Niercelcarcinoom (nierkanker): Tumor in nier met pijn in zij

Een niercelcarcinoom (niercelkanker) is een type nierkanker dat ontstaat in de bekleding van de kleine buisjes (tubuli) van de nier. Deze vorm van kanker wordt vaak pas ontdekt in een later stadium, wanneer de symptomen ernstiger worden. De behandeling kan variëren van chirurgie tot gerichte therapie, afhankelijk van het stadium van de ziekte en de algemene gezondheid van de patiënt. Ondanks dat nierkanker een ernstige aandoening is, kunnen veel patiënten met een tijdige diagnose en behandeling goed herstellen.

• Epidemiologie van niercelcarcinomen
• Mechanisme
• Oorzaken van niercelcarcinoom
• Risicofactoren voor niercelcarcinoom
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van niercelcarcinoom
• Lokale symptomen
• Algemene symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Bloedonderzoek
• Beeldvormende technieken
• Behandeling van niercelcarcinoom
• Chirurgie
• Ablatie
• Gerichte therapie
• Biologische therapie
• Radiotherapie en chemotherapie
• Prognose van niercelcarcinoom
• Stadium van de ziekte
• Complicaties van niercelcarcinoom
• Preventie van niercelcarcinoom

Epidemiologie van niercelcarcinomen

Niercelcarcinoom (RCC), ook wel bekend als renaal celcarcinoom, is een veelvoorkomende vorm van nierkanker. Het komt wereldwijd voor, maar de incidentie varieert sterk per regio. In de Westerse wereld is het een van de tien meest voorkomende vormen van kanker. In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 2.500 mensen niercelcarcinoom gediagnosticeerd. De prevalentie neemt toe, mede door verbeterde diagnostische technieken, zoals beeldvorming, waardoor tumoren in vroege stadia vaker worden ontdekt.

Leeftijd en geslacht
De incidentie van niercelcarcinoom neemt toe met de leeftijd, waarbij het meeste gevallen zich voordoen bij patiënten tussen de 50 en 70 jaar. Mannen zijn vaker getroffen dan vrouwen, met een man-vrouw ratio van ongeveer 2:1. Dit verschil wordt mogelijk verklaard door hormonale en genetische factoren.

Geografische variatie
Er is een duidelijke geografische variatie in de incidentie van niercelcarcinoom. In Noord-Amerika en Europa komt het vaker voor, terwijl het in Aziatische landen minder vaak wordt gediagnosticeerd. Deze variatie kan gedeeltelijk worden toegeschreven aan verschillende leefstijlen, voedingspatronen en omgevingsfactoren.

Mechanisme

Niercelcarcinoom ontstaat meestal uit de proximale tubulaire cellen van de nier, die betrokken zijn bij de filtratie van urine. Het mechanisme van tumorontwikkeling is complex en wordt beïnvloed door genetische mutaties en omgevingsfactoren. RCC is vaak het gevolg van somatische mutaties in genen die betrokken zijn bij celgroei en -dood, waaronder het VHL-gen (von Hippel-Lindau).

Genetische oorzaken
In sommige gevallen is niercelcarcinoom het gevolg van erfelijke aandoeningen, zoals het von Hippel-Lindau-syndroom. Deze aandoeningen leiden tot een verhoogd risico op het ontwikkelen van tumoren, waaronder RCC. Genetische mutaties in andere tumoronderdrukkende genen, zoals PBRM1, SETD2, en KDM5C, kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van niercelcarcinoom.

Omgevingsfactoren
Naast genetische factoren spelen omgevingsfactoren een rol in het ontstaan van niercelcarcinoom. Blootstelling aan carcinogenen, zoals tabaksrook en bepaalde chemische stoffen, verhoogt het risico op het ontwikkelen van de ziekte. Bovendien wordt obesitas geassocieerd met een verhoogd risico op RCC.

Oorzaken van niercelcarcinoom

De exacte oorzaak van niercelcarcinoom is nog niet volledig bekend. Er wordt aangenomen dat de meeste gevallen ontstaan door genetische mutaties in de cellen van de nier. Deze mutaties kunnen leiden tot ongecontroleerde celgroei en tumorvorming. Hoewel de precieze oorzaak van deze genetische veranderingen onbekend blijft, zijn er verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van niercelcarcinoom kunnen verhogen.

