Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips

Één van de meest voorkomende angsten voor patiënten die kanker hebben gehad, is dat de kanker mogelijk terugkeert. Wanneer de kanker opnieuw optreedt, is er sprake van een recidief. Artsen beschouwen het meestal als een recidief wanneer de kanker terugkeert nadat de patiënt gedurende ten minste één jaar geen tekenen van de ziekte heeft gehad. Een herhaling van de kanker is verschillende keren mogelijk, en in sommige gevallen verdwijnen deze nooit voorgoed. De kanker verschijnt op dezelfde plek of in een ander lichaamsdeel. Enkele tips helpen om beter om te gaan met kanker.

• Herhaling van kanker
• Epidemiologie
• Soorten terugkeer van kanker
• Oorzaken
• Risicofactoren op weer verschijnen van kanker
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van teruggekeerde kanker
• Behandelopties
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Tips voor (ex-)patiënten met kanker
• Alcoholgebruik beperken
• Dagelijks leven leiden
• Gezonde voeding
• Medische controles
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Tips voor recidief van kanker
• Aan klinische onderzoeken deelnemen
• Doelen stellen
• Hoopvol blijven
• Over gevoelens praten
• Stress beheren

Herhaling van kanker

Kanker verschijnt opnieuw wanneer er na de behandeling kankercellen achterblijven. Dit betekent niet dat de arts of chirurg iets verkeerds heeft gedaan. Soms zijn deze kankercellen niet detecteerbaar via onderzoeken. Na verloop van tijd groeien ze totdat ze groot genoeg zijn om opgespoord te worden. Soms groeit de kanker in hetzelfde gebied, maar verspreidt deze zich ook naar andere lichaamsdelen.

Epidemiologie

Recidief van kanker komt wereldwijd veel voor bij kankerpatiënten. Uit onderzoek blijkt dat bij sommige kankersoorten zoals eierstokkanker en borstkanker, het risico op terugkeer aanzienlijk hoger is. In Europa komt recidief bij kankerpatiënten voor bij ongeveer 30-50% van de gevallen, afhankelijk van het type kanker en de behandelingsmethoden.

Soorten terugkeer van kanker

Er zijn drie soorten herhaling van kanker:

• Lokaal recidief: De kanker bevindt zich weer op dezelfde plek.
• Regionaal recidief: De kanker is gegroeid in de weefsels of lymfeklieren rond het oorspronkelijke kankergebied.
• Verre herhaling (herval op afstand): De kanker heeft zich verspreid naar een gebied ver weg van de oorspronkelijke locatie van de kanker. De kanker is dan uitgezaaid (gemetastaseerd).

Oorzaken

De oorzaken van recidief van kanker zijn vaak gerelateerd aan achtergebleven kankercellen na de eerste behandeling. Deze cellen kunnen te klein zijn om door reguliere diagnostische technieken te worden gedetecteerd. Na verloop van tijd kunnen deze cellen zich opnieuw ontwikkelen tot een tumor.

Risicofactoren op weer verschijnen van kanker

Het risico op terugkerende kanker verschilt van patiënt tot patiënt en hangt af van verschillende factoren:

• de behandeling
• de graad van de kanker (hoe abnormaal de tumorcellen en het weefsel verschijnen onder een microscoop)
• de tijdsduur sinds de behandeling: Over het algemeen wordt het risico op een herhaling van de kanker lager naarmate er meer tijd verstreken is sinds de patiënt werd behandeld
• het stadium van de kanker (had deze zich reeds verspreid bij de eerste behandeling?)
• het type kanker

Sommige soorten kanker komen vaker terug dan andere. Bij zeven op de tien vrouwen met eierstokkanker gebeurt een herval. Verder krijgt de helft van de patiënten met dikkedarmkanker die een operatie hebben ondergaan, opnieuw te maken met dikkedarmkanker in de eerste drie jaar na de operatie.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor terugkerende kanker zijn onder andere:

• plotseling gewichtsverlies
• vermoeidheid die niet weggaat
• pijn op de oorspronkelijke plaats van de kanker
• onverklaarbare koorts
• nieuwe zwellingen of knobbels in het lichaam

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een recidief kanker gebeurt via beeldvormende onderzoeken zoals CT-scans, MRI-scans, en PET-scans. Daarnaast kunnen biopsieën en bloedonderzoeken aanwijzingen geven voor de terugkeer van kanker.

Behandeling van teruggekeerde kanker

Wanneer kanker terugkeert, reageert het vaak minder goed op behandeling dan tijdens de eerste diagnose. Het behandelplan hangt af van verschillende factoren, waaronder:

• de algemene gezondheid van de patiënt de bijwerkingen en resultaten van de eerste behandeling de tijd die is verstreken sinds de laatste kankerbehandeling de ernst en omvang van de teruggekeerde kanker de locatie van de kanker de persoonlijke voorkeuren en wensen van de patiënt het type kanker en eerdere behandelingen

Als de kanker lokaal terugkeert op de oorspronkelijke plek, kunnen chirurgie of radiotherapie goede opties zijn. Wanneer de kanker zich echter heeft verspreid naar andere delen van het lichaam (metastasen), is een agressievere aanpak noodzakelijk, waaronder chemotherapie, immunotherapie of doelgerichte therapieën.

