Niercelcarcinoom (nierkanker): Tumor in nier met pijn in zij

Een niercelcarcinoom (niercelkanker) is een type nierkanker dat begint in de bekleding van zeer kleine buisjes (tubuli) in de nier. Diverse aandoeningen zoals de ziekte van Von Hippel-Linda en een hoge bloeddruk alsook omgevingsfactoren zoals roken en zwaarlijvigheid, verhogen de kans op een niercelcarcinoom. De symptomen van dit type nierkanker zijn niet meteen duidelijk, maar later treden onder andere lendenpijn, gewichtsverlies en koorts op. Chirurgie, gerichte therapie en nog andere behandelingen zijn beschikbaar voor de behandeling van niercelcarcinomen. Hoewel nierkanker een ernstige ziekte is, herstellen veel patiënten dankzij een snelle diagnose en behandeling.

• Epidemiologie van niercalcarcinomen
• Oorzaken van het type nierkanker
• Risicofactoren van een niercelcarcinoom
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Pijn in zij en rug
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tumor in nier(en)
• Prognose van niercelcarcinomen

Epidemiologie van niercalcarcinomen

Niercelcarcinomen, een vorm van carcinomen, zijn de meest voorkomende niertumor bij volwassenen (>90%). Jaarlijks zijn in Nederland zo’n 1.700 mensen getroffen door dit type nierkanker. Mannen zijn net iets vaker dan vrouwen aangetast door een niercelcarcinoom. Ze zijn zelden aanwezig vóór de leeftijd van veertig jaar. De meeste patiënten zijn tussen de vijftig en zeventig jaar oud. De gemiddelde leeftijd van de presentatie is vijfenvijftig jaar.

Oorzaken van het type nierkanker

Wetenschappers weten in oktober 2020 niet precies wat de oorzaak is van een niercelcarcinoom. Wel is duidelijk dat de meeste soorten nierkanker zich ontwikkelen wanneer er iets fout gaat in de genen in de nier. Waarom dit precies gebeurt, is niet duidelijk.

Risicofactoren van een niercelcarcinoom

Enkele risicofactoren verhogen de kansen op het krijgen van nierkanker.

Aandoeningen

Deze aandoeningen zijn bekende risicofactoren voor een niercelcarcinoom:

• een familiegeschiedenis van de ziekte
• een hoefijzernier ((samengesmolten nieren in hoefijzervorm)
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een polycystische nierziekte (veel cysten in de nier)
• nierdialyse
• ziekte van Von Hippel-Lindau: Bij de ziekte van von Hippel-Lindau, een autosomaal dominante aandoening, zijn de bloedvaten in de hersenen, de ogen en andere lichaamsdelen aangetast. Zo ontstaan bij de ziekte vaak bilaterale niercelcarcinomen. Daarnaast komen andere niertumoren tot uiting zoals hemangioblastomen (tumor in hersenen of ruggenmerg), feochromocytomen (tumor in bijnieren met afgifte van hormonen) en renale cysten. Deze ziekte komt tot stand door een genetische mutatie (wijziging) van het tumorsuppressorgen.

Omgevingsfactoren

Een niercelcarcinoom ontstaat bovendien sneller door een aantal omgevingsfactoren:

• de blootstelling aan bepaalde kleurstoffen, asbest, cadmium (een metaal), herbiciden en oplosmiddelen
• een behandeling met cyclofosfamide (chemotherapeuticum)
• het langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, zoals pijnstillers of plaspillen (diuretica)
• roken
• zwaarlijvigheid

Symptomen: Pijn in zij en rug

Vaak begint de nierkanker als slechts één tumor in een nier, maar soms begint de kanker wanneer zich reeds verschillende tumoren in de nier bevinden. Bij een aantal patiënten zijn tumoren in beide nieren tegelijk aanwezig.

Nieren
Patiënten met deze vorm van nierkanker zijn vaak asymptomatisch maar presenteren zich in een later stadium van de kanker mogelijk met nierpijn, hematurie (bloed in de urine), lage rugpijn aan één kant, lendenpijn en een tumor in de flank, de buik of de onderrug.

Algemene tekenen
Malaise (een algemeen ziek gevoel), nachtelijk zweten, anorexia (verlies van eetlust) en gewichtsverlies zijn algemene tekenen die gepaard gaan met nierkanker. Dertig procent van de patiënten heeft hypertensie (door uitscheiding van renine door de tumor) en bloedarmoede (anemie). Hoge koorts is aanwezig bij ongeveer een vijfde van de patiënten en ongeveer een kwart van de patiënten met metastasen (uitzaaiingen).

Diagnose en onderzoeken

Een bloedonderzoek onthult hypercalciëmie (hoge calciumspiegels in het bloed). 5% van de patiënten heeft tevens polycytemie (abnormale toename van het aantal rode bloedcellen in het bloed). Niercelcarcinomen zijn zeer vasculaire (vaatrijke) tumoren. De arts voert een (partiële) nefrectomie (chirurgische verwijdering van een (deel van de) nier) uit om de tumor in de nier te laten onderzoeken in het laboratorium. De arts weet dan namelijk nog niet goed of sprake is van een goedaardige of kwaadaardige tumor. Microscopisch gezien zijn de meeste tumoren samengesteld uit grote cellen die helder cytoplasma bevatten. Een echografie is inzetbaar om het solide letsel aan te tonen en de doorgankelijkheid van de nierader en de inferieure vena cava (onderste holle ader) te onderzoeken. Verder voert de arts een CT-scan uit om de nierschade en de betrokkenheid van de nierader of de inferieure vena cava te identificeren. Een MRI-scan is beter dan een CT-scan voor het bepalen van het kankerstadium (tumorstaging). Verder onthult een renale arteriografie (beeldvormend onderzoek: slagader van een ledemaat wordt ingespoten met een kleurstof; op beeld valt dan een mogelijke verstopping te zien) de circulatie van de tumor, maar dit onderzoek zetten artsen zelden in.

Behandeling van tumor in nier(en)

Verschillende behandelingsmethoden zijn beschikbaar voor een niercelcarcinoom. De gekozen behandeling(en) hangt of hangen af van het stadium van de kanker, de gezondheid van de patiënt, de locatie van de tumor en de ernst van de symptomen.

De kankerbehandeling bestaat uit (een combinatie van):

• ablatie: Ablatie gebruikt extreme koude of radiogolven om tumoren te vernietigen.
• biologische medicijnen: Biologische medicijnen versterken de afweer van het lichaam om kankercellen te bestrijden. Voorbeelden zin interferon-lila of interleukine-2.
• chirurgie: Chirurgie is nodig om een deel van de nier (partiële nefrectomie) of de hele nier te verwijderen (nefrectomie).
• gerichte therapie: Gerichte therapie zijn medicijnen die dingen aanvallen die kanker nodig hebben om te overleven, zoals de bloedvaten van een tumor of bepaalde eiwitten.
• radiotherapie en/of chemotherapie: Deze behandelingen werken voor veel kankersoorten goed, maar niet voor nierkanker. Soms zet de arts deze wel in voor het verlichten van de symptomen of als andere behandelingen niet effectief zijn.

Prognose van niercelcarcinomen

De prognose hangt af van de mate van het stadium van de ziekte, het histologisch subtype van de kanker en of er al dan niet metastasen aanwezig zijn. Des te vroeger een arts een niercelcarcinoom diagnosticeert en behandeling, des te beter de vooruitzichten zijn. De vijfjaarsoverleving is 80-90% met tumoren die beperkt zijn tot het nierweefsel, 5-10% met lymfeklierbetrokkenheid, en ongeveer 5% bij patiënten met metastasen op afstand.

Lees verder

• Wilmstumor: Vorm van nierkanker bij kinderen met buikpijn
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie
• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)