Afasie: Communicatieproblemen door hersenletsel

Afasie is een verworven taalstoornis veroorzaakt door een hersenletsel waarbij het spraakorgaan zelf nog wel intact is. Een beroerte is de belangrijkste oorzaak van deze hersenbeschadiging. Door afasie ontstaat een vermindering of verlies van het vermogen om zich uit te drukken of taal te begrijpen door middel van spreken, schrijven, lezen en luisteren. Deze aandoening resulteert in milde tot ernstige communicatieproblemen met anderen. Het spreekt voor zich dat deze stoornis veel verdriet teweegbrengt bij de patiënt en diens omgeving. Het vergt dan ook bijzondere aandacht en veel geduld om met deze patiënten te communiceren. Diverse tips en logopedie helpen hierbij. Het is bij afasie belangrijk te weten dat de intelligentie van deze patiënten niet is aangetast. Patiënten met afasie hebben geen verstandelijke handicap of een psychische aandoening.

• Epidemiologie afasie
• Oorzaken: Hersenletsel, vaak door een beroerte
• Soorten en symptomen van afasie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van communicatieproblemen
• Prognose aandoening
• Omgangstips met patiënten met afasie

Epidemiologie afasie

De meeste patiënten met afasie zijn van middelbare leeftijd of ouderen. Afasie komt echter voor bij mensen van alle leeftijden, rassen, nationaliteiten en geslachten. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen aangetast door afasie.

Oorzaken: Hersenletsel, vaak door een beroerte

Afasie is het gevolg van schade aan de taaldominante kant van de hersenen, meestal veroorzaakt door een stoornis gelokaliseerd in de dominante hemisfeer (hersenhelft). Vaak is de linkerkant van de hersenen getroffen. Deze schade is het gevolg van:

• de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie met uiteindelijk ernstig geheugenverlies)
• dementie (zoals bijvoorbeeld frontotemporale dementie)
• een beroerte: Dit is de meest voorkomende oorzaak en 25-40% van de overlevende patiënten van een beroerte, ontwikkelt afasie. Bij een beroerte vindt onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen plaats, wat resulteert in mentale en lichamelijke symptomen.
• een hersentumor
• een hoofdwonde (trauma)
• een infectie
• een progressieve neurologische aandoening zoals adrenoleukodystrofie (een hersenaandoening waardoor de witte stof in de grote hersenen achteruitgaat)
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)

Soorten en symptomen van afasie

De symptomen van afasie zijn afhankelijk van het type afasie waaraan de patiënt lijdt.

Agrafische afasie

Als gevolg van agrafische afasie (agraphia) is een patiënt niet meer in staat om te schrijven.

Amnestische afasie

De patiënt is bij amnestische afasie, eveneens gekend als anamnetische afasie, niet in staat om het juiste woord te vinden in het taalgeheugen. Vooral werkwoorden en zelfstandige naamwoorden kan de patiënt niet meer uitspreken. Daardoor ontstaan veel vage omschrijvingen en uitingen van frustratie. Ze begrijpen de spraak wel goed en zijn meestal goed in staat om te lezen. Amnestische afasie heeft zowel betrekking op het schrijven als het spraakvermogen.

Associatieve afasie

Afasie door stoornissen in de associatiebanen van de hersencentra is gekend als associatieve afasie. Concreet maakt de patiënt hierdoor een verkeerde zinsbouw.

Auditieve afasie

Woorddoofheid of logokofosie zijn synoniemen voor auditieve afasie. Hierbij begrijpt de patiënt woorden verkeerd of fout, hoewel hij niet doof is.

Expressieve afasie

Andere termen voor expressieve afasie omvatten: niet-vloeiende afasie, motorische afasie, afasie van Broca of Broca-afasie. Hierbij is de patiënt niet in staat om de juiste woorden en zinnen te vinden en vormen terwijl de patiënt weet wat hij wil zeggen (stoornis in de spraakvorming). Deze patiënten spreken veelal in korte doch betekenisvolle zinnen maar spreken woorden zoals “en” en “de” niet uit. Meestal bestaan deze korten zinnen uit slechts maximaal vier woorden. Het is voor deze patiënten vaak zeer frustrerend dat ze niet in staat zijn om hun gedachten onder woorden te brengen. Deze patiënten begrijpen namelijk meestal wel de taal van anderen. Vaak is een arm of been (de rechterkant) verzwakt of verlamd door de beschadiging in het voorste gedeelte van de hersenen. Deze patiënten hebben bijgevolg veelal eveneens motorische problemen.

Optische afasie

Optische afasie is beter gekend als dyslexie (leerstoornis: moeite met lezen en spellen), aphasia visualis, logagnosie of woordblindheid. De patiënt herkent het geschreven woord niet maar herkent het gesproken woord wel. Hij leest de woorden bijgevolg traag of verkeerd.

Primaire Progressieve Afasie (PPA)

PPA is een neurologisch syndroom waarbij de taalvaardigheden langzaam en geleidelijk verminderen. In tegenstelling tot andere vormen van afasie die het gevolg zijn van een beroerte of hersenletsel, resulteert PPA uit een neurodegeneratieve aandoening, zoals de ziekte van Alzheimer of frontotemporale dementie. Spraak- en taalproblemen zijn vaak het eerste probleem van een onderliggende ziekte. Later komen dan andere symptomen zoals geheugenverlies tot uiting.