Behandelopties

De behandeling van teruggekeerde kanker is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het type kanker, de locatie van het recidief, en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. De mogelijke behandelingen omvatten vaak een combinatie van de volgende methoden:

• Chirurgie: Als de kanker lokaal is teruggekeerd en beperkt blijft tot een klein gebied, kan chirurgie helpen om de tumor volledig te verwijderen.
• Radiotherapie: Deze behandeling is vooral nuttig wanneer de terugkeer van de kanker plaatselijk is en chirurgie geen optie is.
• Chemotherapie: Als de kanker zich op meerdere plaatsen heeft verspreid of als de patiënt eerder succesvol op chemotherapie heeft gereageerd, kan een nieuwe chemotherapiekuur effectief zijn.
• Immunotherapie: Deze behandeling stimuleert het immuunsysteem van de patiënt om kankercellen aan te vallen, wat vooral nuttig kan zijn bij bepaalde soorten kanker.
• Doelgerichte therapie: Sommige kankers reageren goed op doelgerichte therapieën die zich richten op specifieke moleculen die verantwoordelijk zijn voor de groei van kankercellen.
• Palliatieve zorg: Wanneer genezing niet langer mogelijk is, kan palliatieve zorg helpen om symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren. Dit kan pijnverlichting, psychologische ondersteuning en hulp bij andere symptomen omvatten.

De behandelingskeuze wordt bepaald op basis van de individuele omstandigheden van de patiënt. Hierbij worden eerdere behandelingen en hun bijwerkingen, de huidige gezondheidstoestand en de voorkeuren van de patiënt in overweging genomen. De arts bespreekt samen met de patiënt de meest geschikte behandelopties om een zo effectief mogelijk behandelplan op te stellen, met als doel de ziekte onder controle te krijgen en de kwaliteit van leven te behouden of te verbeteren.

Prognose

De prognose van terugkerende kanker varieert sterk en is afhankelijk van meerdere factoren, waaronder het type kanker, het stadium van het recidief en de algehele gezondheid van de patiënt. Sommige kankers, zoals lokaal terugkerende borstkanker of prostaatkanker, hebben een betere prognose en kunnen met succes worden behandeld, vooral als de terugkeer in een vroeg stadium wordt ontdekt. Echter, bij uitgezaaide kankers kan de prognose minder gunstig zijn, hoewel nieuwe behandelingen zoals immunotherapie in sommige gevallen opmerkelijke resultaten kunnen laten zien.

De overlevingskans na een recidief neemt doorgaans af naarmate de kanker agressiever is of verder is uitgezaaid. Vroege detectie en regelmatige controles spelen een cruciale rol in het verbeteren van de prognose.

Complicaties

Complicaties van terugkerende kanker kunnen divers zijn, afhankelijk van de locatie van de tumor, de aard van de behandeling en de gezondheid van de patiënt. Mogelijke complicaties zijn:

• Bijwerkingen van de behandeling: Chemotherapie, radiotherapie en chirurgie kunnen ernstige bijwerkingen hebben zoals vermoeidheid, misselijkheid, haaruitval, infecties en littekens.
• Verspreiding van de kanker: Als de kanker zich verder verspreidt naar andere organen, kan dit leiden tot levensbedreigende complicaties, zoals lever- of longfalen.
• Psychologische impact: Een terugkerende kankerdiagnose kan leiden tot angst, depressie en een gevoel van machteloosheid.
• Verlies van functie: Afhankelijk van de locatie van de kanker en de behandeling, kunnen patiënten te maken krijgen met verlies van functies zoals mobiliteit of spraak.

Complicaties worden zoveel mogelijk geminimaliseerd door een zorgvuldige planning van de behandeling en het bieden van ondersteunende zorg, zoals fysiotherapie en psychologische begeleiding.

Preventie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om een recidief van kanker te voorkomen, kunnen patiënten enkele maatregelen nemen om hun gezondheid te optimaliseren en het risico te verkleinen:

• Gezonde voeding: Een dieet rijk aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten kan helpen om het immuunsysteem te versterken.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Voldoende beweging helpt bij het behouden van een gezond gewicht en vermindert het risico op terugkerende kanker.
• Alcohol- en tabaksgebruik beperken: Overmatig alcoholgebruik en roken zijn bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van kanker.
• Regelmatige medische controles: Door regelmatige follow-up afspraken met de arts kunnen eventuele terugkerende kankers vroegtijdig worden opgespoord.
• Stressmanagement: Het leren omgaan met stress en het ontwikkelen van copingstrategieën kan helpen bij het verbeteren van de algehele gezondheid.
• Deelname aan klinische onderzoeken: Sommige patiënten overwegen deelname aan klinische onderzoeken die gericht zijn op het testen van nieuwe behandelingen voor terugkerende kanker.

