Trismus (mondklem): Mond niet volledig kunnen openen

Trismus is een aandoening waarbij een patiënt de kaak of mond niet meer (volledig) kan openen doordat de kaakspieren verstijven of ongecontroleerd samentrekken. Veelal ontstaat trismus als gevolg van een tetanusinfectie, maar ook andere oorzaken zijn bekend. Door de aandoening zijn patiënten niet meer in staat om de mond te openen, met onder andere kauw- en spraakproblemen als gevolg. De arts verlicht de kaakkramp met diverse mogelijke behandelingen. Een snelle behandeling is wel vereist om chronische trismus te voorkomen, waarbij tal van mogelijk ernstige complicaties ontstaan.

• Synoniemen voor trismus
• Oorzaken van mondklem
• Aangeboren afwijkingen
• Chemotherapie
• Infectie
• Medicatie
• Radiotherapie
• Stress
• Temporomandibulaire dysfunctie
• Trauma
• Tumoren en mondkanker
• Andere oorzaken
• Symptomen: Mond niet volledig kunnen openen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van mondklem
• Preventie van kaakkramp
• Complicaties van kaakklem

Synoniemen voor trismus

Synoniemen voor trismus zijn:

• kaak op slot
• kaakklem
• kaakkramp
• kramp der kauwspieren
• mondklem
• tortura oris
• trisme

Oorzaken van mondklem

Wanneer spiersamentrekkingen plaatsvinden aan de kauwspieren, krijgt de patiënt te maken met beperkingen bij het openen van de mond. Mondklem kent diverse oorzaken.

Aangeboren afwijkingen

Een aantal aangeboren afwijkingen gaan gepaard met de ontwikkeling van trismus, zoals het trismus-pseudo-camptodactylie syndroom en het Costen-syndroom (temperomandibulair syndroom).

Chemotherapie

Cellen van het mondslijmvlies hebben een hoge groeisnelheid en zijn gevoelig voor de giftige effecten van chemotherapie, wat leidt tot de ontwikkeling van stomatitis (mondslijmvliesontsteking). Deze aandoening veroorzaakt mogelijk ernstig ongemak, pijn, trismus en slikproblemen.

Infectie

Tandinfecties (vooral aan de derde kies) veroorzaken mogelijk trismus. Ernstige, onbehandelde mondinfecties veroorzaken bijvoorbeeld cervicale cellulitis of mediastinitis (ontsteking van borstkasruimte tussen de longen). Ook niet-tandgerelateerde infecties veroorzaken kaakkrampen, zoals:

• bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren)
• een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• een parotisabces
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• pericoronitis (tandvleesontsteking rond een doorbrekende verstandskies met pijn)
• tetanus (bacteriële infectie met spiersamentrekkingen; trismus is één van de eerste verschijnselen van tetanus)
• tonsillitis (ontsteking van de keelamandelen)

Medicatie

Bepaalde medicijnen veroorzaken mogelijk bijwerkingen in de vorm van mondklem, zoals:

• fenothiazinen
• succinylcholine
• tricyclische antidepressiva

Radiotherapie

Het gebruik van radiotherapie aan het gezicht of de hals leidt soms tot de ontwikkeling van osteoradionecrose. Hierbij gaat het bot dood als gevolg van de bestraling, wat resulteert in pijn, kaakkramp, pusvorming en af en toe stinkende wonden.

Stress

Trismus mental is een aandoening waarbij de patiënt in de onmogelijkheid verkeert om de mond te openen bij pogingen om te spreken als gevolg van nervositeit en stress.

Temporomandibulaire dysfunctie

Temporomandibulaire dysfunctie kenmerkt zich door ondraaglijke pijn of gevoeligheid van de kaak. De kaakspieren zijn nodig om op voedsel te kauwen, om te praten, of om door de mond te ademen. Het temporomandibulaire gewricht helpt bij al deze acties. Wanneer dit schuifscharnier niet goed werkt, ontstaat pijn in het gewricht zelf en in de spieren die de kaakbewegingen reguleren. De precieze redenen voor de ontwikkeling van deze aandoening is soms moeilijk te bepalen, maar genetica, artritis (gewrichtsontsteking) of een kaakblessure spelen mogelijk wel een rol.

Trauma

Wanneer een breuk van de kaakbotten ontstaat, is het vaak moeilijk om de kaak volledig te openen. Dit trauma resulteert bijvoorbeeld uit een sportblessure of een moeilijke tandheelkundige procedure zoals een tandextractie (tanden trekken). Ook een vreemd voorwerp in de kaak veroorzaakt mogelijk trismus, maar dit komt niet zo vaak voor. Brandwonden zijn soms ook geassocieerd met mondklem.

Tumoren en mondkanker

Wanneer in of rond de kaak een tumor ontstaat of mondkanker optreedt, veroorzaakt dit mogelijk mondklem. Ook een abces in de mondholte zorgt mogelijk voor een kaak die op slot is.

Andere oorzaken

Kaakkramp kent nog andere oorzaken zoals:

• een operatie of behandeling aan het tand- of mondgebied
• kaakzenuwschade
• littekenverkleving van het weefsel rond de kaak of de tong (door lange immobiliteit van de kaak)
• lupus
• myositis (spierontsteking met pijn en zwakte in de spieren)
• pseudoankylose
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• spieratrofie (spierverlies)
• tandenknarsen (bruxisme)
• verstikking

Symptomen: Mond niet volledig kunnen openen

De patiënt is tijdelijk of permanent niet in staat om de mond volledig te openen. Bovendien kan hij niet kauwen (kauwproblemen) door de pijn. Hierdoor neemt hij onvoldoende voedingsstoffen op, wat mogelijk leidt tot ondervoeding. De oorzaak van kaakklem brengt ook nog symptomen met zich mee, zoals:

• ademhalingsproblemen
• een kaakafwijking
• een verminderd bewegingsbereik in het temporomandibulair gewricht
• een verminderd vermogen om te kauwen, praten, zingen, gapen
• hoofdpijn
• koorts (bij infecties)
• krakende, klikkende of knallende geluiden (gewrichtsgeluiden) tijdens de bewegingen van de onderkaak
• moeilijkheden bij het tandenpoetsen waardoor een slechtere mondhygiëne ontstaat waardoor onder andere sneller infecties en een stinkende adem ontstaan.
• moeilijkheden met slikken (slikproblemen)
• oorpijn
• stijfheid, ernstige of doffe pijn, gevoeligheid of zwelling in de kauwspieren
• verstikking

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
De normale variatie van de mondopening valt in het bereik van 40 tot 60 mm, wat lijkt op ongeveer twee vingers breedte tot drie vingers breedte. Volgende indeling is gangbaar bij trismus:

• Milde kaakkramp: > 30 mm
• Matige kaakkramp: 15-30 mm
• Ernstige kaakkramp: <15 mm

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts bevraagt de patiënt over de volledige medische geschiedenis om zo te kunnen beoordelen of mogelijke risicofactoren of oorzaken geleid hebben tot de ontwikkeling van trismus. Vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit op het getroffen gebied. Hij bekijkt bovendien de tanden, de beet en de positie van de kaakgewrichten. Hij meet ook de hoeveelheid opening van de mond. Hij zoekt ook naar afwijkingen aan de nek en kijkt naar de nekbewegingen van de patiënt. Indien nodig verwijst hij de patiënt door naar de tandarts of een andere specialist.

Diagnostisch onderzoek
Soms bestelt de arts beeldvormende onderzoeken om het kaakgebied te beoordelen. Hiervoor zijn een CT-scan of MRI-scan inzetbaar.

Behandeling van mondklem

De behandeling van kaakkramp is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Meestal is wel een snelle behandeling nodig voordat de aandoening verergert. Volgende behandelingen mogelijk: tongspatels, warmtetherapie, medicatie, een zachte voeding, botox, een tandartsbehandeling en/of fysiotherapie.

Tongspatels
De meest gebruikte behandeling voor het verlichten van de mondklem zijn tongspatels. Deze stapelt de arts op en plaatst hij geforceerd tussen de tanden in een poging om de mond na verloop van tijd open te duwen.

Warmtetherapie
De patiënt plaatst een vochtige warme handdoek op het getroffen gebied gedurende ongeveer vijftien tot twintig minuten per uur.

Medicatie
Aspirine en andere ontstekingsremmers zijn nuttig bij bepaalde oorzaken van trismus. Bij intense pijn en ongemak is het gebruik van narcotische analgetica (verdovende pijnstillers) aangewezen. Spierverslappers schrijft de arts mogelijk ook voor.

Voeding
Patiënten opteren best voor een zachte voeding die gemakkelijk te consumeren is en minder pijn doet. Voedende spuiten of zakjes zijn ook nodig bij patiënten met ernstige klachten. Suikervrije kauwgom kauwen is een andere optie bij bepaalde kaakgewrichtsproblemen.

Botox
De spieren in de kaak ontspannen is mogelijk dankzij een botoxinjectie.

Fysiotherapie
Nadat de acute mondklem voorbij is, krijgen patiënten vaak het advies om fysiotherapie te starten voor het openen en sluiten van de kaken. Hierdoor verbeteren de kaakbewegingen en vermindert de pijn. Mogelijk zet de fysiotherapeut of arts een mondspalk in om te helpen met het stretchen.

Tandarts
Bij pijnlijke, geïnfecteerde tanden is een behandeling door een tandarts noodzakelijk.

Operatie
In een aantal gevallen is een operatie aan het bot, het kaakgewricht of de spieren nodig.

Preventie van kaakkramp

De preventie van kaakklem hangt af van de specifieke oorzaak. Een tetanusvaccinatie is bijvoorbeeld belangrijk ter voorkoming van tetanus. Verder is het verstandig om steeds beschermde kledij aan te doen bij het beoefenen van sporten. De kaakspieren goed masseren is verder nodig om ze in een goede conditie te behouden. Tot slot is een goede mondhygiëne noodzakelijk ter preventie van trismus.

Complicaties van kaakklem

Trismus tast de kwaliteit van leven op verschillende manieren drastisch aan. De communicatie is moeilijker bij een patiënt met trismus. Niet alleen is het moeilijk om te spreken met de mond die (gedeeltelijk) gesloten is, maar ook de stemkwaliteit vermindert. Ernstige kaakkramp maakt het moeilijk of onmogelijk om een kunstgebit in te brengen. Het is bovendien lastig voor de arts om een lichamelijk onderzoek uit te voeren bij een beperkte opening van de mond. De mondhygiëne is ook aangetast bij mondklem. Kauwen en slikken is moeilijker en er is tot slot een verhoogd risico op verstikking.