Osteofyten: Benige botuitsteeksels rond gewrichten

Een osteofyt is een glad, benig en puntig aangroeisel dat zich op de botten van de wervelkolom of rond de gewrichten bevindt. Meestal is dit benig botuitsteeksel te vinden aan gewrichten die aan slijtage onderhevig zijn, zoals bij artrose. De osteofyt groeit slechts traag en veroorzaakt doorgaans geen symptomen. Soms gaan osteofyten gepaard met pijn omdat ze drukken op zenuwen of tegen andere structuren botsen. Doorgaans adviseert de arts eerst rust, medicatie en/of fysiotherapie, maar bij patiënten met ernstige problemen of pijn is een operatie nodig. De prognose is tot slot variabel.

• Oorzaken van osteofyten
• Risicofactoren van benige botuitsteeksels
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van benige groei rond gewrichten en op wervelkolom
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose van osteofyt

Oorzaken van osteofyten

De benige botuitsteeksels vormen zich wanneer de gewrichten zijn aangetast door artritis (gewrichtsontsteking). Artrose (reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen) beschadigt kraakbeen. Het kraakbeen is het taaie, witte, flexibele weefsel dat de botten bekleedt en zorgt voor soepele gewrichtsbewegingen. Artrose komt vooral voor in de knieën, de heupen, de wervelkolom en kleine gewrichten van de handen en de basis van de grote teen. Naast artrose veroorzaken ook reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), lupus (auto-immuunaandoening) en jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten) schade aan de gewrichten met osteofyten tot gevolg. Naarmate steeds meer schade ontstaat aan de gewrichten, ontwikkelt zich nieuw bot rond de gewrichten. Deze benige gezwellen staan bekend als ‘osteofyten’. De knoestige botwoekeringen vormen zich mogelijk ook in de wervelkolom als gevolg van spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking van de wervelkolom).

Risicofactoren van benige botuitsteeksels

Sommige aandoeningen en omgevingsfactoren dragen bij aan de vorming van de botaangroeisels, zoals:

• aangeboren skeletafwijkingen
• een slechte houding
• een toenemende leeftijd (de veroudering)
• genetica
• gewrichtsdegeneratie
• overmatig gebruik, bijvoorbeeld langdurig lopen of dansen
• slecht schoeisel
• spinale stenose (vernauwing van de wervelkolom met rugpijn en zwakte)
• sportblessures (verwonding aan gewricht of pees)
• verslechtering of slijtage van de wervelkolom
• voeding: te weinig calcium en vitamine D
• zwaarlijvigheid

Symptomen

Een osteofyt is meestal pijnloos. Ze veroorzaken echter problemen als ze wrijven tegen ander bot of weefsel of door hun groei druk veroorzaken tegen een zenuw. Meestal ontstaat de schade geleidelijk (verspreid over meerdere jaren). Sommige patiënten hebben (bijna) geen merkbare tekenen terwijl anderen grote beperkingen en een beperkt bewegingsbereik ervaren. Door de gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid verzwakken en verschrompelen de spieren (spieratrofie) eveneens.

De symptomen van osteofyten zijn afhankelijk van de locatie:

• heup en knie: een verminderd bewegingsbereik; vaak geassocieerd met pijnlijke artritis (gewrichtsontsteking)
• knie: kniepijn bij het buigen en strekken van het been
• nek: druk tegen een zenuw in de buurt met nekpijn, spelden en naalden-gevoelens, gevoelloosheid of zwakte in de armen
• schouder: beperking van de beschikbare ruimte voor pezen en ligamenten wat mogelijk leidt tot tendinitis (peesontsteking) of een scheur in de rotatormanchet
• vingers of voeten: knobbeltjes in de vingers of grote teen, de voet of de hiel
• wervelkolom: rugpijn en stijfheid in de rug

Diagnose en onderzoeken

De patiënt betast het gewricht en controleert of hij eventuele uitsteeksels of knobbeltjes vindt. De benige botuitsteeksels zijn via een röntgenfoto, een CT-scan en MRI-scan goed te zien. Soms zet de arts een elektrisch geleidende test (zenuwgeleidingsonderzoek) in. Deze test meet hoe snel de zenuwen elektrische signalen verzenden. Dit onthult welke schade osteofyten hebben veroorzaakt aan zenuwen in het ruggenmerg.

Behandeling van benige groei rond gewrichten en op wervelkolom

Wanneer een osteofyt aanwezig is en dit veroorzaakt geen symptomen, is een medische behandeling niet nodig. Wanneer echter klachten optreden als gevolg van osteofyten, zet de adviseert de arts eerst een conservatieve behandeling.

Zelfzorg

De patiënt mag bijgevolg pijnstillers en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) nemen. Rust vermindert de pijn terwijl beweging doorgaans de pijn verergert die gepaard gaat met een osteofyt. Patiënten met zwaarlijvigheid verliezen best gewicht zodat minder druk ontstaat op de gewrichten. Voorts is een gezonde en evenwichtige voeding met voldoende voedingsstoffen (vooral calcium en vitamine D) nodig om de botten te beschermen. Eventueel zijn calciumsupplementen en vitamine D-supplementen nodig. De patiënt draagt comfortabele schoenen die de voeten goede ondersteuning bieden. Tot slot zijn enkele hulpmiddelen en aanpassingen voor patiënten met artritis voorhanden.

Professionele medische behandeling

Voor sommige patiënten is fysiotherapie aanbevolen om de spieren te versterken en het bewegingsbereik te verbeteren. Voorts zet de arts soms steroïde injecties in om de ontsteking en zwelling te verminderen. Een chirurgische behandeling is de laatste behandelingsoptie die de arts enkel inzet bij patiënten met ernstige symptomen. Hierbij verwijdert de arts de osteofyt om de druk op een zenuw in de wervelkolom te verlichten of bewegingsbereik van een gewricht te vergroten.

Prognose van osteofyt

De vooruitzichten van benige botuitsteeksels die symptomen veroorzaken, zijn variabel. Bij sommige patiënten zijn de symptomen mild, terwijl anderen kampen met een ernstige beperking en dan vooral wanneer irritatie aan de zenuwen ontstaat.

Lees verder

• Artrose: Reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen