Zwartwaterkoorts, blackwater fever

Zwartwaterkoorts, ook wel blackwater fever genoemd, is een zeldzame ziekte geworden. Het komt voor bij malaria tropica. Malaria is een ziekte die wordt veroorzaakt door een parasiet. De parasiet bereikt ons lichaam door de beet van een mug, vaak in tropische gebieden. Vroeger werd het middel kinine veelvuldig toegepast bij de behandeling van malaria. Het was het eerste medicijn dat werkte tegen malaria. Maar het bracht ook een keerzijde met zich mee: sommige mensen kregen zwartwaterkoorts. Hierbij worden rode bloedcellen afgebroken met een donkere urine als gevolg.

Zeldzame ziekte

Zwartwaterkoorts is tegenwoordig een zeldzame ziekte geworden. Het kwam vroeger voor bij mensen die herhaaldelijk met kinine waren behandeld tegen aanvallen van malaria tropica. Zwartwaterkoorts wordt ook wel blackwater fever genoemd.

Malaria Tropica

Zwartwaterkoorts ontstaat waarschijnlijk door een interactie tussen de malariaparasiet Plasmodium falciparum en het gebruik van kinine. Malaria tropica (tropische malaria) wordt veroorzaakt door malariaparasieten. Deze parasieten komen in het bloed terecht via steken van muggen. In totaal zijn er vier parasieten die malaria kunnen veroorzaken. Tropische malaria is de meest gevaarlijke variant voor de mens. In hoog gelegen gebieden komt malaria weinig voor. Afhankelijk van het regenseizoen is het risico op malaria groter. In de volgende landen komt malaria voor:

• Midden- en Zuid-Amerika
• Afrika
• Hispaniola (Dominicaanse Republiek en Haïti)
• Azië

Malaria uit zich vaak binnen 10 tot 15 dagen na de beet van de besmette mug. Misselijkheid, braken hoesten, koorts, diarree, hoofdpijn en spierpijn zijn de eerste verschijnselen. Daarna gaat tropische malaria over in een bewustzijnsdaling tot coma en ademhalingsproblemen. De ziekte malaria kan meerdere malen voorkomen bij één persoon. Men bouwt geen absolute immuniteit hiertegen op. Vaak verloopt de ziekte bij een nieuwe besmetting wel milder.

Behandeling met kinine

Kinine is een medicijn dat vroeger vooral bij aanvallen van malaria gebruikt werd. Het komt onder andere in ananas voor (in het hart hiervan) en in de bast van de plantensoort Cinchona (kina). In kleine hoeveelheden zit kinine in tonic en bitter lemon, waar het de bittere smaak verzorgd.

Kinine is koortswerend. Het was het eerste medicijn dat gebruikt werd bij malaria. Hierdoor zakte de koorts. Tegenwoordig worden andere middelen gebruikt die de malariaparasiet doden zoals tetracycline-antibiotica, chloroquine, artemether en artemotil. Toch wordt kinine nog steeds gebruikt in de strijd tegen malaria.

Zwartwaterkoorts door kinine en malariaparasiet

Hoe zwartwaterkoorts precies ontstaat is niet precies duidelijk, maar een wisselwerking tussen de malariaparasiet en het middel kinine lijkt de oorzaak te zijn. Er ontstaat hierdoor een auto-immuunreactie: het lichaam valt de eigen lichaamscellen aan en vernietigd deze.

Wat gebeurt er in het lichaam?

Bij zwartwaterkoorts vindt er een acute afbraak van rode bloedcellen plaats. Rode bloedcellen nemen zuurstof op uit de longen en vervoeren deze naar alle organen. Bloedcellen bestaan voor 99 procent uit rode bloedcellen en voor 1 procent uit witte bloedcellen en bloedplaatjes. De rode bloedcellen vormen 40 procent van de totale samenstelling van het bloed. Afbraak van rode bloedcellen lijdt tot verschillende klachten.

Symptomen

Bij zwartwaterkoorts treden er verschillende klachten op. Er zal hoge koorts optreden. Braken is een veel voorkomend verschijnsel. Ook pijn in de lendenen komt voor. De lendenen bevat de onderrug. Daarnaast wordt zwartwaterkoorts gekenmerkt door een donkere urine. Dit noemen we ook wel hemoglobinurie. Er bevindt zich hemoglobine in de urine. Hemoglobine is een eiwit dat in rode bloedcellen voorkomt. De bloedcellen gaan in de bloedbaan kapot. Hierdoor komt hemoglobine vrij. Dit wordt door de nieren uitgescheiden. Dit verschijnsel heet hemolyse. De urine verkleurt hierdoor donker.

Behandeling

Malaria zal behandeld moeten worden met een ander middel dan kinine. Daarnaast is het vaak nodig om extra vocht toe te dienen. Soms is dialyse of een bloedtransfusie nodig. In vroegere tijden konden mensen overlijden aan de gevolgen van zwartwaterkoorts. Toch zijn er gevallen bekend waarbij mensen meerdere malen zwartwaterkoorts hebben doorlopen. Zij werden behandeld met het middel kinine en hebben ook meerdere aanvallen van malaria doorlopen.

Voorkomen

Het is belangrijk om malaria te voorkomen. Wie naar gebieden reist waar malaria veel voorkomt doet er goed aan om malariapillen in te nemen. Insectenwerende middelen zoals DEET voorkomen de beet van een mug. Daarnaast is het dragen van lange kleding en het slapen onder een muskietennet/ klamboe aan te raden. Er zijn daarnaast diverse antimalariamiddelen verkrijgbaar. Zwartwaterkoorts is te voorkomen door bij behandeling tegen malaria te vragen naar een ander middel dan kinine. In een enkel geval werd zwartwaterkoorts rechtstreeks veroorzaakt door de malariaparasiet Plasmodium vivax.