Dysgrafie: Leerstoornis - Problemen met schrijven & motoriek

Dysgrafie is een aandoening waarbij kinderen slechte schrijfvaardigheden hebben zonder dat ze lijden aan een intellectuele stoornis. Bij kinderen ontstaan problemen op het vlak van de fijne motoriek, de grammatica, de organisatie van de taal, de spelling / het handschrift, de taalverwerking en het visueel-ruimtelijk vlak. Zonder duidelijke diagnose worden kinderen met deze leerstoornis al snel bestempeld als ‘lui', terwijl een probleem in de hersenen aan de basis ligt van deze schrijfstoornis. Het kind krijgt diverse strategieën en technieken aangereikt door zowel ouders, leerkrachten als specialisten om beter om te leren gaan met dysgrafie. Op deze manier verbetert het zelfbeeld en zelfvertrouwen van het kind waardoor de schoolcarrière en de activiteiten daarbuiten geen grote hindernis meer vormen.

• Terminologie van dysgrafie
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Problemen met schrijven en (fijne) motoriek
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Terminologie van dysgrafie

‘Een beperking in de schriftelijke uitdrukking’ is de officiële term die artsen gebruiken om deze leerstoornis aan te duiden. Dysgrafie mag voorts niet verward worden met dysorthografie. Bij dysorthografie is een kind niet in staat om een woord goed te schrijven door spellingsproblemen terwijl de intelligentie normaal is en het onderwijs goed was.

Epidemiologie

Dysgrafie komt voor bij een significant aantal kinderen wereldwijd. Schattingen variëren, maar onderzoek suggereert dat ongeveer 5% van de kinderen in de basisschoolleeftijd enige vorm van dysgrafie vertoont. De prevalentie kan echter variëren afhankelijk van de gebruikte diagnostische criteria en de populatie die wordt bestudeerd. Dysgrafie wordt vaak gediagnosticeerd bij kinderen die ook andere leerstoornissen hebben, zoals dyslexie of ADHD.

Oorzaken

Artsen weten anno september 2024 niet precies wat de oorzaak is van dysgrafie en andere problemen rond schriftelijke uitdrukking. Normaal gezien gebruiken de hersenen informatie via de zintuigen en slaan ze dit op om later te gebruiken. Voordat een persoon begint te schrijven, haalt hij informatie op van zijn korte- of langetermijngeheugen. Vermoedelijk gaat er iets mis in deze processen. Een kind met dysgrafie is bijgevolg geen ‘lui kind’; het probleem ligt namelijk in de hersenen.

Risicofactoren

De aandoening komt alleen voor, of in combinatie met andere leerstoornissen zoals:

• ADHD (moeite met aandacht en controleren van energie)
• dyslexie (leerstoornis: moeite met lezen en spellen)
• dyspraxie (doelbewuste handelingen niet goed kunnen uitvoeren)
• een expressieve taalstoornis
• een leesstoornis
• een ontwikkelingscoördinatiestoornis (slecht handschrift)

Mogelijk is ook sprake van een genetische link waarbij dysgrafie in gezinnen voorkomt.

Symptomen: Problemen met schrijven en (fijne) motoriek

Traag of slordig schrijven is niet noodzakelijkerwijs een teken dat het kind niet hard genoeg zijn best doet. Schrijven vereist een complexe reeks goede motorische- en taalverwerkingsvaardigheden. Voor kinderen met dysgrafie verloopt het schrijfproces moeilijker en langzamer. Zonder hulp heeft een kind met dysgrafie moeilijkheden op school.

Bij deze stoornis in het vermogen om te schrijven, heeft het kind problemen in één of meer van de volgende zes verschillende categorieën:

• fijne motoriek
• grammatica
• organisatie van de taal
• spelling / handschrift
• taalverwerking
• visueel-ruimtelijk

De symptomen variëren wel naargelang de leeftijd.

