Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht

Het temporomandibulair gewricht (TMD-gewricht) bevindt zich aan de schedelbasis. TMD zorgt voor de bewegingen om onder andere te kunnen kauwen en praten. Het gewricht verbindt de onderkaak en het temporale bot (de slaap) dat zich aan de zijkant van de schedel bevindt. Problemen met de het TMD-gewricht staan bekend als temporomandibulaire dysfunctie. Kaakpijn, gezichtspijn, kaakpijn, nekpijn en een stijve nek zijn enkele bekende symptomen van de kaakaandoening. Verder is het niet goed mogelijk om de mond wijd te openen. Veel andere symptomen komen mogelijk ook voor. De behandeling verloopt via enkele huishoudmiddeltjes, al moet de arts soms medicatie voorschrijven of andere therapieën inzetten om de pijn en bewegingsproblemen te verlichten. De vooruitzichten zijn bij de meeste patiënten goed, al houden de klachten bij anderen wel langdurig aan of keren ze terug.

• Functie van temporomandibulair gewricht
• Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie
• Risicofactoren van kaakaandoening
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Pijn
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Zelfzorg en huishoudmiddeltjes
• Professionele medische zorg
• Prognose

Functie van temporomandibulair gewricht

Het temporomandibulaire gewricht is een soort scharnier dat de kaak verbindt met de slaap die zich voor elk oor bevindt. Het temporomandibulaire gewricht is verantwoordelijk voor de goede werking van de kaakspieren. De kaak op en neer en van links naar rechts bewegen, praten, op voedsel kauwen, geeuwen en door de mond ademen gebeurt allemaal met dit schuifscharnier.

Oorzaken van temporomandibulaire dysfunctie

De oorzaak van temporomandibulaire dysfunctie is niet bekend (oktober 2020). Tandartsen vermoeden dat de symptomen ontstaan door problemen met de spieren van de kaak of met delen van het gewricht zelf.

Risicofactoren van kaakaandoening

Diverse risicofactoren zijn wel bekend voor de kaakaandoening, al is het voor de arts soms lastig om de exacte risicofactor te bepalen.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen verhogen de kans op temporomandibulaire dysfunctie:

• artritis (gewrichtsontsteking) in het kraakgewricht
• bruxisme (onbewust tandenknarsen: dit veroorzaakt veel druk op het gewricht)
• een auto-immuunziekte
• een infectie
• een kaakblessure of een verwonding aan het kaakgewricht
• een tandheelkundige ingreep
• een verwonding aan de spieren van het hoofd of de nek (zware slag, whiplash, …)
• slecht uitgelijnde tanden
• stress of angst (hierdoor gaan patiënten de gezichts- en kaakspieren aanspannen of de tanden op elkaar klemmen: mondklem)
• verschuiving van het zachte wrijfkussen of de schijf tussen de kogel en kom van het gewricht (dit veroorzaakt dan een knallend of ploppend geluid wat vaak met pijn gepaard gaat)

Omgevingsfactoren

Daarnaast leiden enkele omgevingsfactoren sneller tot de kaakafwijking:

• een slechte houding
• genetische factoren
• geslacht: vooral vrouwen
• kauwgom kauwen
• leeftijd: vooral patiënten tussen twintig en veertig jaar
• vrije tijd: Violisten lijden sneller aan temporomandibulaire dysfunctie omdat ze de viool vaak gespannen onder de kaak vasthouden.

Symptomen

Eén of beide kanten van het gezicht zijn aangetast door temporomandibulaire dysfunctie.

Pijn

Werkt het temporomandibulaire gewricht niet goed, dan ervaart de patiënt (ondraaglijke) gezichtspijn, kaakpijn, tandpijn en ongemak. De pijn straalt vaak uit (uitstralingspijn) naar de nek (nekpijn), de schouders (schouderpijn), en in of rond het oor (met pijn achter het oor, oorpijn, gevoelloosheid in de oren, gehoorverlies en soms ook oorsuizen), het hoofd (frontale hoofdpijn, migraine of een ander type hoofdpijn) en de rug (rugpijn). Bij het kauwen, spreken, geeuwen of wijd openen van de mond treden deze pijnklachten op. Deze pijn is tijdelijk of houdt vele jaren aan.

Andere symptomen

Het is voor de patiënt moeilijk om de mond wijd te openen of om met de mond te kauwen. De kaken zitten als het ware ‘op slot’ in een positie waarbij de mond open of juist gesloten (mondklem) is. Probeert de patiënt toch de mond te bewegen, dan hoort hij klikkende, knallende, knarsende of raspende geluiden die al dan niet pijnlijk zijn. Het gezicht voelt bovendien vermoeid aan en aan de zijkant is dit gezwollen. Voorts heeft de patiënt een plotselinge ongemakkelijke beet, alsof de bovenste en onderste tanden niet goed op elkaar passen. Duizeligheid, een wazig gezichtsvermogen, pijn, een knobbel of een zwelling van de slaap, een krakend, ploffend geluid in de oren, pijn aan de tongbasis zijn tot slot andere mogelijk kenmerken van temporomandibulaire dysfunctie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De tandarts controleert de kaakgewrichten op pijn of gevoeligheid en luistert naar klikkende, ploffende of andere geluiden bij het verplaatsen van de kaak. Bovendien test hij de beet en controleert hij de gezichtsspieren.

Diagnostisch onderzoek
De tandarts maakt röntgenfoto's zodat hij een beeld krijgt over de kaken, temporomandibulaire gewrichten en tanden, wat nodig is om andere problemen uit te sluiten. Mogelijk moet hij andere onderzoeken uitvoeren, zoals een MRI-scan of CT-scan. Mogelijk is een doorverwijzing naar een kaakchirurg of een orthodontist nodig. Pijn in de kaak wijst af en toe op een hartaanval. Wanneer de patiënt naast de kaakpijn last heeft van duizeligheid, gevoelloosheid in de linkerarm, kortademigheid, misselijkheid, pijn in de linkerarm en/of pijn op de borst, is dringend medisch advies noodzakelijk.

Differentiële diagnose
Veel andere aandoeningen veroorzaken soortgelijke symptomen zoals tandbederf (gaatjes in de tanden), sinusproblemen, artritis, tandvleesaandoeningen en trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten). Andere oorzaken van gezichts- of nekpijn zijn onder meer gezwollen lymfeklieren, reuzencelarteritis (temporale arteritis: ontsteking van de slagaders bij de slaap), een speekselklieraandoening, keelpijn en een slecht passend kunstgebit.

Zelfzorg en huishoudmiddeltjes

Bewegingen
Geeuwen, kauwen (met name op kauwgum of ijs), schreeuwen, zingen of een andere activiteit waarbij de patiënt de mond wijd moet openen, zijn uit den boze. De houding van de patiënt is tevens belangrijk om nekpijn en aangezichtspijn te verminderen. Zo mag de kin bijvoorbeeld niet op de hand rusten. Ook is het niet verstandig om de telefoon tussen de schouder en het oor te plaatsen.

Koude en warmte toepassen
Coldpacks of ijs aanbrengen op de zijkant van het gezicht en de slaap gedurende ongeveer tien minuten verlicht de klachten. Vervolgens voert de patiënt mits goedkeuring van de tandarts of fysiotherapeut enkele kaakstrekoefeningen uit. Daarna houdt hij gedurende circa vijf minuten een warme handdoek of een warm washandje tegen de zijkant van het gezicht. De patiënt mag dit ritueel enkele keren per dag uitvoeren.

Medicatie
Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals naproxen of ibuprofen verlichten de spierpijn en zwelling.

Ontspanning
Ontspanningstechnieken geven de kaak rust. Dit is mogelijk via fysiotherapie of massages, maar ook andere stressverlichtende therapieën en biofeedback zijn goede opties. Deze behandelingen helpen de patiënt bovendien bij het krijgen van een betere houding.

Tanden
De tanden houdt de patiënt best gescheiden, met de tong er tussen om tandenknarsen te voorkomen. Dit verlicht de druk op de kaak. Een goede mond- en tandhygiëne is verder nodig. Dit houdt ook in dat de patiënt niet mag roken.

Voeding
Het is bovendien verstandig om zachte voeding te eten (yoghurt, aardappelpuree, kwark, soep, roerei, vis, gekookt fruit en groenten, bonen en granen, …). Het voedsel mag de patiënt in kleine stukjes snijden, waardoor hij minder moet kauwen. Hard, knapperig voedsel en grote stukken zijn uit den boze.

Professionele medische zorg

Injecties met triggerpoints
Pijnmedicatie of anesthesie injecteert de arts soms in gevoelige gezichtsspieren (triggerpoints) voor het verlichten van de pijnklachten.

Laagwaardige lasertherapie
Lasertherapie verlaagt de pijn en ontsteking waardoor de patiënt de nek beter kan bewegen en de mond beter kan openen.

Medicatie
De patiënt schrijft hogere doses NSAID’s voor voor het verlichten van de pijn en zwelling. De patiënt schrijft soms een spierontspanner voor om de kaak te doen ontspannen. Anti-angstmedicatie en antidepressiva verlichten verder stress, wat een mogelijke risicofactor is voor TMD. In lage doses helpen deze medicijnen eveneens voor het verminderen van de pijn.

Operatie
Helpt geen enkele andere behandelingen, dan is een operatie een optie. Het is belangrijk om een second opinion aan te vragen aangezien de ingreep niet ongedaan kan worden gemaakt.

Radiogolftherapie
Radiogolven stimuleren het gewricht, waardoor de bloedstroom toeneemt en de pijn vermindert.

Spalk of mondstuk
Een speciale spalk of een plastic mondstuk plaatst de patiënt over de bovenste en onderste tanden zodat ze elkaar niet raken. Ze corrigeren de beet door de tanden in een meer correcte positie te plaatsen.

Tandheelkundige behandelingen
De tandarts voert eventuele tandheelkundige behandelingen uit zoals ontbrekende tanden vervangen en kronen, bruggen of beugels gebruiken om de tand- en kaakafwijkingen te corrigeren.

Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Via TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) is het mogelijk om lage elektrische stromen te geven aan het kaakgewricht en de gezichtsspieren zodat ze ontspannen. Daardoor verlicht de pijn voor de patiënt.

Prognose

De meeste patiënten met temporomandibulaire dysfunctie ervaren een verlichting van de klachten binnen een korte periode (meestal binnen een paar maanden). Maar bij sommige patiënten houden de klachten enkele jaren of langer aan of treden ze opnieuw op.

Lees verder

• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Gezichtspijn: Oorzaken van pijn aan gelaat of aangezicht
• Trismus (mondklem): Mond niet volledig kunnen openen
• Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen