Bloed, bloedcomponenten en bloedproducten

Bloedcomponenten zoals rode bloedcelconcentraten, bloedplaatjesconcentraten, vers ingevroren plasma en cryoprecipitaat worden bereid uit een enkele bloeddonatie door middel van eenvoudige scheidingsmethoden zoals centrifugatie. Deze componenten worden zonder verdere verwerking via een transfusie toegediend. Bloedproducten zoals stollingsfactorconcentraten, albumine en immunoglobuline-oplossingen worden vervaardigd door complexe processen waarbij het plasma van vele donoren wordt gebruikt. Artsen geven vaak de voorkeur aan transfusie van specifieke bloedcomponenten of producten die voor de patiënt nodig zijn ('componententherapie') in plaats van volbloed. Dit is de meest effectieve manier om schaars donorbloed te gebruiken en vermindert het risico op complicaties door transfusie van onnodige bloedcomponenten.

• Volbloed
• Bloedcomponenten
• Rode bloedcelconcentraten
• Bloedplaatjesconcentraten
• Granulocytenconcentraten
• Vers bevroren plasma
• Cryoprecipitaat
• Bloedproducten
• Factor VIII- en IX-concentraten
• Albumine
• Normaal immunoglobuline
• Specifieke immunoglobulinen
• Kwaliteitscontrole en veiligheid van bloedproducten
• Ondersteunende therapieën en aanvullende behandelingen

Volbloed

Het gemiddelde volume bloed dat wordt afgenomen bij een bloeddonatie bedraagt 470 ml, dat wordt gemengd met 63 ml anticoagulans. Bloed dat wordt opgeslagen bij 4 °C heeft een 'houdbaarheid' van vijf weken, mits ten minste 70% van de getransfuseerde rode bloedcellen normaal overleven. Het gebruik van volbloed voor transfusie is tegenwoordig zeldzaam; gedoneerd bloed wordt meestal verwerkt tot concentraten van rode bloedcellen en andere bloedbestanddelen.

Bloedcomponenten

Rode bloedcelconcentraten

Bij de bereiding van rode bloedcelconcentraten wordt vrijwel al het plasma (het vloeibare deel van het bloed zonder rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes) verwijderd en vervangen door ongeveer 100 ml van een optimale additieve oplossing zoals SAG-M, die natriumchloride, adenine, glucose en mannitol bevat. Het gemiddelde volume van een rode bloedcelconcentraat is ongeveer 330 ml. De packed cell volume (PCV) bedraagt ongeveer 0,57 liter bloedcellen per liter bloed, maar de viscositeit van het bloed is laag omdat er geen plasma-eiwitten in de additieve oplossing zitten. Dit maakt een snelle toediening mogelijk indien nodig. Alle bloedbestanddelen, waaronder rode bloedcellen, bloedplaatjesconcentraten en plasma, worden door middel van leukocytenfiltratie (witte bloedcellen) verwijderd binnen 48 uur na de afname van het donorbloed.

Bloedplaatjesconcentraten

Deze worden bereid uit volbloed door centrifugatie of door plaatjesferese van afzonderlijke donoren met behulp van celscheiders. Bloedplaatjesconcentraten kunnen gedurende maximaal vijf dagen bij 22 °C worden bewaard. Ze worden gebruikt om bloedingen te behandelen bij patiënten met ernstige trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes) en profylactisch om bloedingen te voorkomen bij patiënten met beenmergfalen (onvoldoende productie van bloedcellen).

Granulocytenconcentraten

Granulocytenconcentraten worden bereid uit afzonderlijke donoren met behulp van celscheiders en worden ingezet voor patiënten met ernstige neutropenie (tekort aan neutrofielen, een soort witte bloedcellen) met aantoonbare bacteriële infecties. De aantallen granulocyten stijgen wanneer donoren worden behandeld met G-CSF en steroïden.

Vers bevroren plasma

Vers bevroren plasma wordt bereid door het plasma van een enkele bloedeenheid binnen zes uur na donatie te bevriezen bij -30 °C. Het volume bedraagt ongeveer 200 ml. Vers bevroren plasma bevat alle stollingsfactoren die aanwezig zijn in vers plasma en wordt meestal gebruikt om stollingsfactoren te vervangen bij verworven aandoeningen waarbij stollingsfactoren ontbreken. Verder kan vers bevroren plasma worden behandeld met een pathogeen-inactivatieproces, zoals methyleenblauw of oplosmiddel-reiniger, om het risico op overdracht van ziekten te minimaliseren.

Cryoprecipitaat

Cryoprecipitaat wordt verkregen door het ingevroren plasma van een enkele donatie te ontdooien bij 4-8 °C en het supernatant (de heldere vloeistof bovenop de neerslag) te verwijderen. Het volume bedraagt ongeveer 20 ml en het wordt bewaard bij -30 °C. Het bevat factor VIII: C, von Willebrand-factor (VWF) en fibrinogeen en is nuttig bij aandoeningen zoals verspreide intravasculaire coagulatie (bloedstollingsziekte) en andere aandoeningen waarbij het fibrinogeenniveau erg laag is. Cryoprecipitaat wordt niet langer gebruikt voor de behandeling van hemofilie A en de ziekte van von Willebrand vanwege een groter risico op virusoverdracht vergeleken met door virus geïnactiveerde stollingsfactorconcentraten.

Bloedproducten

Factor VIII- en IX-concentraten

Deze concentraten zijn gevriesdroogde preparaten van specifieke stollingsfactoren die zijn bereid uit grote hoeveelheden plasma. Ze worden gebruikt voor de behandeling van patiënten met hemofilie en de ziekte van von Willebrand wanneer recombinante stollingsfactorconcentraten niet beschikbaar zijn. Recombinante stollingsfactorconcentraten zijn tegenwoordig de voorkeursbehandeling voor patiënten met erfelijke stollingsfactortekorten.

Albumine

Er zijn twee soorten albumine-oplossingen die uit gedoneerd bloed worden bereid:

• Humane albumineoplossing 4,5% (vroeger bekend als plasmaproteïnefractie) bevat 45 g/L albumine en 160 mmol/L natrium.
• Humane albumineoplossing 20% (vroeger bekend als zoutarm albumine) bevat ongeveer 200 g/L albumine en 130 mmol/L natrium.

Humane albumineoplossingen worden over het algemeen niet aanbevolen voor acute volumevervanging of voor de behandeling van shock, omdat ze in deze situaties niet effectiever zijn dan synthetische colloïde oplossingen. Ze zijn echter geïndiceerd voor de behandeling van acute ernstige hypoalbuminemie (te weinig albumine in het bloed) en als vervangingsvloeistof bij plasma-uitwisseling. De 20%-albumineoplossing is bijzonder nuttig voor patiënten met het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine) of voor patiënten met een leverziekte met vloeistofoverbelasting die resistent zijn tegen diuretica (plaspillen). Albumineoplossingen mogen niet worden gebruikt voor de behandeling van patiënten met ondervoeding of chronische nier- of leveraandoeningen met een laag serumalbumine.

Normaal immunoglobuline

Normaal immunoglobuline wordt bereid uit plasma van gezonde donoren en gebruikt bij patiënten met hypogammaglobulinemie om infecties te voorkomen. Het wordt ook toegepast bij aandoeningen zoals immuun trombocytopenische purpura.

Specifieke immunoglobulinen

Specifieke immunoglobulinen worden bereid van donoren met hoge titers antilichamen tegen specifieke pathogenen. Voorbeelden zijn anti-D, anti-hepatitis B en anti-varicella zoster.

Kwaliteitscontrole en veiligheid van bloedproducten

De veiligheid en kwaliteit van bloedproducten worden streng gecontroleerd om risico's voor ontvangers te minimaliseren. Dit omvat:

• Strenge screening van donoren op infectieziekten zoals hepatitis B, hepatitis C, en HIV.
• Testen van bloedproducten op de aanwezigheid van pathogenen en de toepassing van pathogen-inactivatietechnologieën.
• Regelmatige kwaliteitscontroles van opslagomstandigheden en productverwerking.

Ondersteunende therapieën en aanvullende behandelingen

Naast de standaard bloedproducten kunnen aanvullende therapieën en behandelingen nuttig zijn voor patiënten:

• Behandeling met epoëtine alfa voor het verhogen van de productie van rode bloedcellen bij patiënten met anemie.
• Antiviraal medicijngebruik voor patiënten met hepatitis C die gebruik maken van bloedproducten.
• Hepatologische controles bij patiënten met leveraandoeningen die bloedproducten ontvangen.