat dan slechts een enkele stap. Preventie is een combinatie van goede mondhygiëne, gezonde levensstijlkeuzes en het omgaan met onderliggende gezondheidsproblemen. Door actief preventieve maatregelen te nemen, kunnen patiënten het risico op gingivitis aanzienlijk verlagen en zo bijdragen aan de algehele mondgezondheid.

Regelmatige mondhygiëne

Een van de belangrijkste maatregelen om gingivitis te voorkomen, is het handhaven van een goede mondhygiëne. Dit houdt in dat tanden en tandvlees regelmatig worden schoongemaakt om tandplak te verwijderen, wat de primaire oorzaak van gingivitis is. Het is essentieel om minimaal twee keer per dag de tanden te poetsen, bij voorkeur met een fluoridetandpasta. Dit helpt tandplak te verminderen, wat op zijn beurt ontstekingen in het tandvlees voorkomt.

De juiste poetstechniek
De techniek die wordt gebruikt bij het poetsen is net zo belangrijk als de frequentie. Het wordt aanbevolen om zachte, cirkelvormige bewegingen te maken om de tanden en het tandvlees grondig te reinigen zonder het tandvlees te irriteren. Het gebruik van te veel kracht of een harde borstel kan het tandvlees beschadigen, wat het risico op gingivitis kan vergroten. Een elektrische tandenborstel kan ook helpen, omdat deze efficiënter kan reinigen en het gemakkelijker maakt om een consistente poetstechniek aan te houden.

Flossen en interdentale reiniging
Flossen is een belangrijke aanvulling op het poetsen, omdat het helpt om tandplak te verwijderen uit de ruimte tussen de tanden, waar een tandenborstel moeilijk kan komen. Het wordt aanbevolen om dagelijks te flossen om tandplak te verminderen en zo de gezondheid van het tandvlees te bevorderen. Het gebruik van een tandenstoker of interdentale borsteltjes kan ook effectief zijn voor mensen die moeite hebben met traditioneel flossen, vooral als ze grotere ruimtes tussen hun tanden hebben.

Professionele tandartszorg

Hoewel zelfzorg essentieel is, speelt de tandarts een cruciale rol in het voorkomen van gingivitis. Regelmatige tandartsbezoeken zorgen ervoor dat tandplak en tandsteen op moeilijk bereikbare plaatsen worden verwijderd. Tandsteen kan zich ophopen als tandplak niet volledig wordt verwijderd, en het kan alleen worden verwijderd door een tandarts of mondhygiënist.

Regelmatige controles
Regelmatige controles bij de tandarts zijn cruciaal voor het identificeren van vroegtijdige tekenen van gingivitis voordat ze ernstige schade aan het tandvlees veroorzaken. Dit helpt om de tandvleesgezondheid op peil te houden en het risico op ernstige tandvleesziekten te verminderen. Tandartsen kunnen ook specifieke aanbevelingen doen op basis van de mondgezondheid van de patiënt.

Professionele reiniging
Naast controles is het belangrijk om periodieke professionele reinigingen te ondergaan. Tijdens deze behandelingen wordt tandplak en tandsteen grondig verwijderd, zelfs op moeilijk bereikbare plaatsen. Dit voorkomt dat bacteriën zich ophopen, wat kan leiden tot gingivitis. De frequentie van deze reinigingen hangt af van de gezondheid van het tandvlees en kan variëren van elke zes maanden tot vaker, afhankelijk van de aanbevelingen van de tandarts.

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl heeft een directe invloed op de gezondheid van het tandvlees. Goede voedingskeuzes, het vermijden van schadelijke gewoonten zoals roken, en het beheren van onderliggende gezondheidsproblemen zijn belangrijke factoren in het voorkomen van gingivitis.

Gezonde voeding
Een evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor een goede mondgezondheid. Het consumeren van voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamines en mineralen, zoals groenten, fruit en volle granen, draagt bij aan de gezondheid van het tandvlees. Vitamine C, bijvoorbeeld, speelt een belangrijke rol in het behoud van gezond tandvlees door het bevorderen van collageenvorming, wat belangrijk is voor de stevigheid van het tandvlees. Het vermijden van suikerhoudende en zure voedingsmiddelen is ook essentieel, omdat deze het risico op tandplak en gingivitis verhogen.

Vermijden van schadelijke gewoonten
Het stoppen met roken is een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen gingivitis. Roken vermindert de bloedtoevoer naar het tandvlees, waardoor het tandvlees gevoeliger wordt voor ontstekingen en infecties. Roken verzwakt ook het immuunsysteem, wat het moeilijker maakt voor het lichaam om infecties zoals gingivitis te bestrijden. Het stoppen met roken verbetert niet alleen de gezondheid van het tandvlees, maar draagt ook bij aan de algehele mondgezondheid en vermindert het risico op andere ernstige gezondheidsproblemen.

Beheer van onderliggende gezondheidsproblemen
Bepaalde medische aandoeningen, zoals diabetes, kunnen het risico op gingivitis verhogen. Patiënten met diabetes hebben bijvoorbeeld vaak een verhoogde bloedsuikerspiegel, wat de afweer van het lichaam verzwakt en de mondgezondheid beïnvloedt. Het is belangrijk om deze aandoeningen goed te beheren om het risico op gingivitis en andere tandvleesproblemen te verminderen. Regelmatige controle van de bloedsuikerspiegel en het volgen van de juiste behandelingsadviezen zijn essentieel om zowel de algemene gezondheid als de mondgezondheid te ondersteunen.

Specifieke mondverzorgingsproducten

Naast de reguliere mondhygiënepraktijken kunnen specifieke mondverzorgingsproducten helpen bij het voorkomen van gingivitis. Er zijn tandpasta’s en mondwaters op de markt die speciaal zijn ontworpen om tandplak te verminderen en bacteriën te bestrijden. Deze producten bevatten vaak antibacteriële ingrediënten die helpen bij het voorkomen van tandvleesontstekingen.

Mondwater met antibacteriële werking
Mondwaters met antibacteriële eigenschappen kunnen helpen om de mond te desinfecteren en het aantal schadelijke bacteriën die gingivitis kunnen veroorzaken te verminderen. Het gebruik van mondwater kan een aanvulling zijn op het poetsen en flossen, maar het mag niet als vervanging worden gebruikt. Het is belangrijk om een mondwater te kiezen dat geen alcohol bevat, omdat alcohol het tandvlees kan uitdrogen, wat het risico op irritatie en ontstekingen vergroot.

Tandpasta met ontstekingsremmende ingrediënten
Tandpasta's met ontstekingsremmende ingrediënten, zoals triclosan of zink, kunnen helpen om het tandvlees te kalmeren en ontstekingen te verminderen. Het regelmatig gebruiken van deze tandpasta’s kan helpen bij het beheersen van beginnende tandvleesontstekingen en het verminderen van symptomen van gingivitis. Deze tandpasta’s zijn vooral nuttig voor patiënten die vatbaar zijn voor terugkerende tandvleesproblemen.

Educatie en bewustwording

Het verbeteren van de kennis over mondhygiëne en gingivitis is van groot belang voor de preventie ervan. Educatie speelt een sleutelrol bij het bevorderen van een gezonde mondhygiëneroutine en het creëren van bewustzijn over de gevolgen van slechte mondzorg. Tandartsen, mondhygiënisten en gezondheidsprofessionals kunnen patiënten adviseren over de juiste mondzorgtechnieken en het belang van het onderhouden van een goede mondgezondheid.

Voorlichting over mondhygiëne
Tandartsen spelen een cruciale rol in de voorlichting van patiënten over het belang van mondhygiëne. Dit omvat uitleg over de juiste poetstechnieken, het belang van flossen, en het gebruik van mondverzorgingsproducten die helpen om tandplak en bacteriën te verminderen. Tandartsen kunnen ook het belang van regelmatige controles benadrukken, zodat gingivitis in een vroeg stadium kan worden opgespoord en behandeld.

Bewustwording over de gevolgen van gingivitis
Het is belangrijk dat patiënten zich bewust zijn van de gevolgen van gingivitis als het onbehandeld blijft. Gingivitis kan zich ontwikkelen tot ernstigere tandvleesziekten, zoals parodontitis, wat kan leiden tot verlies van tanden. Door patiënten te informeren over de mogelijke gevolgen van onbehandelde gingivitis, kunnen ze gemotiveerd worden om preventieve maatregelen te nemen en hun mondgezondheid serieus te nemen.

Lees verder

• Jeukend tandvlees: Oorzaken van tandvlees dat jeukt
• Bloedend tandvlees: Oorzaken en tips bij tandvleesbloeding
• Gingivostomatitis: Ontsteking mondslijmvlies en tandvlees
• Tandvleespijn: Oorzaken van pijnlijk tandvlees
• Parodontitis: Schade aan weefsel & bot die tand ondersteunen