Risicofactoren voor niercelcarcinoom

Er zijn diverse risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van niercelcarcinoom kunnen verhogen:

Aandoeningen

De volgende aandoeningen zijn bekend als risicofactoren voor niercelcarcinoom:

• Hoefijzernier: Samengesmolten nieren in de vorm van een hoefijzer.
• Polycystische nierziekte: De aanwezigheid van veel cysten in de nieren.
• Ziekte van Von Hippel-Lindau: Een autosomaal dominante aandoening die leidt tot tumoren in meerdere organen, waaronder bilaterale niercelcarcinomen, hemangioblastomen in de hersenen of ruggenmerg, feochromocytomen in de bijnieren en renale cysten. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een genetische mutatie van het tumorsuppressorgen.
• Nierdialyse: Langdurige nierdialyse kan het risico op niercelcarcinoom verhogen.
• Hoge bloeddruk (hypertensie)

Omgevingsfactoren

Naast genetische factoren spelen ook omgevingsfactoren een rol bij het ontstaan van niercelcarcinoom:

• Blootstelling aan bepaalde chemicaliën zoals kleurstoffen, asbest, cadmium (een metaal), herbiciden en oplosmiddelen.
• Behandeling met cyclofosfamide, een chemotherapeuticum.
• Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, zoals pijnstillers of plaspillen (diuretica).
• Roken.
• Zwaarlijvigheid.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van niercelcarcinoom. Deze risicogroepen kunnen worden ingedeeld op basis van genetische predispositie, levensstijl en omgevingsfactoren.

Genetische predispositie
Patiënten met erfelijke aandoeningen zoals het von Hippel-Lindau-syndroom, het Birt-Hogg-Dubé-syndroom en het tubereuze sclerose-complex hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van niercelcarcinoom. In deze gevallen is er een genetische aanleg die het risico op tumoren in de nieren verhoogt.

Levensstijl en omgevingsfactoren
Patiënten die roken, overgewicht hebben of langdurig worden blootgesteld aan bepaalde chemische stoffen, zoals asbest of benzeen, lopen een verhoogd risico op niercelcarcinoom. Deze factoren kunnen de gezondheid van de nieren negatief beïnvloeden en bijdragen aan de ontwikkeling van tumoren.

Symptomen van niercelcarcinoom

Niercelcarcinoom kan lange tijd asymptomatisch zijn, wat betekent dat het in de vroege stadia vaak geen merkbare symptomen vertoont. Naarmate de ziekte vordert, kunnen de volgende symptomen optreden:

Lokale symptomen

• Nierpijn: Pijn in de nierregio die kan uitstralen naar de onderrug of de zijkant.
• Hematurie: Bloed in de urine, wat zichtbaar kan zijn of alleen gedetecteerd kan worden door laboratoriumonderzoek.
• Lage rugpijn: Aan één kant van de onderrug.
• Lendenpijn: Pijn in de lendenstreek.
• Een palpabele tumor in de buik of de flank kan soms voelbaar zijn.

Algemene symptomen

• Malaise: Een algemeen gevoel van ziekte en vermoeidheid.
• Nachtelijk zweten.
• Anorexia: Verminderde eetlust.
• Gewichtsverlies.
• Ongeveer 30% van de patiënten kan hypertensie ontwikkelen door uitscheiding van renine door de tumor.
• Ongeveer 20% van de patiënten kan hoge koorts ervaren, en ongeveer 25% van de patiënten met metastasen heeft uitzaaiingen op afstand.

Alarmsymptomen

De symptomen van niercelcarcinoom zijn vaak vaag en kunnen gemakkelijk worden verward met andere aandoeningen. Vroege stadia van de ziekte vertonen meestal geen duidelijke symptomen, maar naarmate de tumor groeit, kunnen de volgende alarmsymptomen zich voordoen:

Hematurie
Een van de meest voorkomende symptomen van niercelcarcinoom is hematurie, oftewel bloed in de urine. Dit kan variëren van een kleine hoeveelheid bloed tot een significante bloeding.

Pijn in de onderrug
Patiënten met niercelcarcinoom kunnen pijn ervaren in de onderrug of in de flank. Deze pijn wordt vaak veroorzaakt door de groei van de tumor die druk uitoefent op omliggende structuren.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van niercelcarcinoom wordt vaak gesteld door een combinatie van lichamelijk onderzoek en beeldvormende technieken:

Bloedonderzoek

Een bloedonderzoek kan hypercalciëmie (hoge calciumspiegels in het bloed) en in sommige gevallen polycytemie (abnormale toename van het aantal rode bloedcellen) aantonen.

Beeldvormende technieken

• Echografie: Wordt gebruikt om solide letsels in de nier te identificeren en de doorgankelijkheid van de nierader en de inferieure vena cava te beoordelen.
• CT-scan: Helpt bij het bepalen van de omvang van de nierschade en de betrokkenheid van omliggende structuren zoals de nierader en de inferieure vena cava.
• MRI-scan: Biedt gedetailleerde beelden voor het bepalen van het kankerstadium en kan nuttig zijn bij het beoordelen van de tumorstaging.
• Renale arteriografie: Wordt zelden gebruikt, maar kan de circulatie van de tumor in kaart brengen.

