Door muggen overgedragen ziekten: Infectie door muggenbeet

Door muggen overgedragen ziekten zijn infecties die resulteren uit bacteriën, virussen of parasieten die door de beet van een geïnfecteerde mug worden overgebracht. Bekende infecties die worden overgedragen door muggen, zijn bijvoorbeeld het Zikavirus en malaria. Niet altijd zijn symptomen aanwezig wanneer een patiënt is gebeten, of anders ontstaan milde symptomen zoals een huiduitslag, hoofdpijn en vermoeidheid. Soms ontstaan echter ook ernstige gezondheidsproblemen door een beet van een geïnfecteerde mug, zoals inwendige bloedingen en een hersenontsteking. Vaak is er geen gekende behandeling voor een door muggen overgedragen ziekte, maar in de meeste gevallen herstellen patiënten spontaan of dankzij ondersteunende en symptomatische zorgen. Sporadisch zijn de symptomen echter dermate ernstig dat een ziekenhuisopname vereist is. Voor sommige door muggen overgedragen infecties, bestaan vaccins. Tot slot zijn enkele preventieve maatregelen bekend voor het voorkomen van deze infecties.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Chikungunya, een tropische infectie
• Gele koorts door beet van geïnfecteerde mug
• Japanse encefalitis
• Knokkelkoorts (dengue)
• Malaria
• Riftdalkoorts
• West-Nijlvirus
• Zika
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken van door muggen overgedragen ziekten
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van muggenbeten
• Huis beschermen
• Zichzelf beschermen

Epidemiologie

Door muggen overgedragen ziekten komen wereldwijd veel voor, vooral in tropische en subtropische gebieden. Malaria, dengue, zika en chikungunya zijn enkele van de belangrijkste ziekten die door muggen worden overgedragen. Malaria is een van de meest wijdverspreide, met naar schatting 229 miljoen gevallen wereldwijd in 2019. Dengue komt veel voor in Zuid- en Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika, met een stijging van de gevallen in de afgelopen jaren. Zika- en chikungunya-uitbraken hebben vooral invloed gehad op Zuid-Amerika en de Cariben.

Oorzaken

De ziekten worden veroorzaakt door virussen of parasieten die worden overgedragen via muggenbeten. Malaria wordt veroorzaakt door Plasmodium-parasieten die door Anopheles-muggen worden overgedragen. Dengue, zika en chikungunya worden veroorzaakt door virussen die worden overgedragen door Aedes-muggen, met name Aedes aegypti en Aedes albopictus. Deze virussen vermenigvuldigen zich in de lichaamsholten van de mug en worden overgedragen wanneer de mug een nieuwe gastheer bijt.

Chikungunya, een tropische infectie

Chikungunya is een tropische ziekte die vooral aanwezig is in Azië en India, komt ook voor in Europa en Amerika. De muggensoort die deze ziekte overbrengt, is de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus) en de Yellow Fever Mosquito (Aedes aegypti). Bij deze infectie ontwikkelen patiënten mogelijk plotseling koorts. Dit gaat gepaard met ernstige spierpijn en gewrichtspijn waardoor de patiënt een gebogen uiterlijk heeft. Ook een huiduitslag, hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid zijn bekende klachten. De tekenen houden dagen, weken of maanden aan. De meeste patiënten herstellen volledig, maar vooral de gewrichtspijnen kunnen soms maanden aanhouden. Af en toe ontstaan hartcomplicaties, oogproblemen en neurologische complicaties. Een bloedonderzoek bevestigt de aanwezigheid van IgM- en IgG- anti-chikungunya-antilichamen. IgM-antilichamen zijn het hoogst drie tot vijf weken na het begin van de symptomen en blijven ongeveer twee maanden aanwezig. Er is geen remedie voor chikungunya anno oktober 2020. De meeste patiënten krijgen ondersteunende en symptomatische zorg zoals pijnstillers voor het verlichten van pijn en ontstekingsremmers voor het verminderen van een ontsteking veroorzaakt door artritis (gewrichtsontsteking met gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid en gezwollen gewrichten). Patiënten zijn tot slot langdurig immuun voor Chikungunya wanneer ze eenmaal deze infectie doorgemaakt hebben; herinfecties komen normaal gezien niet voor.

Gele koorts door beet van geïnfecteerde mug

Gele koorts is vooral aanwezig in tropische gebieden van Afrika en Latijns-Amerika. Bekende symptomen van gele koorts omvatten koorts, geelzucht, hoofdpijn, rugpijn, koude rillingen en braken. Er is een vaccin voor het voorkomen van gele koorts. Rust, vloeistoffen en paracetamol verlichten mildere symptomen zoals koorts en spierpijn. Patiënten met ernstige symptomen hebben een ziekenhuisopname nodig waarbij ze bijvoorbeeld hemodialyse of mechanische ventilatie krijgen. Omdat de ziekte mogelijk leidt tot bloedingen, moeten patiënten aspirine vermijden. Geïnfecteerde patiënten moeten bovendien de blootstelling aan muggen vermijden door binnen te blijven of een klamboe te gebruiken. Tot slot zijn patiënten die gele koorts al eens gehad hebben, levenslang immuun voor een volgende infectie (ze kunnen dus geen nieuwe infectie met gele koorts krijgen).

Japanse encefalitis

Het Japanse encefalitisvirus, de belangrijkste oorzaak van virale encefalitis in veel Aziatische landen, veroorzaakt zelden ernstige symptomen. Koorts, hoofdpijn, maagpijn, buikpijn en braken zijn de meest bekende tekenen van de infectie die gewoonlijk na 4 tot 14 dagen na de beet van een geïnfecteerde mug tot uiting komen. In ernstige gevallen ontstaan volgende mogelijke symptomen: hoge koorts, hoofdpijn, nekstijfheid, desoriëntatie, coma, epileptische aanvallen en spastische verlamming. Circa 30% van de symptomatische patiënten komt hieraan te overlijden. Overlevende patiënten ervaren blijvende intellectuele, gedrags- of neurologische gevolgen zoals verlamming, terugkerende aanvallen of niet kunnen spreken. Een antivirale behandeling is niet bekend voor de infectie anno oktober 2020 (World Health Organization), maar er zijn wel diverse vaccins beschikbaar. Patiënten die ooit al eens te maken hebben gehad met Japanse encefalitis, zijn levenslang immuun voor deze virale infectie.

Knokkelkoorts (dengue)

Het denguevirus, dat anno oktober 2020 vijf serotypes kent, veroorzaakt dengue (lnokkelkoorts). Knokkelkoorts verschijnt op plaatsen die populair zijn bij toeristen, zoals Puerto Rico, de eilanden in de Stille Oceaan, Latijns-Amerika en Zuidoost-Azië. Patiënten die gebeten worden door een geïnfecteerde mug, krijgen te maken met een huiduitslag, gewrichtspijn, koorts, hoofdpijn, gemakkelijk blauwe plekken en bloedend tandvlees. Soms leidt de ziekte tot hemorragische koorts, inwendige bloedingen en ademhalingsproblemen die mogelijk leiden tot de dood. De diagnose van knokkelkoorts is soms moeilijk, omdat de symptomen vaak overlappen met veel andere ziekten zoals malaria en tyfus (bacteriële infectie door besmette insectenbeet). Een bloedonderzoek detecteert knokkelkoortsvirussen, maar de resultaten zijn vaak te laat bekend om nog een effectieve behandeling op te kunnen starten. Een ondersteunende behandeling is nodig bij deze ziekte waarvoor geen effectieve behandeling beschikbaar is anno oktober 2020. Er is volgens de RIVM anno oktober 2020 geen vaccin beschikbaar voor het voorkomen van dengue anno. Patiënten die ooit besmet zijn geweest met het denguevirus zijn levenslang immuun voor het type virus dat de ziekte veroorzaakt heeft, maar ze kunnen nog wel besmet worden met een ander serotype van het virus.

Malaria

Malaria komt vooral tot uiting in Afrika bezuiden de Sahara, maar de overdracht van de infectie vindt ook plaats in Zuid-Amerika, Zuid-Azië en vele andere regio's. De symptomen bestaan uit koorts, hoofdpijn, koude rillingen en braken. Mensen slapen in risicogebieden best onder een net dat is behandeld met insecticide. Verder nemen mensen ook best medicijnen tegen malaria. Patiënten die wonen in gebieden waar malaria voorkomt en die vaak zijn blootgesteld geweest aan de muggen, bouwen een immuniteit op. Toeristen hebben deze immuniteit echter niet.

Riftdalkoorts

Geïnfecteerde muggen brengen mogelijk riftdalkoorts over aan mensen (en ook dieren). Deze virale infectie, die vooral optreedt in Afrika bezuiden de Sahara naar Madagaskar, Egypte, Saoedi-Arabië en Jemen, gaat gepaard met onder andere hemorragische koorts, encefalitis (hersenontsteking), duizeligheid, rugpijn, vermoeidheid, oogproblemen (retinitis), een overgevoeligheid voor licht, misselijkheid, braken en zwakte. Deze symptomen ontstaan meestal één tot zes dagen nadat de patiënt geïnfecteerd is geraakt. Meestal zijn de symptomen mild en dan is een behandeling niet nodig. Pijnstillers, koortsverlagende geneesmiddelen (zoals ibuprofen en aspirine) verlichten andere symptomen. Een goedgekeurd vaccin is nog niet voorhanden voor deze ziekte anno oktober 2020.

West-Nijlvirus

Een beet van een mug die besmet is met het West-Nijlvirus veroorzaakt in de meeste gevallen geen klachten. Af en toe kampen patiënten echter met koorts, ernstige vermoeidheid, zwakte, hoofdpijn, lichaamspijnen, gewrichtspijn en spierpijn, braken, diarree en een huiduitslag. Sporadisch zijn de hersenen geïnfecteerd, waardoor een patiënt lijdt aan encefalitis (hersenontsteking) of meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek). Meer ernstige symptomen zijn meestal aanwezig bij zestigplussers en bij patiënten met kanker, diabetes mellitus (suikerziekte), een hoge bloeddruk en een nierziekte. Een bloedtest onthult een stijgend niveau van antilichamen tegen het West-Nijlvirus. Een lumbale punctie diagnosticeert meningitis. Af en toe is een elektro-encefalografie inzetbaar om een hersenontsteking te detecteren. Er is anno oktober 2020 geen vaccin bekend voor de ziekte. Patiënten die ooit een West-Nijlvirusinfectie doorgemaakt hebben, kunnen deze nooit meer krijgen.

Zika

Muggen verspreiden het Zikavirus in vele delen van de wereld, waaronder Brazilië en andere landen in Zuid- en Midden-Amerika, het Caribisch gebied en Zuidoost-Azië. Voor de meeste patiënten die zijn geïnfecteerd met het Zikavirus, zijn de symptomen mild. Ze krijgen dan te maken met koorts, een huiduitslag, gewrichtspijn en/of rode ogen. Voor zwangere vrouwen en hun baby’s is de infectie echter mogelijk gevaarlijker. Het Zikavirus is gekoppeld aan de aangeboren afwijking microcefalie. Hierbij heeft een baby een klein hoofd en hersenschade. Een laboratoriumtest van lichaamsvloeistoffen, zoals urine of speeksel, of een bloedonderzoek bevestigt de aanwezigheid van de virale infectie. De huidige behandeling van het Zikavirus is symptomatisch en ondersteunend gericht. De arts zet koortsverlagende medicijnen en pijnstillende medicatie in.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het oplopen van door muggen overgedragen ziekten zijn onder andere wonen in of reizen naar gebieden waar deze ziekten endemisch zijn. Onbeschermd contact met besmette muggen, vooral tijdens het regenseizoen wanneer muggen zich sneller voortplanten, verhoogt het risico. Andere risicofactoren zijn onvoldoende toegang tot medische zorg, slechte sanitaire omstandigheden, en een zwak immuunsysteem.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor door muggen overgedragen ziekten kunnen ernstig zijn en omvatten hoge koorts, ernstige hoofdpijn, pijn achter de ogen, ernstige spier- en gewrichtspijn, en huiduitslag. Bij malaria kunnen symptomen zoals koorts met koude rillingen, ernstige vermoeidheid, en in ernstige gevallen coma optreden. Dengue kan leiden tot ernstige pijn in de buik, bloederige uitslag, en bloedingen uit de neus of tandvlees. Bij zika kunnen neurologische complicaties optreden bij pasgeborenen als de moeder tijdens de zwangerschap geïnfecteerd is.

Diagnose en onderzoeken van door muggen overgedragen ziekten

Artsen kunnen meestal een muggenbeet op het zicht identificeren. Verder is een lichamelijk onderzoek nodig nadat de arts de medische geschiedenis en eventuele reisgeschiedenis doorlopen heft. De patiënt moet hierbij details geven over eventuele internationale reizen, inclusief de datums waarop hij reisde, de landen die hij heeft bezocht en elk contact dat hij heeft met muggen. Een bloedonderzoek is vaak voldoende om de juiste infectie te bepalen, al zijn soms ook verdere onderzoeken nodig, zoals een lumbale punctie (ruggenmergprik: onderzoek van hersen- en ruggenmergvocht) of beeldvormende onderzoeken.

Behandeling

De behandeling varieert afhankelijk van de ziekte. Malaria wordt behandeld met antimalariamiddelen zoals artemisinine-combinatietherapie (ACT). Dengue wordt meestal symptomatisch behandeld met rust, hydratatie, en pijnstillers; ernstige gevallen kunnen ziekenhuisopname vereisen. Er is momenteel geen specifieke antivirale behandeling voor zika en chikungunya; behandeling richt zich op verlichting van symptomen zoals koorts en pijn.

Prognose

De prognose hangt af van de ziekte en de snelheid van behandeling. Malaria heeft een goede prognose als het snel wordt behandeld, maar kan dodelijk zijn zonder behandeling. Dengue heeft meestal een goede prognose, maar ernstige gevallen kunnen levensbedreigend zijn. Zika kan ernstige gevolgen hebben voor ongeboren kinderen als de moeder tijdens de zwangerschap geïnfecteerd raakt. Chikungunya kan leiden tot langdurige gewrichtspijn, maar de meeste patiënten herstellen uiteindelijk.

Complicaties

Complicaties kunnen ernstig zijn en omvatten langdurige gewrichtspijn bij chikungunya, neurologische aandoeningen bij zika, en ernstige bloeding en shock bij dengue. Malaria kan leiden tot ernstige complicaties zoals cerebrale malaria, ademhalingsproblemen, en orgaanfalen.

Preventie van muggenbeten

De preventie van een door muggen overgedragen infectie is gericht op het verminderen van de volwassen mugpopulaties, het beheersen van muggenlarven en het beschermen van personen tegen muggenbeten:

Huis beschermen

Enkele tips om muggen in en rond het huis te voorkomen, omvatten:

• afvoeren reinigen
• goten schoonmaken
• het aftappen of afdekken van waterreservoirs, zowel binnen als buiten
• in huis sproeien van insecticiden, eventueel in combinatie met het bespuiten van de buitenkant van het gebouw om het aantal muggenlarven en vervolgens het aantal volwassen muggen te helpen verminderen.
• met insecticide behandelde muskietennetten gebruiken
• schermen op ramen en deuren plaatsen
• vuil verwijderen

Zichzelf beschermen

Het is ook belangrijk om zichzelf te beschermen tegen muggenbeten en dan vooral in risicogebieden:
de blootstelling aan muggen van zonsondergang tot zonsopgang vermijden wanneer de meerderheid van de muggen actief zijn

• een op de huid toegepast muggenwerende middel met DEET of icaridine gebruiken
• lange mouwen en een lange broek dragen tijdens de periode dat muggen het meest actief zijn
• zichzelf laten vaccineren bij het reizen naar een risicogebied, indien een vaccin beschikbaar is

Lees verder

• Chikungunya: Virale infectie met koorts en gewrichtspijn
• Gele koorts: Griepachtige symptomen en geelzucht
• Japanse encefalitis: Hersenontsteking door infectie met mug
• Dengue: Virale infectie met koorts en huiduitslag
• Malaria: Infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte