Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)

Af en toe kampen patiënten met stijfheid van het kaakgewricht, een zeer ongemakkelijk symptoom. Diverse aandoeningen, ontstekingsaandoeningen of anatomische afwijkingen leiden mogelijk tot een stijve kaak, zoals artritis, een tandabces of het overmatig gebruik van het kaakgewricht. Kaakstijfheid gaat vaak gepaard met pijn, gevoeligheid of zwelling, al komen afhankelijk van de oorzaak ook andere symptomen tot uiting. Het toepassen van ijs of warmte op de stijve kaakplek verlicht pijn en stijfheid, ontspant spieren en vermindert ontstekingen. Helpen deze tips niet, dan is medisch advies noodzakelijk. Enkele tips verlagen tot slot het risico op stijve kaakspieren.

• Anatomie van kaak
• Artritis en stijve kaak
• Fibreuze botdysplasie en stijve kaken
• Infecties en stijfheid van het kaakgewricht
• Tandabces
• Tetanus
• Andere infecties
• Maligne hyperthermie en kaakstijfheid
• Overmatig gebruik van kaakspieren
• Stress en angst en strakke kaken
• Tandproblemen
• Temporomandibulaire gewrichtsdisfunctie
• Oorzaken
• Symptomen
• Behandeling
• Trauma
• Andere oorzaken
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Behandeling
• Preventie

Anatomie van kaak

De kaak bestaat uit volgende onderdelen:

• botten: Het bovenkaakbot (maxilla) is gefixeerd en beweegt niet. Het onderkaakbot is het beweegbare deel van de kaak. Deze botten zijn met elkaar verbonden via een scharnier: het temporomandibulaire gewricht. Dit gewricht bevindt zich recht voor het oor.
• spieren: De spieren van de kaak vergemakkelijken het kauwen en andere mondbewegingen.
• tanden: Ook de tanden zijn een onderdeel van de kaak.
• zenuwen: De belangrijkste zenuwen van de kaak zijn de gezichtszenuw en de nervus trigeminus. De gezichtszenuw zorgt voor het verplaatsen van de verschillende gezichtsspieren (bijvoorbeeld om te kauwen). De trigeminuszenuw geeft een gevoel aan de hoofdhuid en het gezicht.

Een stoornis in de verschillende onderdelen van de kaak staat bekend als de overkoepelende term temporomandibulaire gewrichtsdysfunctie.

Artritis en stijve kaak

Artritis verwijst naar meerdere aandoeningen die een pijnlijke ontsteking en stijfheid van de botten en gewrichten in het hele lichaam veroorzaken. Artritische processen (zoals bijvoorbeeld bij reumatoïde artritis) tasten sporadisch de delen van de kaak aan, wat resulteert in stijfheid en problemen bij het bewegen van de mond. Zeer sporadisch treedt artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen) op in de temporomandibulaire gewrichten, waardoor een patiënt kampt met een strakke en pijnlijke kaak. Deze pijn straalt soms ook uit (uitstralingspijn) naar gebieden in de omgeving.

Fibreuze botdysplasie en stijve kaken

Fibreuze botdysplasie is een genetische aandoening waarbij een deel van een bot zich verkeerd ontwikkelt met name met het verkeerde type materiaal (bindweefsel in plaats van botachtig weefsel). Hierdoor ontstaat er een zwak botgebied dat vatbaar is voor botbreuken. Dit proces begint al voor de geboorte. De symptomen hangen af van de locatie van het bot dat aangetast is. Wanneer de botten in het gezicht zijn aangetast, kampt de patiënt mogelijk met stijfheid van de kaken.

Infecties en stijfheid van het kaakgewricht

Tandabces

Een tandabces is een verzameling geïnfecteerd materiaal (pus) in het midden van een tand. Dit is te wijten aan een bacteriële infectie. Een gezwollen kaak, extreme kaakstijfheid, tandpijn die verergert met warme, koude of zoete dranken, kaakpijn en een warme en rode huid zijn enkele mogelijke tekenen van een tandabces.

Tetanus

Ook tetanus, een bacteriële infectie, tast mogelijk de kaakgewrichten aan. Deze aandoening, die het gehele zenuwstelsel aantast, resulteert in overmatige spiercontracties (spiersamentrekkingen) waarbij naast de kaakspieren, ook de spieren in de nek, de buik en de benen zijn getroffen. Een tetanusvaccin voorkomt tetanus en de bijhorende kaakstijfheid.

Andere infecties

Bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren), gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan het gezicht) of een kaakbotinfectie (osteomyelitis) veroorzaken eveneens ontstekingen in de verschillende kaakgebieden hetgeen leidt tot kaakstijfheid.

Maligne hyperthermie en kaakstijfheid

Maligne hyperthermie is een genetische aandoening die resulteert in een ernstige reactie op anesthesie. De reactie resulteert uit genetische afwijkingen in eiwitten die de spierfunctie controleren. Bekende symptomen zijn spierrigiditeit, een zeer hoge lichaamstemperatuur en mogelijk ook een stijve kaak.

Overmatig gebruik van kaakspieren

Door overmatig gebruik of een overmatige stimulatie van de kaak, ontstaat mogelijk stijfheid in het kaakgewricht. Aandoeningen die overmatige beweging of stimulatie van de kaak met zich meebrengen, zoals tandenknarsen in de nacht (bruxisme) leiden mogelijk tot kaakstijfheid.

Stress en angst en strakke kaken

Patiënten die veel stress en angst ervaren, bijten soms op de kaak of malen op de tanden tijdens de slaap. Sommige patiënten houden de kaken ook in een gebalde positie zonder dat ze dit beseffen tijdens het ontwaken. Door stress en angst ontstaan ook andere klachten, zoals bijvoorbeeld spanningshoofdpijn.

Tandproblemen

Diverse tandproblemen leiden tot kaakpijn en een stijve kaak:

• gebarsten tanden
• gevoelige tanden (gevoelig voor temperatuur of druk)
• kiespijn, meestal door gaatjes of een tandabces
• tandvleesaandoeningen die het kaakbeen beschadigen

Advies van een tandarts is noodzakelijk wanneer kaakstijfheid mogelijk het gevolg is van een tand- of tandvleesprobleem.

Temporomandibulaire gewrichtsdisfunctie

Oorzaken

Temporomandibulaire gewrichtsdisfunctie is vaak het gevolg van diverse factoren zoals dagelijkse gewoonten, de tandpositie en zelfs stress.

Symptomen

Meestal is één kant van de kaak getroffen, maar soms zijn beide kanten aangetast. Bekende symptomen omvatten:

• duizeligheid
• een beperkte beweging
• een geschiedenis van hoofdpijn, kaakpijn
• klikgeluiden van de kaak
• oorsuizen
• pijn aan één kant van het gezicht die verergert bij het kauwen, gapen of andere kaakbewegingen.
• pijn in de achterkant van de nek (nekpijn)

Behandeling

De patiënt eet beter geen hard voedsel waarbij hij veel moet kauwen. Een goede houding en ontspanningstechnieken verlichten de spierspanning die verbonden zijn met het temporomandibulair gewricht. Een patiënt die lijdt aan bruxisme, draagt 's nachts een mondbeschermer. Pijnstillers, zoals ibuprofen (Advil, Motrin) zijn ook inzetbaar.

Trauma

Een directe verwonding van de kaak door een valpartij of stomp voorwerp in het gezicht leidt mogelijk tot stijfheid van de kaak. De stijve kaak is dan het gevolg van een gebroken of ontwrichtte kaak of blauwe plekken of een zwelling van de kaak. Pijn, een zwelling, kneuzingen en losse of uitgeslagen tanden zijn enkele symptomen van een trauma aan het kaakgebied.

Andere oorzaken

Een aantal andere oorzaken zijn bekend voor kaakstijfheid zoals:

• een slecht passend kunstgebit
• speekselklieraandoeningen
• trigeminusneuralgie (aangezichtspijn met pijnscheuten)

Geassocieerde symptomen

Kaakstijfheid is een zeer ongemakkelijk gevoel waarbij een patiënt vaak moeilijk of niet meer in staat is om te eten en spreken. Dit komt voor in één kaak of beide kaken. Verder varieert de locatie en intensiteit van de stijfheid ook. Kauwen of gapen verergert mogelijk de kaakstijfheid.

Vaak voorkomende symptomen die optreden in combinatie met kaakstijfheid omvatten:

• een knallend of klikkend geluid (gewrichtsgeluiden) bij het bewegen van de kaak
• een vergrendeling van de kaak waardoor het niet mogelijk is om de mond te openen (mondklem: beperkt bewegingsbereik)
• een zwelling van de kaak
• kaakpijn of een gevoelige kaak
• kauwpijn of problemen bij het kauwen
• koorts
• roodheid of warmte bij aanraking

Alarmsymptomen

Kaakstijfheid in combinatie met één of meer van bovenstaande tekenen vereist advies van een arts omdat de stijfheid van de kaak of kaken anders mogelijk verergert. Wanneer een prikwonde aanwezig is in de kaak (bijvoorbeeld door een roestige spijker) of een ernstig trauma is opgetreden, is het belangrijk om meteen een arts op te zoeken.

Behandeling

Het toepassen van warmte of ijs verlicht een stijve kaak. De arts zet mogelijk ontstekingsremmers in wanneer een ontstekingsaandoening of artritische veranderingen aan de basis liggen van stijfheid van het kaakgewricht. Antibiotica behandelen een bacteriële infectie. Een mondbeschermer is nodig bij tandenknarsen. Kaakrekoefeningen of fysiotherapie zijn bij sommige patiënten ook nuttig. Werken deze behandelingen niet, dan is een chirurgische ingreep nodig om de uw terugkerende kaakstijfheid te behandelen.

Preventie

Enkele leefstijlaanpassingen verminderen de kans op stijfheid van het kaakgewricht:

• geen stress toepassen op de kaakspieren (niet op de kaakbijten in situaties van stress en woede): yoga, meditatie, dansen, wandelen, zwemmen, diepe ademhalingsoefeningen, … kunnen hierbij helpen
• tandenknarsen voorkomen door het dragen van een gebitsbeschermer of ander apparaat
• voedsel in kleine stukjes snijden om de hoeveelheid inspanning van het kauwen te verminderen; dit is ook beter voor de vertering
• zacht, minder kleverig voedsel eten waardoor minder gekauwd moet worden

Lees verder

• Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht
• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Klikkende geluiden in kaak: Oorzaken van knallend gevoel
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen
• Gebroken en ontwrichte kaak: Oorzaken en symptomen