Preventieve maatregelen kunnen het risico op terugkerende kanker verlagen en dragen bij aan een betere kwaliteit van leven voor kankerpatiënten en overlevenden.

Tips voor (ex-)patiënten met kanker

Er zijn geen strategieën of tips voorhanden om een terugkeer van kanker te voorkomen. Wel is het mogelijk om enkele stappen te ondernemen om zo optimistisch en gezond mogelijk te blijven indien de patiënt kanker heeft (gehad).

Alcoholgebruik beperken

Sommige vormen van kanker zijn gekoppeld aan het drinken van alcohol. Vrouwen mogen niet meer dan één alcoholisch drankje per dag gebruiken en mannen niet meer dan twee alcoholische drankjes per dag. Het risico op het ontwikkelen van kanker is hoger naarmate mensen meer alcohol consumeren.

Dagelijks leven leiden

Het is belangrijk om de angsten niet te laten overheersen. Mensen focussen het beste op het leiden van een zo gezond mogelijk leven. Het hervatten van de dagelijkse activiteiten is aanbevolen. (Ex-)kankerpatiënten concentreren zich best op de kleine dingen die hen gelukkig maken, zoals dineren met een vriend, spelen met de kleinkinderen of wandelen met de hond.

Gezonde voeding

Er is anno september 2024 geen bewijs dat het eten van gezond voedsel een terugkeer van kanker voorkomt, maar het eten van een gezonde en gevarieerde voeding verbetert wel de algehele gezondheid. En er zijn aanwijzingen dat een voeding die rijk is aan fruit en groenten en arm aan verzadigde vetten, het risico op een herhaling van sommige soorten kankers vermindert.

Medische controles

De arts wil regelmatig een patiënt controleren nadat hij de kankerbehandeling heeft voltooid. Tijdens sommige van deze bezoeken voert de arts onderzoeken uit om de eventuele terugkeer van kanker tijdig op te kunnen sporen. Als de kanker terugkomt, zorgen regelmatige bezoeken ervoor dat de arts dit in een vroeg stadium vindt, zodat dit vaak nog gemakkelijker te behandelen is. Hiervoor zet de arts beeldvormende onderzoeken, laboratoriumonderzoeken en/of biopsieën in.

Regelmatige lichaamsbeweging

Regelmatige lichaamsbeweging verbetert de algehele gezondheid en het humeur en houdt mensen zo gezond mogelijk. Overgewicht verhoogt bijvoorbeeld het risico op herhaling van borstkanker.

Tips voor recidief van kanker

Als een patiënt opnieuw een diagnose van kanker krijgt, voelt hij zich vaak boos, verdrietig, in shock, angstig of ontkent hij de herhaling van kanker. Het is voor de patiënt immers niet eenvoudig om weer terug te kijken naar zijn verleden van kankerbehandelingen en gevoelens. De patiënt heeft dit echter eerder meegemaakt, dus hij heeft ervaring met het bestrijden van kanker.

Aan klinische onderzoeken deelnemen

Sommige patiënten die met een herhaling van kanker te maken krijgen, kiezen ervoor om deel te nemen aan een klinisch onderzoek. Hierdoor krijgen ze toegang tot nieuwere behandelingen in een testfase. Onderzoekers leren hierdoor ook meer over de kanker. Een arts biedt informatie aan de patiënt over de mogelijkheid van een klinisch onderzoek, want dit is niet voor elke patiënt geschikt.

Doelen stellen

Zowel kleine doelen als doelen voor de langere termijn bieden iets om naar uit te kijken. Een goed boek lezen, een spel spelen met vrienden of een plaats bezoeken waar de patiënt altijd al naartoe wilde gaan, zijn enkele doelstellingen.

Hoopvol blijven

De behandelingen blijven verbeteren. Wetenschappers vinden steeds nieuwe medicijnen of behandelingen voor kanker.

Over gevoelens praten

Patiënten die weer kampen met kanker, vinden vaak steun bij vrienden en familie, maar ook een steungroep of een professionele hulpverlener kan hulp en ondersteuning bieden. Praten leert de patiënt omgaan met de stress van het bestrijden van kanker.

Stress beheren

Kanker maakt patiënten vaak gestresseerd en angstig. De patiënt neemt het beste tijd voor zichzelf om dingen te ondernemen waarvan hij geniet. Ontspanningstechnieken helpen tevens bij het leren omgaan met stress.

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Metastasen: Uitzaaiingen van kanker in andere lichaamsdelen
• Oorzaken van kanker: Omgevingsfactoren en medische oorzaken