Fijne motoriek

Een kind heeft een bevend handschrift omdat hij niet goed in staat is om het potlood goed vast te houden. Soms drukt het kind het potlood juist te hard door om goed te schrijven. Het indrukken van toetsen op het toetsenbord is soms lastig voor het kind. Een foute positie van de pols, het fout leggen van het papier of in een foute positie gaan zitten om te kunnen schrijven, zijn andere tekenen van dysgrafie. Kenmerkend hierbij zijn de 'schrijfkrampen' die door de foute lichaamshouding tot stand komen. Andere problemen met de fijne motoriek behoren tot de mogelijkheden, zoals slecht voedsel kunnen snijden, niet (goed) kunnen puzzelen, de schoenveters niet (goed) kunnen vastbinden, niet (goed) kunnen knippen met een schaar, … Sommige kinderen hebben ook problemen met de grove motoriek.

Grammatica

Kinderen gebruiken komma’s overbodig en/of weten niet goed hoe ze leestekens moeten gebruiken. Daarnaast verwarren ze de werkwoordtijden. Ze schrijven niet in volledige zinnen, terwijl andere kinderen juist heel erg lange zinnen schrijven. De zinnen starten tot slot niet met een hoofdletter.

Organisatie van de taal

Ook taalkundig treden problemen op. Het kind geeft vage informatie of vergeet belangrijke feiten en/of details, terwijl sommige kinderen juist overdreven veel informatie prijsgeven. Het verhaal start soms pas in het midden. Het kind vertelt soms wel een verhaal, maar komt nooit tot een belangrijk punt, of anders blijft hij dit herhalen. Ook neemt het kind soms aan dat anderen weten waarover hij praat.

Spelling / Handschrift

Het begrijpen van spellingsregels is moeilijk. Wanneer het kind de spellingscontrole gebruikt, herkent hij het juiste woord niet. Hij weet dus niet of een woord verkeerd gespeld is of niet. Soms is het wel mogelijk om mondeling een woord goed te spellen, maar dan maakt hij wel schriftelijk spelfouten. Het spellen van woorden gaat dikwijls fout; dit gebeurt dan op vele verschillende manieren. Hij verwijdert verder vaak geschreven informatie. Het lezen van zijn eigen handschrift is zo bemoeilijkt. Kleine letters en hoofdletters haalt een kind voorts door elkaar. Schrijven is tot slot in veel gevallen een vermoeiende bezigheid voor het kind.

Taalverwerking

Een kind heeft moeite om zijn ideeën snel op papier te krijgen. Het begrijpen van spellingsregels is voorts lastig. Een routebeschrijving kan een kind niet volgen. Bovendien verliest hij snel zijn gedachten.

Visueel-ruimtelijk

De woorden van links naar rechts ordenen op de pagina lukt meestal niet. De letters en woorden gaan alle richtingen uit en lopen door elkaar op de pagina. Soms schrijft het kind de letters te dicht bij elkaar. Voor kinderen die dysgrafisch schrijven, is het daarnaast lastig om op een rechte lijn te schrijven. Verder gaat het lezen van kaarten, het tekenen en het reproduceren van een vorm niet vlot. Het overnemen van teksten gaat tot slot langzaam.

H]Alarmsymptomen[/H]

Bij dysgrafie kunnen de volgende alarmsymptomen optreden:

• Ernstige moeite met schrijven die niet verbeterd met de tijd of oefening
• Significante achterstand in schriftelijke vaardigheden in vergelijking met leeftijdsgenoten
• Onverklaarbare frustratie of vermijding van schrijfopdrachten
• Problemen met motorische vaardigheden die andere dagelijkse activiteiten aantasten

Diagnose en onderzoeken

De tekenen van dysgrafie verschijnen vaak wanneer kinderen leren lezen en schrijven, maar de diagnose wordt soms pas gesteld in de middelbare school. De diagnose van dysgrafie gebeurt door een team van specialisten (waaronder schoolpsychologen), die het kind op diverse vaardigheden (taal, schrijfvaardigheid, motoriek, …) testen. Het kind moet bijvoorbeeld tijdens een test zinnen schrijven en teksten kopiëren. De specialisten bekijken niet enkel het eindresultaat, maar eveneens het schrijfproces: fijne motoriek, houding, positie, potloodgreep, vermoeidheid en of tekenen van schrijfkrampen.

Behandeling

Voor dysgrafie bestaat geen genezing of een eenvoudige oplossing. Enkele strategieën en therapieën verbeteren wel de schrijftechnieken bij het kind. De behandeling verloopt multidisciplinair, waarbij specialisten, leerkrachten én de ouders samenwerken om de schrijf- en motorische vaardigheden te verbeteren.

Hulp van specialisten en leerkrachten

Door de diverse onderzoeken bij het kind, is het mogelijk om een individueel behandelplan op te stellen. Sommige kinderen zijn gebaat met het werken op een toetsenbord of apps en zijn hierdoor meer georganiseerd. Bovendien is het in een aantal situaties mogelijk om de hoeveelheid van het geschreven materiaal te laten verminderen waarbij de leerling of student toch dezelfde inhoud moet kennen dan klasgenoten. Een kortere huistaak of paper schrijven of minder testvragen beantwoorden behoren bijvoorbeeld tot de mogelijke creatieve oplossingen. Er zijn ook nog hulpmiddelen verkrijgbaar met duidelijk gedrukte lijnen waardoor het kind beter kan leren schrijven. Een ergotherapeut is een andere mogelijke oplossing om de spierkracht en handigheid op te bouwen.

Tips voor ouders

Ouders kunnen eveneens helpen bij deze leerstoornis. Het is belangrijk om het kind altijd positief te benaderen: het kind prijzen voor een geleverde inspanning en vooral blijven motiveren. Ze kunnen het kind stimuleren om thuis op een rustige plaats met voldoende verlichting te werken en de werkstukken op tijd af te hebben. Verder moeten ouders als voorbeeld fungeren door zelf goed te schrijven en vooral oefenen met het kind. Kinderen met dysgrafie moeten immers regelmatig oefenen. Het doel van het oefenen is het ontwikkelen van motorische vaardigheden en het verbeteren van de spelling- en grammaticavaardigheden. Kinderen met dysgrafie moeten tenslotte positief benaderd worden door ouders.

Prognose

Dysgrafie is geen aandoening die volledig kan worden ‘genezen’. Veel kinderen met dysgrafie ontwikkelen echter compenserende vaardigheden door therapie en het gebruik van hulpmiddelen. Hoewel het schrijfproces vaak verbeterd kan worden, kunnen er aanpassingen nodig zijn op school en in het dagelijks leven om te zorgen voor een succesvolle leerervaring en sociale ontwikkeling.

Complicaties

Mogelijke complicaties van dysgrafie zijn:

• Moeite met schoolprestaties en zelfvertrouwen
• Problemen met communicatie en sociale interacties
• Emotionele problemen zoals frustratie en angst
• Problemen met de ontwikkeling van andere vaardigheden die afhankelijk zijn van goede schrijfvaardigheden

Preventie

Er zijn geen definitieve manieren om dysgrafie volledig te voorkomen, aangezien het vaak genetisch of neurologisch van aard is. Vroegtijdige identificatie en interventie zijn cruciaal om de impact van dysgrafie te verminderen. Regelmatige evaluaties en ondersteuning op school en thuis kunnen helpen om de symptomen te beheersen en het kind te ondersteunen in zijn leerproces.

Lees verder

• Leerstoornissen: Oorzaken en soorten leerproblemen
• Dyscalculie: Rekenkundige leerstoornis bij kind
• Dyslexie: Leerstoornis - Moeite met lezen en spellen