Whiplash: Pijn aan nek door slingerbeweging van hoofd

Jaarlijks krijgen circa 15.000-30.000 mensen in Nederland te maken met een whiplash. Bij een whiplash gebeurt een zweepslagachtige beweging van het hoofd ten opzichte van de romp, wat bijvoorbeeld bij een auto- of sportongeval plaatsvindt. Bij een overrekking van de nek verschijnen enkele kenmerkende symptomen, zoals onder andere pijn in de schouder en nek. Veelal houden de klachten maar enkele dagen tot weken aan, maar in sommige gevallen is sprake van chronische nekpijn en blijvende klachten. Koude en warmte aanbrengen, pijnstillers en eventuele andere medische behandelingen zijn inzetbaar om de symptomen te verminderen. De vooruitzichten zijn meestal goed al duurt het herstelproces bij een aantal patiënten soms erg lang.

• Synoniemen whiplash
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van whiplashtrauma
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen whiplash

Dit overstrekking-overbuigingsletsel van de nek is eveneens gekend onder deze termen

• acceleratieletsel
• cervicaal zweepslagsyndroom
• cervicocefaal syndroom
• traumatisch cervicaal syndroom
• whiplashsyndroom
• whiplashtrauma: Vaak gebruiken mensen een whiplashtrauma om een whiplash aan te duiden, maar in principe is een whiplashtrauma het totaal van letsels aan spieren, gewrichten, botten, banden en weke delen in en rondom de halswervelkolom, dat ontstaat als gevolg van de whiplash. ‘Non-contact-acceleratie-deceleratie-hoofd-nektrauma’ en ‘craniocervicaal acceleratieletsel’ (CAL) zijn nog andere synoniemen van een whiplashtrauma.
• zweepslag

Epidemiologie

Whiplash is een veelvoorkomend letsel, vooral na verkeersongevallen. Ongeveer 2% van alle auto-ongelukken resulteert in een whiplashletsel. In Nederland alleen al krijgen jaarlijks 15.000 tot 30.000 mensen te maken met een whiplash. De frequentie van whiplashletsel varieert afhankelijk van factoren zoals het type ongeval, de snelheid van de betrokken voertuigen, en de positie van de persoon op het moment van de botsing. Er zijn ook aanwijzingen dat vrouwen vaker een whiplash oplopen dan mannen, mogelijk door verschillen in musculoskeletale sterkte en blootstelling aan risico’s. Leeftijd speelt een rol, waarbij jongere volwassenen vaak een ernstiger letsel ervaren dan oudere volwassenen.

Oorzaken

Een whiplashletsel is het gevolg van versnelling-vertragingskrachten die op de nek worden aangebracht. Dit gebeurt aan de hand van een onverwachte snelle, heftige achterwaartse en voorwaartse slingerbeweging van het hoofd ten opzichte van de romp. De plotselinge krachtige beweging strekt de spieren en pezen in de nek waardoor schade in en rond de cervicale wervelkolom (wervelkolom van de nek) tot stand komt. Vaak treedt dit soort trauma op bij een verkeersongeval met een kopstaartbotsing. Hoewel een whiplash meestal verband houdt met auto-ongevallen, veroorzaakt elke slag of stoot waarbij het hoofd snel en krachtig naar voren of naar achter beweegt, de klachten. Bij sportongevallen (vaak bij voetballers of andere contactsporten) komt een whiplashletsel bijgevolg eveneens tot stand.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van een whiplash zijn:

• de aard en de snelheid van het ongeval
• de positie van het hoofd en de nek tijdens het ongeval
• de aanwezigheid van eerdere nek- of rugklachten
• de algehele fysieke conditie en gezondheid van de persoon
• het gebruik van veiligheidsgordels en andere beschermende maatregelen
• het type voertuig en de aard van de botsing (bijvoorbeeld een frontale botsing versus een zijdelingse botsing)

Symptomen

De klachten van een whiplash treden onmiddellijk na het ongeval plaats, of ze ontstaan enkele uren tot dagen later pas. Zowel lichamelijke als mentale klachten komen tot uiting.

Lichamelijke klachten

Een whiplashletsel veroorzaakt nekpijn. Hoewel de meeste patiënten binnen een paar weken of maanden wel herstellen, is de nekpijn soms chronisch. Het patroon van nekpijn is vaak complex, met pijn in de nek, de rug, de schouder en de arm.

Lichamelijke symptomen hierbij zijn:

• duizeligheid
• een beperkte beweeglijkheid
• evenwichtsproblemen
• hoofdpijn (aan de basis van de schedel wat uitstraalt naar het voorhoofd), soms ook hoofdpijn bovenop het hoofd
• oogproblemen, zoals verminderde oogbewegingen, wazig zien of convergentie-insufficiëntie (dichtbij zien gaat moeilijk)
• oorproblemen, zoals een overgevoeligheid voor geluid (fonofobie) en oorsuizen (tinnitis aurium)
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• pijn of verdoving in handen en voeten

Mentale klachten

Mentale klachten als gevolg van een whiplashtrauma omvatten:

• concentratieproblemen
• geheugenverlies / vergeetachtigheid
• slaapstoornissen
• stemmingswisselingen zoals somberheid en een verhoogde prikkelbaarheid

Hersenschudding

Bij een whiplash treedt soms ook een hersenschudding op. Deze soms ernstige aandoening die ontstaat door een slag of stoot tegen de schedel, is geassocieerd met zwakte, verwardheid, duizeligheid, misselijkheid, slaperigheid of bewusteloosheid.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die wijzen op een ernstigere aandoening bij een whiplash zijn:

• intense en aanhoudende hoofdpijn
• veranderingen in het bewustzijn
• verlies van motorische functies
• ernstige duizeligheid en verlies van evenwicht
• gevoelloosheid of zwakte in de ledematen
• blinde vlekken of verlies van gezichtsvermogen
• onverklaarbare misselijkheid of braken

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek (anamnese)

Eerst bevraagt de arts de patiënt over het soort ongeval en wanneer hij dat precies gehad heeft. Ook wil hij weten of de patiënt het bewustzijn verloren heeft. Verder moet de patiënt de arts meedelen wanneer de symptomen precies tot stand zijn gekomen na het ongeval, alsook of de klachten verergerd of nog meer verspreid zijn. Tot slot wenst de arts de medische voorgeschiedenis van de patiënt te kennen.

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt daarna de patiënt grondig, maar op het eerste zicht ziet hij vaak geen duidelijke symptomen van een whiplash. Wel bemerkt hij soms dat de patiënt slechts een beperkt bewegingsbereik heeft. Een neurologisch onderzoek is ook nodig, waarbij de arts de reflexen, de spierkracht en het gevoel in de huid test.

Diagnostisch onderzoek

De arts besluit meestal om een röntgenfoto, CT-scan en/of MRI-scan uit te voeren om een ander letsel uit te sluiten. Bemerkt de arts geen andere tekenen van een ziekte, dan is wellicht sprake van een whiplashletsel. Specifieke testen om een whiplash op te sporen, zijn namelijk niet voorhanden.

Behandeling van whiplashtrauma

Zelfzorg

Het koelen van de nek is nodig om de pijn en zwelling te verminderen. Dit gebeurt best zo snel mogelijk na het trauma. Verder kan een milde pijnstiller (paracetamol of ibuprofen) helpen om de pijn te verlichten en de ontsteking te verminderen. Het is ook belangrijk om lichte oefeningen te doen om de nekspieren soepel te houden. Dit bevordert de doorbloeding en voorkomt stijfheid.

Fysiotherapie

Fysiotherapie kan helpen bij het herstel door gerichte oefeningen en houdingsadviezen te geven. Dit helpt om de nekspieren te versterken en de beweeglijkheid te verbeteren. Vaak begint fysiotherapie pas na de acute fase, als de pijn wat verminderd is.

Medische behandeling

Als de pijn aanhoudt of ernstige klachten ontstaan, kan de arts aanvullende behandelingen overwegen zoals een spierontspanner, corticosteroïden of andere pijnstillers. Soms kan ook een nekkraag worden voorgeschreven om de nek tijdelijk te ondersteunen en verdere schade te voorkomen.

Alternatieve behandelingen

Sommige patiënten zoeken verlichting bij alternatieve behandelingen zoals acupunctuur, massage of chiropractie. Hoewel sommige van deze therapieën bij sommige mensen verlichting kunnen bieden, ontbreekt vaak bewijs van effectiviteit en moeten ze in overleg met de arts worden overwogen.

Prognose

De meeste mensen herstellen volledig van een whiplash binnen enkele weken tot maanden. De prognose is over het algemeen goed, hoewel sommige patiënten langdurige klachten kunnen ervaren. Chronische nekpijn en andere aanhoudende symptomen kunnen soms maanden of zelfs jaren aanhouden. Dit kan afhangen van de ernst van het letsel, de tijdigheid van de behandeling, en de algehele gezondheid van de patiënt.

Complicaties

Enkele mogelijke complicaties van een whiplash zijn:

• chronische pijn in de nek en schouders
• blijvende bewegingsbeperkingen in de nek
• hoofdpijn die aanhoudt
• mentale en emotionele problemen zoals angst en depressie
• slaapstoornissen als gevolg van pijn en ongemak
• herhaalde of verergerde symptomen bij onvoldoende behandeling

Preventie

Om het risico op een whiplash te verminderen, kunnen de volgende maatregelen helpen:

• het dragen van een veiligheidsgordel in de auto
• het aanpassen van de hoofdsteun van de auto op een correcte hoogte en positie
• het vermijden van risicovolle situaties tijdens het rijden of bij contactvolle sporten
• het versterken van de nekspieren door gerichte oefeningen
• het zorgvuldig benaderen van situaties die kunnen leiden tot een onverwachte beweging van het hoofd en de nek

Lees verder

• Nekpijn: Oorzaken en behandelingen van pijn in de nek
• Stijve nek (nekstijfheid): Oorzaken stijf aanvoelende nek
• Cervicogene hoofdpijn: Eenzijdige pijn afkomstig uit nek
• Chronische nekpijn: Oorzaken van aanhoudende pijn in nek
• Nekcrepitaties: Krakende nek, soms met bijkomende symptomen