Behandeling van niercelcarcinoom

De behandeling van niercelcarcinoom is afhankelijk van het stadium van de kanker, de gezondheid van de patiënt en andere factoren. De behandelopties omvatten:

Chirurgie

• Chirurgie: Een partiële nefrectomie (verwijdering van een deel van de nier) of een nefrectomie (verwijdering van de gehele nier) is vaak de eerste keuze voor lokale tumoren.

Ablatie

• Ablatie kan worden uitgevoerd met extreme kou (cryoablatie) of radiogolven (radiofrequente ablatie) om tumoren te vernietigen.

Gerichte therapie

• Gerichte therapie omvat medicijnen die specifiek gericht zijn op de bloedvaten van de tumor of op bepaalde eiwitten die essentieel zijn voor de groei van de tumor.

Biologische therapie

• Biologische medicijnen, zoals interferon-alfa en interleukine-2, worden gebruikt om het immuunsysteem te versterken in de strijd tegen kanker.

Radiotherapie en chemotherapie

• Radiotherapie en chemotherapie worden zelden gebruikt voor niercelcarcinoom, maar kunnen soms worden ingezet voor palliatieve zorg of bij tumoren die niet operabel zijn.

Prognose van niercelcarcinoom

De prognose van niercelcarcinoom hangt af van verschillende factoren:

Stadium van de ziekte

De prognose is beter wanneer de ziekte vroeg wordt ontdekt en behandeld. De vijfjaarsoverleving varieert afhankelijk van het stadium:

• 80-90% voor tumoren die beperkt zijn tot de nier.
• 5-10% voor patiënten met lymfeklierbetrokkenheid.
• Ongeveer 5% voor patiënten met metastasen op afstand.

Complicaties van niercelcarcinoom

Niercelcarcinoom kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Oorinfecties en andere infecties door verzwakt immuunsysteem.
• Bronchitis door verminderde weerstand.
• Longontsteking door Staphylococcus aureus kan optreden, vooral bij verzwakte patiënten.
• Postinfectieuze encefalomyelitis, hartproblemen en exacerbaties van astma kunnen ook voorkomen.

Preventie van niercelcarcinoom

Niercelcarcinoom (RCC) is een complexe aandoening waarvan de preventie niet altijd volledig mogelijk is. Er zijn echter verschillende benaderingen die het risico op het ontwikkelen van deze ziekte kunnen verlagen, door zowel genetische als omgevingsfactoren aan te pakken. Preventieve maatregelen richten zich vooral op het minimaliseren van risicofactoren die bekend zijn om het ontstaan van niercelcarcinoom te bevorderen. Hoewel er geen garantie is dat deze maatregelen het ontstaan van de ziekte volledig voorkomen, kan het volgen van een gezonde levensstijl het risico aanzienlijk verlagen.

Gezonde levensstijl
Een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen niercelcarcinoom is het aannemen van een gezonde levensstijl. Dit houdt in dat patiënten hun eet- en beweeggewoonten optimaliseren om het risico op overgewicht, obesitas, en andere gezondheidsproblemen die bijdragen aan het ontstaan van nierkanker te verminderen.

Evenwichtig voedingspatroon
Het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het verlagen van het risico op niercelcarcinoom. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten, zoals groenten en fruit, kunnen de kans op de ontwikkeling van kanker verminderen. Bovendien zijn voedingspatronen die rijk zijn aan vezels, zoals volkorenproducten, goed voor de algemene gezondheid en helpen ze bij het reguleren van het lichaamsgewicht. Vetten, in het bijzonder transvetten, moeten beperkt worden, omdat ze bijdragen aan ontstekingsprocessen die kankercellen kunnen bevorderen.

Gewichtsbeheersing
Obesitas is een goed gedocumenteerde risicofactor voor niercelcarcinoom. Mensen die een gezond gewicht behouden door middel van een combinatie van een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging hebben een lager risico op het ontwikkelen van nierkanker. Het verliezen van overtollig gewicht kan het risico op niercelcarcinoom aanzienlijk verminderen.

Roken vermijden
Roken is een van de grootste risicofactoren voor niercelcarcinoom. Er is een directe link tussen het roken van tabak en de ontwikkeling van deze vorm van nierkanker. Roken bevat kankerverwekkende stoffen die schadelijk zijn voor de cellen in de nieren en andere organen. Door het vermijden van roken of het stoppen met roken kan het risico op niercelcarcinoom aanzienlijk worden verlaagd.

Beperken van alcoholgebruik
Hoewel de link tussen alcoholgebruik en niercelcarcinoom minder duidelijk is dan die tussen roken en kanker, suggereren sommige studies dat overmatig alcoholgebruik het risico kan verhogen. Het drinken van alcohol in gematigde hoeveelheden kan het risico op niercelcarcinoom verminderen, hoewel het beste advies is om alcoholgebruik zoveel mogelijk te beperken.

Blootstelling aan schadelijke stoffen vermijden
Blootstelling aan bepaalde chemische stoffen, zoals asbest, benzeen en sommige oplosmiddelen, wordt geassocieerd met een verhoogd risico op niercelcarcinoom. Personen die in bepaalde industrieën werken, zoals de petrochemische industrie, moeten ervoor zorgen dat ze adequate bescherming dragen om contact met deze schadelijke stoffen te vermijden. Het naleven van veiligheidsprotocollen en het dragen van beschermende kleding kan het risico op blootstelling aan carcinogenen helpen verlagen.

Regelmatige medische controles
Voor patiënten die in een risicogroep vallen, zoals mensen met een familiegeschiedenis van niercelcarcinoom of erfelijke aandoeningen zoals het von Hippel-Lindau-syndroom, kunnen regelmatige medische controles helpen bij het vroegtijdig opsporen van niercelcarcinoom. Vroege opsporing kan de kans op succesvolle behandeling en genezing vergroten. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van beeldvormingstechnieken zoals echografie, CT-scans of MRI-scans, afhankelijk van de aanbevelingen van de arts. Het is belangrijk om regelmatig bij de arts te controleren, vooral als er symptomen of risicofactoren aanwezig zijn.

Erfelijke factoren en genetisch advies
Erfelijke factoren spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van niercelcarcinoom. Patiënten met erfelijke aandoeningen zoals het von Hippel-Lindau-syndroom, het Birt-Hogg-Dubé-syndroom of tubereuze sclerose hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van niercelcarcinoom. Voor deze patiënten is genetisch advies belangrijk om te begrijpen welke preventieve maatregelen ze kunnen nemen en om vroegtijdige screening te overwegen. Genetisch advies kan ook helpen om andere familieleden op de hoogte te stellen van hun verhoogde risico en hen aan te moedigen om voorzorgsmaatregelen te nemen.

Vermijden van overmatige blootstelling aan zonlicht
Hoewel de link tussen zonlicht en niercelcarcinoom minder goed gedocumenteerd is dan bij huidkanker, wordt er gesuggereerd dat blootstelling aan UV-straling indirect het risico op niercelcarcinoom kan verhogen door de versterking van ontstekingsprocessen in het lichaam. Het dragen van beschermende kleding en het gebruik van zonnebrandcrème kan helpen om de blootstelling aan schadelijke UV-stralen te beperken.

Immunisatie tegen infecties
Hoewel er geen direct bewijs is dat infecties het risico op niercelcarcinoom verhogen, is het bekend dat sommige virale infecties een indirect effect kunnen hebben op het immuunsysteem en de algehele gezondheid van het lichaam. Het naleven van een gezond immunisatiebeleid, zoals vaccinaties tegen virussen zoals hepatitis B, kan helpen om het lichaam te beschermen tegen infecties die bijdragen aan het verzwakken van het immuunsysteem.

Ondersteuning van het immuunsysteem
Er zijn aanwijzingen dat een goed functionerend immuunsysteem kan helpen bij het voorkomen van verschillende vormen van kanker, waaronder niercelcarcinoom. Het eten van een dieet rijk aan antioxidanten en het handhaven van een gezond lichaamsgewicht kan het immuunsysteem ondersteunen. Sommige onderzoeken suggereren ook dat supplementen zoals vitamine D en kurkuma (curcumine) ontstekingsremmende eigenschappen hebben die nuttig kunnen zijn bij het bevorderen van een gezonde nierfunctie en het verminderen van kankerrisico’s. Het is echter belangrijk om met een arts te overleggen voordat men begint met supplementen, aangezien de effectiviteit en veiligheid kunnen variëren.

Vermijden van overmatige medicatie
Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, zoals niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's) en diuretica, kan de nierfunctie negatief beïnvloeden en mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van niercelcarcinoom. Het is belangrijk om medicatie alleen onder toezicht van een arts te gebruiken en om regelmatig de nierfunctie te laten controleren bij langdurig gebruik van medicatie.

Lees verder

• Wilmstumor: Vorm van nierkanker bij kinderen met buikpijn
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie
• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)