Afasie: Communicatieproblemen door hersenletsel

Afasie is een verworven taalstoornis die ontstaat door hersenletsel, waarbij het spraakorgaan zelf nog intact is. De belangrijkste oorzaak van deze hersenschade is een beroerte. Afasie leidt tot een vermindering of verlies van het vermogen om te communiceren, zowel in het begrijpen als in het uitdrukken van taal, of dit nu spreken, schrijven, lezen of luisteren betreft. Deze aandoening kan variëren van milde tot ernstige communicatieproblemen, wat zowel de patiënt als diens omgeving veel verdriet kan bezorgen. Het vergt dan ook bijzondere aandacht en geduld om effectief met deze patiënten te communiceren. Diverse tips en logopedische interventies kunnen hierbij nuttig zijn. Belangrijk om te weten is dat de intelligentie van patiënten met afasie niet is aangetast; zij hebben geen verstandelijke handicap of psychische aandoening.

• Epidemiologie van afasie
• Oorzaken van afasie: Hersenletsel, vaak door een beroerte
• Soorten en symptomen van afasie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van communicatieproblemen
• Prognose van afasie
• Omgangstips met patiënten met afasie

Epidemiologie van afasie

Afasie komt voor bij mensen van alle leeftijden, geslachten en achtergronden, maar is vaker te zien bij volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen. Zowel mannen als vrouwen worden gelijkmatig getroffen door afasie.

Oorzaken van afasie: Hersenletsel, vaak door een beroerte

Afasie ontstaat door schade aan de taaldominante kant van de hersenen, doorgaans in de linkerde helft. Deze schade kan voortkomen uit verschillende oorzaken, waaronder:

• De ziekte van Alzheimer: Een vorm van dementie die leidt tot progressief geheugenverlies en andere cognitieve stoornissen.
• Dementie, zoals frontotemporale dementie.
• Een beroerte: Dit is de meest voorkomende oorzaak van afasie. Ongeveer 25-40% van de patiënten die een beroerte hebben overleefd, ontwikkelt afasie. Een beroerte resulteert in een onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat mentale en lichamelijke symptomen veroorzaakt.
• Hersentumor
• Hoofdtrauma (trauma)
• Een infectie
• Een progressieve neurologische aandoening zoals adrenoleukodystrofie: Een aandoening die leidt tot achteruitgang van de witte stof in de hersenen.
• Wernicke-Korsakov-syndroom: Een aandoening gekarakteriseerd door schade aan de hersenen en afwijkingen in oogbewegingen, lopen en cognitieve functies.

Soorten en symptomen van afasie

De symptomen van afasie variëren afhankelijk van het type afasie en de locatie van de hersenschade.

Agrafische afasie

Bij agrafische afasie (agraphia) is de patiënt niet meer in staat om te schrijven, ondanks dat andere taalvaardigheden behouden blijven.

Amnestische afasie

Amnestische afasie, ook bekend als anamnetische afasie, wordt gekenmerkt door moeite met het vinden van het juiste woord uit het geheugen, vooral werkwoorden en zelfstandige naamwoorden. Dit leidt tot vage omschrijvingen en frustratie. Hoewel de spraak en het lezen meestal goed zijn, kunnen patiënten zowel in spraak als in schrijven problemen ondervinden.

Associatieve afasie

Associatieve afasie, veroorzaakt door stoornissen in de associatiebanen van de hersencentra, leidt tot onjuiste zinsbouw. Patiënten hebben moeite met het samenstellen van correcte zinnen.

Auditieve afasie

Auditieve afasie, ook bekend als woorddoofheid of logokofosie, impliceert dat de patiënt woorden verkeerd begrijpt, hoewel het gehoor intact is.

Expressieve afasie

Expressieve afasie, ook wel niet-vloeiende afasie of afasie van Broca genoemd, beperkt het vermogen van de patiënt om de juiste woorden en zinnen te vinden en te vormen. Ondanks het verlangen om te communiceren, kunnen patiënten slechts korte en vaak onvolledige zinnen produceren. Vaak zijn ook motorische problemen aan de rechterzijde van het lichaam aanwezig door schade aan het voorste deel van de hersenen.

Optische afasie

Optische afasie, beter bekend als dyslexie, betreft moeite met het herkennen van geschreven woorden, terwijl gesproken woorden nog wel worden herkend. Dit resulteert in traag of verkeerd lezen van tekst.

Primaire Progressieve Afasie (PPA)

PPA is een neurologisch syndroom waarbij taalvaardigheden langzaam en geleidelijk afnemen. Dit type afasie is gerelateerd aan neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer of frontotemporale dementie. De spraak- en taalproblemen zijn vaak de eerste symptomen, gevolgd door andere symptomen zoals geheugenverlies.

Receptieve afasie

Receptieve afasie, ook bekend als sensorische afasie of afasie van Wernicke, wordt gekenmerkt door een onvermogen om gesproken of geschreven woorden te begrijpen. Patiënten maken vaak lange, verwarrende zinnen en voegen onnodige woorden toe of verzinnen nieuwe woorden. Hun vermogen om te lezen en te schrijven is vaak ernstig aangetast.

Tactiele afasie

Tactiele afasie, of agnosie bij betasting, betreft een onvermogen om voorwerpen te benoemen door aanraking.

Totale of globale afasie

Totale of globale afasie is de meest ernstige vorm van afasie, die zowel expressieve als receptieve problemen omvat. Patiënten hebben ernstige moeite met zowel spreken als begrijpen van taal en kunnen vaak weinig tot geen woorden produceren of begrijpen. Schrijven is eveneens ernstig aangetast. Deze vorm van afasie kan permanent zijn, vooral bij uitgebreide hersenschade, maar kan ook verbeteren bij minder ernstige schade.

Visuele afasie

Visuele afasie, ook bekend als alexie of leesblindheid, betreft een onvermogen om schrifttekens te begrijpen of woorden te vormen uit geschreven tekst.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van afasie, de ernst van de aandoening en de prognose worden vastgesteld door middel van uitgebreide taalonderzoeken uitgevoerd door een logopedist. Deze onderzoeken omvatten het analyseren van spraak, het benoemen van voorwerpen, het herhalen van woorden, en het begrijpen van gesproken en geschreven taal. Daarnaast kunnen beeldvormende onderzoeken zoals:

• Een CT-scan
• Een MRI-scan
• Een PET-scan

worden uitgevoerd om de hersenschade te visualiseren en andere mogelijke oorzaken uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Verschillende aandoeningen kunnen symptomen vertonen die lijken op afasie:

• Anterieure circulatiestoornissen door beroerte
• Centrale pontine myelinolyse
• Cerebrale veneuze trombose
• Cerebrale posterior beroerte
• Dementie in motorneuronenziekten
• Dissectiesyndromen
• Cardioembolische beroerte
• Hoofdtrauma
• Laaggradig astrocytoom (tumor uit astrocyten in hersenen of ruggenmerg)
• Frontale kwab syndromen
• Frontotemporale dementie
• Glioblastoma multiforme
• Multiple sclerose
• Pediatrische status epilepticus (aanhoudende epileptische aanvallen)
• Secundaire CNS melanomen

Behandeling van communicatieproblemen

De behandeling van afasie richt zich op het verbeteren van de communicatievaardigheden van de patiënt. De keuze voor de behandeling of combinatie van behandelingen wordt bepaald door:

• De leeftijd, de algemene gezondheid en de medische voorgeschiedenis van de patiënt
• De dominantie van de hersenhelft (links- of rechtshandigheid)
• De voorkeur en motivatie van de patiënt
• De oorzaak en omvang van de hersenschade
• De tolerantie voor specifieke medicijnen, behandelingen of therapieën
• De verwachtingen voor het verloop van de aandoening

De behandeling omvat vaak spraak- en taaltherapie door een logopedist, waarbij ook non-verbale communicatietherapieën zoals werken met computers of afbeeldingen kunnen worden ingezet. Groepstherapie voor patiënten en hun families kan eveneens nuttig zijn.

Prognose van afasie

Sommige patiënten met afasie herstellen volledig, vooral wanneer de symptomen snel worden behandeld. Indien afasie langer dan twee tot drie maanden aanhoudt na een beroerte, is een volledig herstel minder waarschijnlijk. Bij de meeste patiënten blijft er altijd een zekere mate van afasie bestaan, hoewel sommige patiënten over de jaren heen aanzienlijke verbeteringen kunnen ervaren. Logopedische therapie kan zeker bijdragen aan herstel van spraak- en taalfuncties, maar veel patiënten blijven communicatieproblemen ondervinden. Dit kan uitdagend en frustrerend zijn voor zowel de patiënt als de familieleden. Het is essentieel dat familieleden leren hoe ze het beste met de patiënt kunnen communiceren, waarbij een logopedist kan ondersteunen.

Omgangstips met patiënten met afasie

De volgende tips kunnen helpen om de communicatie met patiënten met afasie te vergemakkelijken:

• Trek de aandacht van de patiënt voordat je een gesprek begint.
• Minimaliseer achtergrondgeluiden (zoals tv of radio).
• Moedig computergebruik aan, omdat dit bij sommige patiënten zowel de communicatie als de taalvaardigheid kan verbeteren.
• Gebruik diverse communicatievormen zoals spraak, gebaren, wijzen of afbeeldingen.
• Voer gesprekken met ja- en nee-vragen, wat soms gemakkelijker kan zijn.
• Voer gesprekken op een natuurlijke, volwassen manier zonder onterecht luider te spreken, tenzij de patiënt daarom vraagt.
• Houd oogcontact en let op de lichaamstaal en gebaren van de patiënt.
• Stimuleer onafhankelijkheid en vermijd overbezorgdheid.
• Betrek de patiënt actief in gesprekken.
• Herhaal of schrijf sleutelwoorden op om de betekenis te verduidelijken indien nodig.
• Moedig deelname aan steungroepen en andere buitenshuis activiteiten aan.
• Vereenvoudig de taal door korte, eenvoudige zinnen te gebruiken.
• Spreek trager en geef voldoende tijd voor de patiënt om zich uit te drukken.
• Corrigeer of voltooi de zinnen van de patiënt niet, maar geef hen de ruimte om hun gedachten te uiten.