Receptieve afasie

Receptieve afasie heeft als synoniemen sensorische afasie, afasie van Wernicke en vloeiende afasie. Bij deze vorm van afasie is de patiënt niet in staat om gesproken of geschreven woorden of tekens te begrijpen (stoornis in het waarnemen door de diverse zintuigen). Zij maken veelal lange, verwarrende zinnen, voegen onnodige woorden toe, of maken zelf nieuwe woorden. Ze hebben meestal moeite met het begrijpen van de spraak van anderen. Het lezen en schrijven is vaak ernstig aangetast.

Tactiele afasie

Bij tactiele afasie is een patiënt niet in staat om voorwerpen te benoemen bij betasting.

Totale of globale afasie

Totale of globale afasie is de meest ernstige vorm van afasie. Dit is een combinatie van expressieve en receptieve afasie waarbij patiënten moeite hebben met het spreken en begrijpen van taal. Patiënten met deze vorm van afasie kunnen weinig herkenbare woorden produceren en weinig of geen gesproken taal begrijpen. Ook schrijven lukt niet voor deze patiënten. De symptomen treden veelal snel op na een beroerte maar verbeteren ook weer snel wanneer de schade niet al te uitgebreid geweest is. Bij grote schade aan de hersenen is totale afasie echter vaak permanent.

Visuele afasie

Bij visuele afasie, ook gekend als leesblindheid of alexie, is een patiënt niet in staat om schrifttekens te begrijpen of tot woorden samen te stellen. Hij kan met andere woorden geen woorden schrijven of lezen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De bevestiging van afasie, de omvang van de aandoening, en de voorspelling voor een succesvolle behandeling gebeurt met behulp van uitgebreide taalonderzoeken door een logopedist. Deze testen omvatten het bestuderen van de spraak, het benoemen van voorwerpen, het herhalen van woorden, het begrijpen van woorden, het lezen en schrijven. Daarnaast voert de arts mogelijk beeldvormende onderzoeken uit zoals een:

• Een CT-scan
• Een MRI-scan
• Een PET-scan

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen kopiëren sommige symptomen van afasie:

• anterieure circulatiatie beroerte
• centrale pontine myelinolyse
• cerebrale veneuze trombose
• cerebralis posterior beroerte
• dementie in motorneuronenziekte
• dissectiesyndromen
• een cardioembolische beroerte
• een hoofdtrauma
• een laaggradig astrocytoom (tumor uit astrocyten in hersenen of ruggenmerg)
• frontale kwab syndromen
• frontotemporale dementie
• glioblastoma multiforme
• multiple sclerose
• pediatrische status epilepticus (aanhoudende epileptische aanvallen)
• secundaire CNS melanomen

Behandeling van communicatieproblemen

De arts probeert met de behandeling het communicatievermogen van de patiënt te verbeteren. Voor het kiezen van de juiste behandeling of de combinatie van behandelingen, houdt hij rekening met volgende zaken:

• de leeftijd, de algemene gezondheid en de medische voorgeschiedenis van de patiënt
• de links- of rechtshandigheid van de patiënt
• de mening of voorkeur en motivatie
• de oorzaak en de omvang van de aandoening
• de tolerantie voor specifieke medicijnen, behandelingen of therapieën
• de verwachtingen voor het verloop van de aandoening

De patiënt krijgt spraak- en taaltherapie door een logopedist. Hij leert hier non-verbale communicatietherapieën, zoals werken met computers of afbeeldingen. Daarnaast is groepstherapie voorhanden voor patiënten en hun families.

Prognose aandoening

Sommige patiënten met afasie herstellen volledig zonder behandeling. Als de symptomen van afasie langer aanhouden dan twee of drie maanden na een beroerte, is een volledig herstel vrij onwaarschijnlijk. Voor de meeste patiënten blijft bijgevolg altijd een bepaalde hoeveelheid afasie aanwezig. Bij sommige patiënten blijven echter verbeteringen merkbaar over een periode van jaren en zelfs decennia. Logopedie herstelt zeker een deel van de spraak- en taalfunctie, maar veel patiënten ervaren nog steeds communicatieproblemen. Dit is soms moeilijk en frustrerend voor zowel de patiënt met afasie als de familieleden. Het is belangrijk voor de familieleden om de beste communicatiemethode met de patiënt aan te leren. Een logopedist helpt hen hierbij.

Omgangstips met patiënten met afasie

Dankzij volgende omgangstips is het voor de patiënt en de omgeving gemakkelijker om te communiceren.

• Aandacht van de patiënt trekken alvorens een gesprek op te starten
• Achtergrondgeluiden elimineren of minimaliseren (tv, radio, …)
• Computergebruik aanmoedigen want hierdoor verbetert bij een aantal patiënten zowel de communicatie als de taalvaardigheid.
• Diverse communicatievormen aanmoedigen zoals spraak, gebaren, wijzen of afbeeldingen
• Gesprekken voeren met ja- en nee-vragen is soms gemakkelijker
• Gesprekken voeren op een natuurlijke, volwassen manier zonder plots luider te gaan spreken (tenzij de patiënt hierom vraagt)
• Oogcontact houden en kijken naar de lichaamstaal van de patiënt en het gebruik van gebaren
• Onafhankelijkheid stimuleren
• Overbezorgdheid vermijden
• Patiënten met afasie betrekken in gesprekken
• Sleutelwoorden herhalen of ze opschrijven om de betekenis te verduidelijken als dat nodig is
• Steungroepen en andere activiteiten buitenshuis aanmoedigen
• Taal vereenvoudigen door middel van het gebruik van korte, eenvoudige zinnen
• Trager spreken
• Voldoende tijd geven aan de patiënt om zich te uiten
• Woorden of zinnen van een patiënt niet corrigeren of een onafgemaakte zin vervolledigen