Dyslexie: Leerstoornis - Moeite met lezen en spellen

Dyslexie (legasthenie, leeszwakte) is een aandoening waarbij een patiënt het lastig heeft om te leren lezen en schrijven (spellen). Dit gebeurt door een probleem met de verwerking van grafische symbolen door de hersenen. De effecten van de neurologische aandoening, die niet gerelateerd is aan de intelligentie, zijn variabel. Een vroegtijdige diagnose, begeleiding en ondersteuning verminderen de impact van dyslexie. Patiënten met dyslexie hebben bovendien een verhoogd risico op het ontwikkelen van immunologische problemen. Eén van de bekendste patiënten met dyslexie is Mel B van de Spice Girls.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Tussen de vijf en tien procent van de bevolking lijdt aan dyslexie. Dyslexie is de meest voorkomende leerstoornis. Ongeveer tachtig procent van de studenten met een verstandelijke handicap heeft dyslexie. Dyslexie treft patiënten van alle etnische achtergronden, maar de moedertaal speelt een belangrijke rol. Een taal waarin er een duidelijk verband is tussen de schrijfwijze van een woord en de klank van dat woord, in combinatie met consistente grammaticale regels, is gemakkelijker voor een patiënt met milde tot matige dyslexie. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Italiaans en Spaans.

Oorzaken

Bij een patiënt met dyslexie verwerken de hersenen geschreven materiaal op een andere manier. Dit is meestal het gevolg van onvoldoende capaciteit van de verbindingsbanen tussen de optische en akoestische hersenschors. Dyslexie is een neurologische en vaak genetische aandoening, en niet het gevolg van slecht onderwijs of een slechte opvoeding. Wetenschappers weten anno september 2024 echter niet precies wat de oorzaak is van dyslexie. Defecten in het DCDC2-gen zijn geassocieerd met dyslexie. Verder krijgt een kleine minderheid van patiënten de aandoening op latere leeftijd, meestal als gevolg van een hersenbeschadiging, een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen), een ander type hersentrauma, diplopie (dubbelzien), heterofonie (seksuele angst) en emotionele stoornissen.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van dyslexie kunnen zijn:

• familiegeschiedenis van dyslexie of andere leerstoornissen
• neurobiologische afwijkingen, zoals een verminderd functioneren van specifieke hersengebieden
• omgeving en onderwijs, hoewel deze factoren niet de oorzaak zijn, kunnen ze bijdragen aan de ernst van de symptomen
• vroege blootstelling aan taalproblemen of onvoldoende taalstimulatie in de kindertijd

Symptomen

Door de neurologische aandoening is het moeilijk woorden te herkennen, spellen en ontleden. Patiënten met dyslexie hebben problemen om te begrijpen wat ze lezen. De symptomen zijn afhankelijk van de leeftijd van de patiënt. De tekenen van de neurologische aandoening zijn meestal voor het eerst zichtbaar bij kinderen, maar ook tieners en volwassenen kampen mogelijk nog met diverse problemen.

Auto-immuunaandoeningen

Patiënten met dyslexie hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van auto-immuunziekten, zoals hooikoorts, astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen), eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeuk) en andere allergieën.

Concentratieproblemen

Kinderen met dyslexie hebben concentratieproblemen. Na een paar minuten non-stop ‘vechten’ kan het kind mentaal uitgeput raken. Een hoger aantal kinderen met dyslexie heeft ook ADHD (moeite met aandacht en het controleren van energie) (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) in vergelijking met de rest van de bevolking.

Grappen niet kunnen begrijpen

Tieners en volwassenen begrijpen vaak grappen of idiomen niet goed.

Links en rechts

Sommige kinderen verwarren ‘links’ en ‘rechts’ met elkaar (directionele dyslexie).

Moeilijkheden om te leren lezen

Veel kinderen met dyslexie hebben normale intelligentie en krijgen de juiste pedagogische en ouderlijke ondersteuning, maar ze hebben moeite met leren lezen.

Omkeren

Cijfers en letters omdraaien is ook kenmerkend voor dyslectici.

Onlogische gedachten

Wanneer een patiënt met dyslexie een opeenvolging van ideeën uitdrukt, zijn deze vaak onlogisch of niet met elkaar verbonden.

Slechtere coördinatie

Verder is een kind met dyslexie mogelijk onhandiger dan leeftijdsgenoten (coördinatieproblemen). Het vangen van een bal kan ook bemoeilijkt zijn.

Spellingsproblemen

Sommige kinderen met dyslexie leren een woord spellen, maar zijn dit de volgende dag volledig vergeten.

Spraakproblemen

Als een woord meer dan twee lettergrepen heeft, is het voor het kind lastiger om dit te verwerken. Het woord 'meedogenloos' wordt bijvoorbeeld uitgesproken als mee … loos; de klank hiertussen kan hij niet verwerken.

Traag in het leren van data

Kinderen met dyslexie hebben meer tijd nodig om de letters van het alfabet te leren en de uitspraak hiervan te leren kennen. Daarnaast hebben ze het lastig om de dagen van de week, de maanden van het jaar, de kleuren en sommige rekenkundige tabellen te onthouden.

Vertraagde ontwikkeling

Kinderen met dyslexie bereiken bepaalde mijlpalen (kruipen, lopen, praten en fietsen) later dan andere kinderen van dezelfde leeftijd.

