Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht

Het temporomandibulair gewricht (TMD-gewricht) bevindt zich aan de basis van de schedel en speelt een cruciale rol bij bewegingen zoals kauwen en praten. Dit gewricht verbindt de onderkaak met het temporale bot (de slaap), dat zich aan de zijkant van de schedel bevindt. Problemen met het TMD-gewricht worden aangeduid als temporomandibulaire dysfunctie (TMD). Typische symptomen van deze aandoening zijn kaakpijn, gezichtspijn, nekpijn, en een stijve nek. Bovendien kan het moeilijk zijn om de mond wijd te openen. Hoewel sommige symptomen mild zijn, kunnen andere ernstiger zijn en langdurige problemen veroorzaken. De behandeling kan bestaan uit huishoudmiddeltjes, medicatie of andere therapieën, afhankelijk van de ernst van de klachten. De vooruitzichten zijn vaak gunstig, hoewel sommige patiënten langdurige of terugkerende klachten kunnen ervaren.

• Functie van het temporomandibulaire gewricht
• Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie
• Risicofactoren van temporomandibulaire dysfunctie
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Pijn
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Zelfzorg en huishoudmiddeltjes
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties
• Chronische pijn
• Bewegingsbeperkingen
• Tinnitus en gehoorproblemen
• Spier- en gewrichtsproblemen
• Psychosociale gevolgen
• Preventie van temporomandibulaire dysfunctie
• Stressmanagement
• Goede houding
• Vermijden van knarsen
• Zorg voor een goede tandheelkundige gezondheid
• Vermijden van harde voeding
• Beperking van langdurige mondopeningen
• Fysiotherapie

Functie van het temporomandibulaire gewricht

Het temporomandibulaire gewricht is een soort scharnier dat de onderkaak verbindt met het temporale bot, dat zich voor elk oor bevindt. Dit gewricht is verantwoordelijk voor de soepele werking van de kaakspieren, waardoor de kaak op en neer en van links naar rechts kan bewegen. Het maakt essentiële functies mogelijk zoals praten, voedsel kauwen, geeuwen, en door de mond ademen. Het is ook belangrijk voor de juiste uitlijning van de tanden tijdens het kauwen en spreken.

Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie

De exacte oorzaak van temporomandibulaire dysfunctie is vaak moeilijk vast te stellen, maar wordt vaak toegeschreven aan problemen met de spieren rond de kaak of met het gewricht zelf. Recent onderzoek heeft aangetoond dat zowel mechanische als functionele problemen bijdragen aan de ontwikkeling van TMD. Onderliggende oorzaken kunnen spierspanning, gewrichtsontstekingen of afwijkingen in de kaakstructuur zijn.

Risicofactoren van temporomandibulaire dysfunctie

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van temporomandibulaire dysfunctie verhogen. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsinvloeden.

Aandoeningen

De volgende aandoeningen kunnen de kans op temporomandibulaire dysfunctie verhogen:

• Artritis (gewrichtsontsteking) in het kraakbeen van het gewricht
• Bruxisme (onbewust tandenknarsen, wat veel druk op het gewricht veroorzaakt)
• Auto-immuunziekten
• Een infectie
• Een kaakblessure of verwonding aan het kaakgewricht
• Een tandheelkundige ingreep
• Een verwonding aan de spieren van het hoofd of de nek (bijvoorbeeld door een zware slag, whiplash)
• Slecht uitgelijnde tanden
• Stress of angst (dit kan leiden tot het aanspannen van de gezichts- en kaakspieren of het op elkaar klemmen van de tanden)
• Verschuiving van het zachte wrijfkussen of de schijf tussen de kogel en kom van het gewricht (dit kan een knallend of ploppend geluid veroorzaken, vaak gepaard met pijn)

Omgevingsfactoren

Enkele omgevingsfactoren kunnen het risico op temporomandibulaire dysfunctie verhogen:

• Een slechte houding
• Genetische factoren
• Geslacht: Vooral vrouwen lopen een verhoogd risico
• Kauwgom kauwen
• Leeftijd: Vooral patiënten tussen de twintig en veertig jaar
• Vrije tijd: Violisten en andere muzikanten die repetitief druk op hun kaak uitoefenen, kunnen vaker last hebben van TMD.

Symptomen

Temporomandibulaire dysfunctie kan één of beide zijden van het gezicht aantasten.

Pijn

Wanneer het temporomandibulaire gewricht niet goed functioneert, kunnen patiënten last krijgen van (ondraaglijke) gezichtspijn, kaakpijn, tandpijn en ongemak. De pijn kan uitstralen naar de nek (nekpijn), schouders (schouderpijn), en in of rond het oor (met pijn achter het oor, oorpijn, gevoelloosheid in de oren, gehoorverlies, en soms ook oorsuizen), het hoofd (frontale hoofdpijn, migraine of andere vormen van hoofdpijn), en de rug (rugpijn). Deze pijn kan optreden bij kauwen, spreken, geeuwen of het wijd openen van de mond. De duur en intensiteit van de pijn kunnen variëren van tijdelijk tot langdurig.

Andere symptomen

Andere symptomen van temporomandibulaire dysfunctie kunnen zijn:
Moeilijkheden bij het wijd openen van de mond of kauwen, waarbij de kaken soms vast lijken te zitten in een open of gesloten positie (mondklem). Proberen de mond te bewegen kan klikkende, knallende, knarsende of raspende geluiden veroorzaken, die al dan niet pijnlijk zijn. Het gezicht kan vermoeid aanvoelen en zwelling aan de zijkanten vertonen. Er kan ook een plotselinge ongemakkelijke beet zijn, waarbij de tanden niet goed op elkaar passen. Andere symptomen kunnen duizeligheid, een wazig gezichtsvermogen, pijn, een knobbel of zwelling van de slaap, krakende of ploffende geluiden in de oren, en pijn aan de tongbasis omvatten.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De tandarts zal de kaakgewrichten onderzoeken op pijn of gevoeligheid en luisteren naar eventuele klikkende, ploffende of andere geluiden bij het bewegen van de kaak. De beet en de gezichtsspieren worden ook gecontroleerd.

Diagnostisch onderzoek
Röntgenfoto's kunnen worden gemaakt om een beeld te krijgen van de kaken, temporomandibulaire gewrichten en tanden. Dit helpt om andere aandoeningen uit te sluiten. Afhankelijk van de bevindingen kan de tandarts aanvullende onderzoeken zoals een MRI-scan of CT-scan aanbevelen. In sommige gevallen kan een doorverwijzing naar een kaakchirurg of orthodontist nodig zijn. Kaakpijn kan soms ook wijzen op een hartaanval. Als de patiënt naast kaakpijn ook last heeft van duizeligheid, gevoelloosheid in de linkerarm, kortademigheid, misselijkheid, pijn in de linkerarm en/of pijn op de borst, moet onmiddellijk medisch advies worden ingewonnen.

Differentiële diagnose
Andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken zijn onder andere tandbederf, sinusproblemen, artritis, tandvleesaandoeningen, en trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten). Ook kunnen gezwollen lymfeklieren, reuzencelarteritis (temporale arteritis), een speekselklieraandoening, keelpijn, en een slecht passend kunstgebit soortgelijke klachten veroorzaken.

Zelfzorg en huishoudmiddeltjes

Bewegingen
Activiteiten zoals geeuwen, kauwen (met name op kauwgom of ijs), schreeuwen, zingen, of andere activiteiten waarbij de mond wijd geopend moet worden, moeten worden vermeden. Het is ook belangrijk om een goede houding te handhaven om nekpijn en aangezichtspijn te verminderen. Bijvoorbeeld, het rusten van de kin op de hand of het plaatsen van de telefoon tussen de schouder en het oor wordt afgeraden.

Koude en warmte toepassen
Het aanbrengen van coldpacks of ijs op de zijkant van het gezicht en de slaap gedurende ongeveer tien minuten kan de klachten verlichten. Na het aanbrengen van koude kunnen kaakstrekoefeningen worden uitgevoerd, mits goedgekeurd door de tandarts of fysiotherapeut. Vervolgens kan een warme handdoek of een warm washandje gedurende circa vijf minuten tegen de zijkant van het gezicht worden gehouden. Dit kan enkele keren per dag worden herhaald.

Medicatie
Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals naproxen of ibuprofen, kunnen helpen bij het verlichten van spierpijn en zwelling.

Ontspanning
Ontspanningstechnieken kunnen de kaakspieren tot rust brengen. Fysiotherapie, massages, en andere stressverlichtende therapieën zoals biofeedback kunnen nuttig zijn. Deze behandelingen dragen ook bij aan een betere houding.

Tanden
Om tandenknarsen te voorkomen, is het raadzaam om de tanden gescheiden te houden, met de tong ertussen. Dit helpt de druk op de kaak te verminderen. Goede mond- en tandhygiëne is essentieel, evenals het vermijden van roken.

Voeding
Het is verstandig om zachte voeding te eten, zoals yoghurt, aardappelpuree, kwark, soep, roerei, vis, gekookt fruit en groenten, bonen en granen. Het voedsel kan in kleine stukjes worden gesneden om minder te hoeven kauwen. Hard, knapperig voedsel en grote stukken moeten worden vermeden.

Professionele medische zorg

Injecties met triggerpoints
Pijnmedicatie of anesthesie kan worden geïnjecteerd in gevoelige gezichtsspieren (triggerpoints) om pijnklachten te verlichten.

Laagwaardige lasertherapie
Lasertherapie kan helpen bij het verminderen van pijn en ontsteking, waardoor de beweging van de nek en het openen van de mond verbeteren.

Medicatie
In sommige gevallen kan het nodig zijn om hogere doses NSAID’s voor te schrijven om pijn en zwelling te verlichten. Spierontspanners kunnen worden voorgeschreven om de kaak te ontspannen. Anti-angstmedicatie en antidepressiva kunnen helpen bij het verlichten van stress, wat een mogelijke risicofactor voor TMD is. In lage doses kunnen deze medicijnen ook bijdragen aan pijnvermindering.

Operatie
Als geen enkele andere behandeling effectief blijkt, kan een operatie worden overwogen. Het is belangrijk om een second opinion te verkrijgen, aangezien chirurgische ingrepen niet ongedaan kunnen worden gemaakt.

Radiogolftherapie
Radiogolven stimuleren het gewricht, waardoor de bloedstroom toeneemt en de pijn vermindert.

Spalk of mondstuk
Een speciale spalk of een plastic mondstuk kan worden geplaatst over de bovenste en onderste tanden om te voorkomen dat ze elkaar raken. Dit helpt de beet te corrigeren door de tanden in een meer correcte positie te plaatsen.

Tandheelkundige behandelingen
De tandarts kan tandheelkundige behandelingen uitvoeren, zoals het vervangen van ontbrekende tanden en het plaatsen van kronen, bruggen of beugels om tand- en kaakafwijkingen te corrigeren.

Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Met transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS) kunnen lage elektrische stromen worden toegediend aan het kaakgewricht en de gezichtsspieren, wat helpt om de spieren te ontspannen en pijn te verlichten.

Prognose

De meeste patiënten met temporomandibulaire dysfunctie ervaren binnen een korte periode (meestal binnen een paar maanden) verlichting van de klachten. Echter, bij sommige patiënten kunnen de klachten jaren aanhouden of terugkeren.

Complicaties

Hoewel de meeste gevallen van temporomandibulaire dysfunctie (TMD) goed behandelbaar zijn, kunnen er complicaties optreden die de symptomen verergeren of nieuwe problemen veroorzaken:

Chronische pijn

Bij sommige patiënten kan TMD leiden tot chronische, aanhoudende pijn die moeilijk te behandelen is. Dit kan aanzienlijke invloed hebben op de levenskwaliteit en dagelijks functioneren.

Bewegingsbeperkingen

Er kunnen blijvende beperkingen in de beweging van de kaak optreden, zoals moeite met het volledig openen van de mond of het maken van normale kauwbewegingen. Dit kan leiden tot problemen met eten en spreken.

Tinnitus en gehoorproblemen

Sommige mensen met TMD ervaren tinnitus (oorsuizen) of andere gehoorproblemen als gevolg van de nabijheid van het temporomandibulaire gewricht tot het oor.

Spier- en gewrichtsproblemen

Langdurige spierspanning of verkeerd gebruik van de kaak kan leiden tot aanvullende spier- en gewrichtsproblemen in de nek, schouders, en rug.

Psychosociale gevolgen

Aanhoudende pijn en ongemak kunnen leiden tot stress, angst, en depressie. Deze psychosociale factoren kunnen de pijnervaring verergeren en de behandeling bemoeilijken.

Preventie van temporomandibulaire dysfunctie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om TMD volledig te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen het risico op het ontwikkelen of verergeren van de aandoening te verminderen:

Stressmanagement

Het verminderen van stress door ontspanningstechnieken zoals yoga, meditatie, of ademhalingsoefeningen kan helpen om spierspanning in de kaak te verminderen. Het vermijden van stressvolle situaties en het toepassen van effectieve coping-strategieën zijn eveneens belangrijk.

Goede houding

Een goede houding kan de belasting van het temporomandibulaire gewricht verminderen. Zorg ervoor dat je rechtop zit met de schouders ontspannen en de kin lichtjes naar binnen getrokken.

Vermijden van knarsen

Probeer tandenknarsen en klemmen te voorkomen, vooral tijdens stressvolle situaties. Het gebruik van een tandenbeschermer tijdens de slaap kan ook nuttig zijn voor mensen die onbewust knarsen.

Zorg voor een goede tandheelkundige gezondheid

Regelmatige tandheelkundige controles en het behouden van een goede mondhygiëne kunnen helpen om tandproblemen te voorkomen die bijdragen aan TMD. Zorg voor een gezonde uitlijning van de tanden en behandel eventuele gebitsproblemen tijdig.

Vermijden van harde voeding

Het vermijden van hard, knapperig voedsel en grote stukken kan de belasting van de kaak verminderen. Kies voor zachtere voeding die minder kauwen vereist.

Beperking van langdurige mondopeningen

Probeer langdurige mondopeningen te vermijden, zoals tijdens het gapen, het eten van grote happen voedsel, of het langdurig praten. Dit kan de belasting van het temporomandibulaire gewricht verminderen.

Fysiotherapie

Fysiotherapie kan helpen bij het versterken en ontspannen van de kaak- en gezichtsspieren, en kan tevens technieken aanleren om de kaak op de juiste manier te bewegen.

Lees verder

• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Gezichtspijn: Oorzaken van pijn aan gelaat of aangezicht
• Trismus (mondklem): Mond niet volledig kunnen openen
• Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen