Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht
Het temporomandibulair gewricht (TMD-gewricht) bevindt zich aan de basis van de schedel en speelt een cruciale rol bij bewegingen zoals kauwen en praten. Dit gewricht verbindt de onderkaak met het temporale bot (de slaap), dat zich aan de zijkant van de schedel bevindt. Problemen met het TMD-gewricht worden aangeduid als temporomandibulaire dysfunctie (TMD). Typische symptomen van deze aandoening zijn kaakpijn, gezichtspijn, nekpijn, en een stijve nek. Bovendien kan het moeilijk zijn om de mond wijd te openen. Hoewel sommige symptomen mild zijn, kunnen andere ernstiger zijn en langdurige problemen veroorzaken. De behandeling kan bestaan uit huishoudmiddeltjes, medicatie of andere therapieën, afhankelijk van de ernst van de klachten. De vooruitzichten zijn vaak gunstig, hoewel sommige patiënten langdurige of terugkerende klachten kunnen ervaren.- Functie van het temporomandibulaire gewricht
- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie
- Risicofactoren van temporomandibulaire dysfunctie
- Aandoeningen
- Omgevingsfactoren
- Risicogroepen
- Symptomen
- Pijn
- Andere symptomen
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Zelfzorg en huishoudmiddeltjes
- Professionele medische zorg
- Prognose
- Complicaties
- Chronische pijn
- Bewegingsbeperkingen
- Tinnitus en gehoorproblemen
- Spier- en gewrichtsproblemen
- Psychosociale gevolgen
- Preventie van temporomandibulaire dysfunctie
- Stressmanagement
- Goede houding
- Vermijden van knarsen
- Zorg voor een goede tandheelkundige gezondheid
- Vermijden van harde voeding
- Beperking van langdurige mondopeningen
- Fysiotherapie
- Praktische tips voor het omgaan met temporomandibulaire dysfunctie
- Verlichting van pijn door gerichte oefeningen
- Pas je voedingspatroon aan
- Gebruik warmte- of koudetherapie
- Beheer stress en spanning
- Zoek medische ondersteuning
- Houd een goede houding aan
- Vermijd kaakbelasting
- Neem regelmatig pauzes bij langdurige activiteiten
- Wees geduldig met herstel
- Misvattingen rond temporomandibulaire dysfunctie
- TMD is altijd het gevolg van tandenknarsen
- TMD veroorzaakt alleen pijn in de kaak
- Een knappend of klikkend kaakgewricht betekent dat je TMD hebt
- TMD is een zeldzame aandoening
- Chirurgie is de enige effectieve behandeling voor TMD
- TMD heeft niets te maken met oorproblemen
- Een slecht gebit veroorzaakt TMD
Functie van het temporomandibulaire gewricht
Het temporomandibulaire gewricht is een soort scharnier dat de onderkaak verbindt met het temporale bot, dat zich voor elk oor bevindt. Dit gewricht is verantwoordelijk voor de soepele werking van de kaakspieren, waardoor de kaak op en neer en van links naar rechts kan bewegen. Het maakt essentiële functies mogelijk zoals praten, voedsel kauwen, geeuwen, en door de mond ademen. Het is ook belangrijk voor de juiste uitlijning van de tanden tijdens het kauwen en spreken.Epidemiologie
Temporomandibulaire dysfunctie (TMD) is een veel voorkomende aandoening die de temporomandibulaire gewrichten (TMG), de kauwspieren en de omliggende structuren aantast. Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar is vaker bij vrouwen gediagnosticeerd, vooral in de leeftijdsgroep van 20 tot 40 jaar. De prevalentie van TMD verschilt wereldwijd, maar wordt geschat op ongeveer 10-15% van de bevolking. Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan de variatie in prevalentie, waaronder geografische locatie, geslacht en de diagnostische criteria die worden toegepast.Prevalentie van TMD
Studies tonen aan dat de prevalentie van TMD varieert van 5% tot 33%, afhankelijk van de gebruikte diagnostische methoden en populaties. In de algemene bevolking wordt de prevalentie van symptomen geassocieerd met TMD geschat op ongeveer 10%, terwijl het percentage mensen dat daadwerkelijk medische hulp zoekt vanwege deze aandoening lager ligt.
Geslacht en leeftijd
Vrouwen in de vruchtbare leeftijd (20-40 jaar) hebben een aanzienlijk hoger risico op het ontwikkelen van TMD dan mannen. Dit verschil wordt vaak toegeschreven aan hormonale invloeden, zoals veranderingen in oestrogeenspiegels, die invloed kunnen hebben op de spieren en gewrichten. TMD komt ook vaker voor bij mensen tussen de 20 en 40 jaar, hoewel de aandoening op elke leeftijd kan voorkomen.
Sociale en culturele factoren
De prevalentie van TMD varieert ook per cultuur en land. Dit kan te maken hebben met verschillen in eetgewoonten, gewoonten in mondhygiëne, de mate van stress, en de beschikbaarheid van medische zorg. In sommige landen zijn er meer gevallen van TMD door gewoonten zoals het constant tandenknarsen of het langdurig bijten op harde objecten.
Mechanisme
Temporomandibulaire dysfunctie ontstaat wanneer er een disfunctie is in de werking van de temporomandibulaire gewrichten, de kauwspieren of beide. Deze gewrichten verbinden de onderkaak met de schedel en zijn essentieel voor functies zoals kauwen, praten en slikken. Het mechanisme van TMD kan variëren, maar wordt vaak geassocieerd met een verstoring van de normale beweging van de onderkaak, wat leidt tot pijn, beperkte mobiliteit en andere symptomen.Joints en gewrichtsstructuren
De temporomandibulaire gewrichten (TMG) spelen een cruciale rol in de beweging van de onderkaak. TMD kan optreden wanneer de gewrichten of de omliggende spieren niet goed functioneren. Dit kan veroorzaakt worden door schade aan de gewrichtskraakbeenderen, dislocatie, of door een slechte uitlijning van de tanden en kaak, wat de normale werking verstoort.
Spiergerelateerde mechanismen
De kauwspieren, zoals de masseter en temporalis spieren, spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van TMD. Overbelasting door bijvoorbeeld tandenknarsen of bruxisme kan leiden tot verkramping en pijn in deze spieren, wat kan bijdragen aan de symptomen van TMD. Aanhoudende spierspanning kan ook de gewrichten beïnvloeden en bijdragen aan ontstekingen of slijtage van het kraakbeen.
Psychologische factoren
Stress en angst zijn bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van TMD. Deze kunnen leiden tot spierspanning in de kaken, wat het risico op kaakpijn en bewegingsbeperkingen vergroot. Psychologische factoren kunnen ook bijdragen aan het ontwikkelen van gewoonten zoals tandenknarsen, wat de aandoening verder verergert.
Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie
De exacte oorzaak van temporomandibulaire dysfunctie is vaak moeilijk vast te stellen, maar wordt vaak toegeschreven aan problemen met de spieren rond de kaak of met het gewricht zelf. Recent onderzoek heeft aangetoond dat zowel mechanische als functionele problemen bijdragen aan de ontwikkeling van TMD. Onderliggende oorzaken kunnen spierspanning, gewrichtsontstekingen of afwijkingen in de kaakstructuur zijn.Risicofactoren van temporomandibulaire dysfunctie
Verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van temporomandibulaire dysfunctie verhogen. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsinvloeden.Aandoeningen
De volgende aandoeningen kunnen de kans op temporomandibulaire dysfunctie verhogen:- Artritis (gewrichtsontsteking) in het kraakbeen van het gewricht
- Bruxisme (onbewust tandenknarsen, wat veel druk op het gewricht veroorzaakt)
- Auto-immuunziekten
- Een infectie
- Een kaakblessure of verwonding aan het kaakgewricht
- Een tandheelkundige ingreep
- Een verwonding aan de spieren van het hoofd of de nek (bijvoorbeeld door een zware slag, whiplash)
- Slecht uitgelijnde tanden
- Stress of angst (dit kan leiden tot het aanspannen van de gezichts- en kaakspieren of het op elkaar klemmen van de tanden)
- Verschuiving van het zachte wrijfkussen of de schijf tussen de kogel en kom van het gewricht (dit kan een knallend of ploppend geluid veroorzaken, vaak gepaard met pijn)
Een slechte houding kan bijdragen aan de ontwikkeling van temporomandibulaire dysfunctie. / Bron: Concord90, PixabayOmgevingsfactoren
Enkele omgevingsfactoren kunnen het risico op temporomandibulaire dysfunctie verhogen:- Een slechte houding
- Genetische factoren
- Geslacht: Vooral vrouwen lopen een verhoogd risico
- Kauwgom kauwen
- Leeftijd: Vooral patiënten tussen de twintig en veertig jaar
- Vrije tijd: Violisten en andere muzikanten die repetitief druk op hun kaak uitoefenen, kunnen vaker last hebben van TMD.
Risicogroepen
Er zijn verschillende groepen mensen die een hoger risico lopen op het ontwikkelen van temporomandibulaire dysfunctie. Dit kan variëren afhankelijk van leeftijd, geslacht, en andere medische of gedragsfactoren.Vrouwen in de vruchtbare leeftijd
Vrouwen, vooral tussen de 20 en 40 jaar, hebben een aanzienlijk hoger risico op het ontwikkelen van TMD dan mannen. Dit wordt vaak toegeschreven aan hormonale veranderingen die invloed kunnen hebben op de gewrichten en het kraakbeen in de kaak.
Mensen met een geschiedenis van stress
Mensen die lijden aan chronische stress, angst of depressie, hebben vaak een verhoogd risico op het ontwikkelen van TMD. Stress kan leiden tot spierspanning, wat de symptomen van TMD verergert.
Mensen met een gebitsafwijking
Mensen die een slechte uitlijning van de tanden of een gebitsafwijking hebben, zoals een slecht gekalibreerde beet, hebben een verhoogd risico op TMD. Het verkeerd uitlijnen van de kaak kan de gewrichten extra belasten en pijn veroorzaken.
Symptomen
Temporomandibulaire dysfunctie kan één of beide zijden van het gezicht aantasten.Pijn
Wanneer het temporomandibulaire gewricht niet goed functioneert, kunnen patiënten last krijgen van (ondraaglijke) gezichtspijn, kaakpijn, tandpijn en ongemak. De pijn kan uitstralen naar de nek (nekpijn), schouders (schouderpijn), en in of rond het oor (met pijn achter het oor, oorpijn, gevoelloosheid in de oren, gehoorverlies, en soms ook oorsuizen), het hoofd (frontale hoofdpijn, migraine of andere vormen van hoofdpijn), en de rug (rugpijn). Deze pijn kan optreden bij kauwen, spreken, geeuwen of het wijd openen van de mond. De duur en intensiteit van de pijn kunnen variëren van tijdelijk tot langdurig.
Wazig gezichtsvermogen kan af en toe voorkomen bij temporomandibulaire dysfunctie. / Bron: Nufkin, Flickr (CC BY-2.0)Andere symptomen
Andere symptomen van temporomandibulaire dysfunctie kunnen zijn:Moeilijkheden bij het wijd openen van de mond of kauwen, waarbij de kaken soms vast lijken te zitten in een open of gesloten positie (mondklem). Proberen de mond te bewegen kan klikkende, knallende, knarsende of raspende geluiden veroorzaken, die al dan niet pijnlijk zijn. Het gezicht kan vermoeid aanvoelen en zwelling aan de zijkanten vertonen. Er kan ook een plotselinge ongemakkelijke beet zijn, waarbij de tanden niet goed op elkaar passen. Andere symptomen kunnen duizeligheid, een wazig gezichtsvermogen, pijn, een knobbel of zwelling van de slaap, krakende of ploffende geluiden in de oren, en pijn aan de tongbasis omvatten.
Alarmsymptomen
De symptomen van temporomandibulaire dysfunctie kunnen variëren, maar er zijn verschillende alarmsymptomen die aangeven dat er sprake is van TMD. Het tijdig herkennen van deze symptomen is belangrijk voor het verkrijgen van de juiste behandeling.Kaakpijn en spierspanning
Patiënten met TMD ervaren vaak pijn in de kaak, vooral tijdens het openen of sluiten van de mond. Deze pijn kan ook uitstralen naar de oren, nek of schouders. Spierspanning in de kauwspieren kan ook leiden tot een gevoel van strikking of stijfheid.
Klikken of klemmen van de kaak
Een ander veelvoorkomend symptoom van TMD is het klikken of klemmen van de kaak bij het openen of sluiten van de mond. Dit kan gepaard gaan met een gevoel van blokkering of beperking in de mondbewegingen.
Hoofdpijn en oorpijn
Veel patiënten met TMD ervaren hoofdpijn of pijn in de oren, vooral aan de zijkanten van het hoofd. Hoofdpijn kan ook het gevolg zijn van spierspanning of een verkeerde uitlijning van de kaak.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoekDe tandarts zal de kaakgewrichten onderzoeken op pijn of gevoeligheid en luisteren naar eventuele klikkende, ploffende of andere geluiden bij het bewegen van de kaak. De beet en de gezichtsspieren worden ook gecontroleerd.
Diagnostisch onderzoek
Röntgenfoto's kunnen worden gemaakt om een beeld te krijgen van de kaken, temporomandibulaire gewrichten en tanden. Dit helpt om andere aandoeningen uit te sluiten. Afhankelijk van de bevindingen kan de tandarts aanvullende onderzoeken zoals een MRI-scan of CT-scan aanbevelen. In sommige gevallen kan een doorverwijzing naar een kaakchirurg of orthodontist nodig zijn. Kaakpijn kan soms ook wijzen op een hartaanval. Als de patiënt naast kaakpijn ook last heeft van duizeligheid, gevoelloosheid in de linkerarm, kortademigheid, misselijkheid, pijn in de linkerarm en/of pijn op de borst, moet onmiddellijk medisch advies worden ingewonnen.
Differentiële diagnose
Andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken zijn onder andere tandbederf, sinusproblemen, artritis, tandvleesaandoeningen, en trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten). Ook kunnen gezwollen lymfeklieren, reuzencelarteritis (temporale arteritis), een speekselklieraandoening, keelpijn, en een slecht passend kunstgebit soortgelijke klachten veroorzaken.
Zelfzorg en huishoudmiddeltjes
BewegingenActiviteiten zoals geeuwen, kauwen (met name op kauwgom of ijs), schreeuwen, zingen, of andere activiteiten waarbij de mond wijd geopend moet worden, moeten worden vermeden. Het is ook belangrijk om een goede houding te handhaven om nekpijn en aangezichtspijn te verminderen. Bijvoorbeeld, het rusten van de kin op de hand of het plaatsen van de telefoon tussen de schouder en het oor wordt afgeraden.
Koude en warmte toepassen
Het aanbrengen van coldpacks of ijs op de zijkant van het gezicht en de slaap gedurende ongeveer tien minuten kan de klachten verlichten. Na het aanbrengen van koude kunnen kaakstrekoefeningen worden uitgevoerd, mits goedgekeurd door de tandarts of fysiotherapeut. Vervolgens kan een warme handdoek of een warm washandje gedurende circa vijf minuten tegen de zijkant van het gezicht worden gehouden. Dit kan enkele keren per dag worden herhaald.
Medicatie
Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals naproxen of ibuprofen, kunnen helpen bij het verlichten van spierpijn en zwelling.
Ontspanning
Ontspanningstechnieken kunnen de kaakspieren tot rust brengen. Fysiotherapie, massages, en andere stressverlichtende therapieën zoals biofeedback kunnen nuttig zijn. Deze behandelingen dragen ook bij aan een betere houding.
Tanden
Om tandenknarsen te voorkomen, is het raadzaam om de tanden gescheiden te houden, met de tong ertussen. Dit helpt de druk op de kaak te verminderen. Goede mond- en tandhygiëne is essentieel, evenals het vermijden van roken.
Voeding
Het is verstandig om zachte voeding te eten, zoals yoghurt, aardappelpuree, kwark, soep, roerei, vis, gekookt fruit en groenten, bonen en granen. Het voedsel kan in kleine stukjes worden gesneden om minder te hoeven kauwen. Hard, knapperig voedsel en grote stukken moeten worden vermeden.
Professionele medische zorg
Injecties met triggerpointsPijnmedicatie of anesthesie kan worden geïnjecteerd in gevoelige gezichtsspieren (triggerpoints) om pijnklachten te verlichten.
Laagwaardige lasertherapie
Lasertherapie kan helpen bij het verminderen van pijn en ontsteking, waardoor de beweging van de nek en het openen van de mond verbeteren.
Diverse medicijnen kunnen worden ingezet bij de behandeling van TMD. / Bron: Stevepb, PixabayIn sommige gevallen kan het nodig zijn om hogere doses NSAID’s voor te schrijven om pijn en zwelling te verlichten. Spierontspanners kunnen worden voorgeschreven om de kaak te ontspannen. Anti-angstmedicatie en antidepressiva kunnen helpen bij het verlichten van stress, wat een mogelijke risicofactor voor TMD is. In lage doses kunnen deze medicijnen ook bijdragen aan pijnvermindering.
Operatie
Als geen enkele andere behandeling effectief blijkt, kan een operatie worden overwogen. Het is belangrijk om een second opinion te verkrijgen, aangezien chirurgische ingrepen niet ongedaan kunnen worden gemaakt.
Radiogolftherapie
Radiogolven stimuleren het gewricht, waardoor de bloedstroom toeneemt en de pijn vermindert.
Spalk of mondstuk
Een speciale spalk of een plastic mondstuk kan worden geplaatst over de bovenste en onderste tanden om te voorkomen dat ze elkaar raken. Dit helpt de beet te corrigeren door de tanden in een meer correcte positie te plaatsen.
Tandheelkundige behandelingen
De tandarts kan tandheelkundige behandelingen uitvoeren, zoals het vervangen van ontbrekende tanden en het plaatsen van kronen, bruggen of beugels om tand- en kaakafwijkingen te corrigeren.
Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Met transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS) kunnen lage elektrische stromen worden toegediend aan het kaakgewricht en de gezichtsspieren, wat helpt om de spieren te ontspannen en pijn te verlichten.
Prognose
De prognose van temporomandibulaire dysfunctie (TMD) varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening, de tijdige diagnose, en de behandelingsmethoden die worden toegepast. Veel patiënten herstellen volledig met de juiste behandeling, terwijl anderen mogelijk chronische symptomen ervaren. De prognose is vaak positief wanneer TMD vroegtijdig wordt geïdentificeerd en behandeld, maar de aandoening kan in sommige gevallen ook recidiveren, vooral als de onderliggende oorzaken niet effectief worden aangepakt.Verloop zonder behandeling
Wanneer TMD onbehandeld blijft, kunnen de symptomen verergeren. Patiënten kunnen meer pijn ervaren, beperkte beweging van de kaak, en kunnen ook last krijgen van secundaire klachten zoals hoofdpijn of oorpijn. In sommige gevallen kunnen de temporomandibulaire gewrichten verder verslechteren, wat leidt tot chronische pijn en verlies van mobiliteit.
Herstel na behandeling
De meerderheid van de patiënten ervaart verlichting van de symptomen na een combinatie van conservatieve behandelingen, zoals fysiotherapie, pijnstilling en kaakbeschermers. Sommige patiënten kunnen echter meer intensieve behandelingen nodig hebben, zoals chirurgie, vooral wanneer er sprake is van een ernstig gewrichtsprobleem.
Chronisch beloop en complicaties
Bij een klein percentage van de patiënten kunnen de symptomen van TMD chronisch worden. Dit kan resulteren in een langdurige beperking in de kwaliteit van leven door aanhoudende pijn of functionele beperkingen. In dergelijke gevallen kan een langdurige therapie of multidisciplinaire benadering noodzakelijk zijn om de symptomen te beheersen en de functionaliteit van de kaak te verbeteren.