Vertraagde spraakontwikkeling

Een kind met dyslexie heeft meer tijd nodig om te leren praten en spreekt woorden soms verkeerd uit. Rijmen vormt eveneens een uitdaging voor het kind. Het maken van een onderscheid tussen verschillende woordgeluiden is vaak niet mogelijk.

Alarmsymptomen

De volgende symptomen kunnen wijzen op een ernstigere vorm van dyslexie en moeten verder onderzocht worden:

• extreme moeilijkheden met lezen en schrijven, ondanks de ontvangen ondersteuning
• blijvende frustratie en angst bij het lezen
• weinig vooruitgang bij het leren van nieuwe woorden en vaardigheden
• significante problemen in academische prestaties ondanks extra hulp
• ernstige problemen met het dagelijks functioneren door lees- en schrijfproblemen

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een vroegtijdige diagnose leidt vaak tot een effectievere behandeling. Diverse testen zijn beschikbaar voor het opsporen of diagnosticeren van dyslexie. Deze testen zijn cruciaal, want zonder de juiste diagnose en instructie kan dyslexie leiden tot frustratie, falen op school en een laag zelfbeeld. De patiënt moet lezen en schrijven terwijl de onderzoeker kijkt naar tekenen van dyslexie.

Hieruit haalt de onderzoeker de volgende informatie:

• begrijpend lezen
• decodering of de mogelijkheid om nieuwe woorden te lezen met behulp van lettergeluidkennis
• fonologische verwerking
• mondelinge taalvaardigheid
• vaardigheden
• woordenschatkennis
• woordherkenning

Verder heeft de arts achtergrondinformatie nodig van de patiënt, zoals bijvoorbeeld informatie over de familiegeschiedenis.

Differentiële diagnose

Aandoeningen en problemen die vergelijkbare symptomen hebben, zijn problemen met het gezichtsvermogen, slechthorendheid en sociale en economische factoren. Dyslexie is ook niet hetzelfde als een vertraagde leesontwikkeling, wat mogelijk te wijten is aan een verstandelijke beperking of culturele deprivatie.

Behandeling

Er is geen remedie voor dyslexie, maar een vroegtijdige diagnose en ondersteuning kunnen leiden tot verbeteringen op de lange termijn. Het is cruciaal om dyslexie vanaf jonge leeftijd aan te pakken voor het opbouwen van zelfvertrouwen en enthousiasme voor leren.

Een patiënt leert compenserende strategieën aan om om te gaan met de dyslexie. Het lesgeven moet bijvoorbeeld soms individueel gebeuren, waarbij de lesgever letters en woorden in klei of andere driedimensionale technieken modelleert om het kind te helpen bij het leren van letters en woorden. Ook zijn er speciale onderwijshulpmiddelen voor kinderen met dyslexie, zoals technologie (voorleessoftware, computers, tablets en educatieve spellen). Extra tijd is ook nodig voor dyslectici. Voorts hebben dyslectici baat bij een grotere letterafstand. Ook lezen in een rustigere omgeving kan nuttig zijn. Audioboeken kunnen eveneens ondersteunend zijn.

Lessen

Leerkrachten kunnen individuele lesplannen maken om de zwakke punten van een kind te verhelpen, vooral gericht op fonologische training en het ontwikkelen van strategieën voor begrijpend lezen.

Professionele hulp

Specifieke begeleiding van een gespecialiseerde leraar of logopedist kan nuttig zijn voor het kind met dyslexie. Dit kan helpen om de vaardigheden op het gebied van lezen en schrijven te verbeteren.

Thuisonderwijs

Ouders kunnen thuis ook betrokken raken door kinderen te ondersteunen met extra oefeningen en door te zorgen voor een rustige en ondersteunende leeromgeving.

Prognose

Met de juiste ondersteuning en interventie kunnen veel mensen met dyslexie goed functioneren in hun dagelijkse leven en een succesvolle carrière opbouwen. Dyslexie is een levenslange aandoening, maar de ernst kan variëren van mild tot ernstig. Zonder de juiste ondersteuning kunnen dyslectici kampen met aanhoudende problemen in lezen en schrijven, wat kan leiden tot emotionele en sociale problemen.

Langetermijnvooruitzichten

In de meeste gevallen kunnen patiënten met dyslexie de uitdagingen van de aandoening overwinnen door gebruik te maken van compenserende strategieën en technologie. Vroege diagnose en interventie verbeteren de langetermijnvooruitzichten aanzienlijk.

Complicaties

Onbehandelde dyslexie kan leiden tot:

• sociale problemen, zoals moeite met het maken en behouden van vriendschappen
• lagere academische prestaties en mogelijke schooluitval
• verminderde zelfwaardering en mogelijke ontwikkeling van angststoornissen en depressie
• problemen op de werkplek door inefficiëntie bij taken die lezen en schrijven vereisen

Preventie

Hoewel dyslexie niet volledig kan worden voorkomen, zijn er enkele stappen die ouders en opvoeders kunnen nemen om de impact te verminderen:

• vroege identificatie en interventie
• ondersteuning en begeleiding op school en thuis
• het bevorderen van een positieve leesomgeving en taalontwikkeling
• het gebruik van technologie en hulpmiddelen die speciaal zijn ontworpen voor dyslectici
• het bieden van emotionele en sociale ondersteuning om zelfvertrouwen en welzijn te bevorderen

Lees verder

• Leerstoornissen: Oorzaken en soorten leerproblemen
• Dyscalculie: Rekenkundige leerstoornis bij kind
• Dysgrafie: Leerstoornis - Problemen met schrijven & motoriek