Dysgrafie: Leerstoornis - Problemen met schrijven & motoriek

Dysgrafie is een aandoening waarbij kinderen slechte schrijfvaardigheden hebben zonder dat ze lijden aan een intellectuele stoornis. Bij kinderen ontstaan problemen op het vlak van de fijne motoriek, de grammatica, de organisatie van de taal, de spelling / het handschrift, de taalverwerking en het visueel-ruimtelijk vlak. Zonder duidelijke diagnose worden kinderen met deze leerstoornis al snel bestempeld als ‘lui', terwijl een probleem in de hersenen aan de basis ligt van deze schrijfstoornis. Het kind krijgt diverse strategieën en technieken aangereikt door zowel ouders, leerkrachten als specialisten om beter om te leren gaan met dysgrafie. Op deze manier verbetert het zelfbeeld en zelfvertrouwen van het kind waardoor de schoolcarrière en de activiteiten daarbuiten geen grote hindernis meer vormen.

• Terminologie van dysgrafie
• Oorzaken: Vorm van een leerstoornis
• Risicofactoren
• Symptomen: Problemen met schrijven en (fijne) motoriek
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kinderen
• Prognose bij kind met schrijfstoornis
• Complicaties van aandoening

Terminologie van dysgrafie

‘Een beperking in de schriftelijke uitdrukking’ is de officiële term die artsen gebruiken om deze leerstoornis aan te duiden. Dysgrafie mag voorts niet verward worden met dysorthografie. Bij dysorthografie is een kind niet in staat om een woord goed te schrijven door spellingsproblemen terwijl de intelligentie normaal is en het onderwijs goed was.

Oorzaken: Vorm van een leerstoornis

Artsen weten anno oktober 2020 niet goed wat de oorzaak is van dysgrafie en andere problemen rond schriftelijke uitdrukking. Normaal gezien gebruiken de hersenen informatie via de zintuigen en slaan ze dit op om later te gebruiken. Voordat een persoon begint te schrijven, haalt hij informatie op van zijn korte- of langetermijngeheugen. Vermoedelijk gaat er iets mis in deze processen. Een kind met dysgrafie is bijgevolg geen ‘lui kind’; het probleem ligt namelijk in de hersenen.

Risicofactoren

De aandoening komt alleen voor, of in combinatie met andere leerstoornissen zoals:

• ADHD (moeite met aandacht en controleren van energie)
• dyslexie (leerstoornis: moeite met lezen en spellen)
• dyspraxie (doelbewuste handelingen niet goed kunnen uitvoeren)
• een expressieve taalstoornis
• een leesstoornis
• een ontwikkelingscoördinatiestoornis (slecht handschrift)

Mogelijk is ook sprake van een genetische link waarbij dysgrafie in gezinnen voorkomt.

Symptomen: Problemen met schrijven en (fijne) motoriek

Traag of slordig schrijven is niet noodzakelijkerwijs een teken dat het kind niet hard genoeg zijn best doet. Schrijven vereist een complexe reeks goede motorische- en taalverwerkingsvaardigheden. Voor kinderen met dysgrafie verloopt het schrijfproces moeilijker en langzamer. Zonder hulp heeft een kind met dysgrafie moeilijkheden op school.

Bij deze stoornis in het vermogen om te schrijven, heeft het kind problemen in één of meer van de volgende zes verschillende categorieën:

• fijne motoriek
• grammatica
• organisatie van de taal
• spelling / handschrift
• taalverwerking
• visueel-ruimtelijk

De symptomen variëren wel naargelang de leeftijd.

Fijne motoriek

Een kind heeft een bevend handschrift omdat hij niet goed in staat is om het potlood goed vast te houden. Soms drukt het kind het potlood juist te hard door om goed te schrijven. Het indrukken van toetsen op het toetsenbord is soms lastig voor het kind. Een foute positie van de pols, het fout leggen van het papier of in een foute positie gaan zitten om te kunnen schrijven, zijn andere tekenen van dysgrafie. Kenmerkend hierbij zijn de 'schrijfkrampen' die door de foute lichaamshouding tot stand komen. Andere problemen met de fijne motoriek behoren tot de mogelijkheden, zoals slecht voedsel kunnen snijden, niet (goed) kunnen puzzelen, de schoenveters niet (goed) kunnen vastbinden, niet (goed) kunnen knippen met een schaar, … Sommige kinderen hebben ook problemen met de grove motoriek.

Grammatica

Kinderen gebruiken komma’s overbodig en/of weten niet goed hoe ze leestekens moeten gebruiken. Daarnaast verwarren ze de werkwoordtijden. Ze schrijven niet in volledige zinnen, terwijl andere kinderen juist heel erg lange zinnen schrijven. De zinnen starten tot slot niet met een hoofdletter.

Organisatie van de taal

Ook taalkundig treden problemen op. Het kind geeft vage informatie of vergeet belangrijke feiten en/of details, terwijl sommige kinderen juist overdreven veel informatie prijsgeven. Het verhaal start soms pas in het midden. Het kind vertelt soms wel een verhaal, maar komt nooit tot een belangrijk punt, of anders blijft hij dit herhalen. Ook neemt het kind soms aan dat anderen weten waarover hij praat.

Spelling / Handschrift

Het begrijpen van spellingsregels is moeilijk. Wanneer het kind de spellingscontrole gebruikt, herkent hij het juiste woord niet. Hij weet dus niet of een woord verkeerd gespeld is of niet. Soms is het wel mogelijk om mondeling een woord goed te spellen, maar dan maakt hij wel schriftelijk spelfouten. Het spellen van woorden gaat dikwijls fout; dit gebeurt dan op vele verschillende manieren. Hij verwijdert verder vaak geschreven informatie. Het lezen van zijn eigen handschrift is zo bemoeilijkt. Kleine letters en hoofdletters haalt een kind voorts door elkaar. Schrijven is tot slot in veel gevallen een vermoeiende bezigheid voor het kind.

Taalverwerking

Een kind heeft moeite om zijn ideeën snel op papier te krijgen. Het begrijpen van spellingsregels is voorts lastig. Een routebeschrijving kan een kind niet volgen. Bovendien verliest hij snel zijn gedachten.

Visueel-ruimtelijk

De woorden van links naar rechts ordenen op de pagina lukt meestal niet. De letters en woorden gaan alle richtingen uit en lopen door elkaar op de pagina. Soms schrijft het kind de letters te dicht bij elkaar. Voor kinderen die dysgrafisch schrijven, is het daarnaast lastig om op een rechte lijn te schrijven. Verder gaat het lezen van kaarten, het tekenen en het reproduceren van een vorm niet vlot. Het overnemen van teksten gaat tot slot langzaam.

Diagnose en onderzoeken

De tekenen van dysgrafie verschijnen vaak wanneer kinderen leren lezen en schrijven, maar de diagnose wordt soms pas gesteld in de middelbare school. De diagnose van dysgrafie gebeurt door een team van specialisten (waaronder schoolpsychologen), die het kind op diverse vaardigheden (taal, schrijfvaardigheid, motoriek, …) testen. Het kind moet bijvoorbeeld tijdens een test zinnen schrijven en teksten kopiëren. De specialisten bekijken niet enkel het eindresultaat, maar eveneens het schrijfproces: fijne motoriek, houding, positie, potloodgreep, vermoeidheid en of tekenen van schrijfkrampen.

Behandeling van kinderen

Voor dysgrafie bestaat geen genezing of een eenvoudige oplossing. Enkele strategieën en therapieën verbeteren wel de schrijftechnieken bij het kind. De behandeling verloopt multidisciplinair, waarbij specialisten, leerkrachten én de ouders samenwerken om de schrijf- en motorische vaardigheden te verbeteren.

Hulp van specialisten en leerkrachten

Door de diverse onderzoeken bij het kind, is het mogelijk om een individueel behandelplan op te stellen. Sommige kinderen zijn gebaat met het werken op een toetsenbord of apps en zijn hierdoor meer georganiseerd. Bovendien is het in een aantal situaties mogelijk om de hoeveelheid van het geschreven materiaal te laten verminderen waarbij de leerling of student toch dezelfde inhoud moet kennen dan klasgenoten. Een kortere huistaak of paper schrijven of minder testvragen beantwoorden behoren bijvoorbeeld tot de mogelijke creatieve oplossingen. Er zijn ook nog hulpmiddelen verkrijgbaar met duidelijk gedrukte lijnen waardoor het kind beter kan leren schrijven. Een ergotherapeut is een andere mogelijke oplossing om de spierkracht en handigheid op te bouwen.

Tips voor ouders

Ouders kunnen eveneens helpen bij deze leerstoornis. Het is belangrijk om het kind altijd positief te benaderen: het kind prijzen voor een geleverde inspanning en vooral blijven motiveren. Ze kunnen het kind stimuleren om opwarmingsoefeningen te doen met de handen, het kind spellen laten spelen die de motoriek verbeteren en notities nemen van de schrijfproblemen en wanneer deze zich voordoen. Het is wel belangrijk om niet te veel strategieën tegelijkertijd te proberen, maar een strategie langzaam op te bouwen en te kijken wat werkt of niet. Het is tot slot voor een aantal ouders nuttig om naast de gesprekken met leerkrachten en specialisten, contacten te leggen met andere ouders van kinderen met dysgrafie.

Medicatie

Voor dysgrafie bestaat geen medicatie, maar sommige kinderen met ADHD melden wel dat ze minder problemen hebben met dysgrafie dankzij de ADHD-medicatie.

Prognose bij kind met schrijfstoornis

Dankzij de diverse therapieën leert een kind om beter te schrijven, waardoor hij zich beter kan ontplooien op school en ook daarbuiten.

Complicaties van aandoening

Leerlingen of studenten hebben problemen met het studeren zelf; ze stellen dit dan uit doordat het schrijven zo moeilijk verloopt. Kinderen en tieners met deze leerstoornis zijn soms ontmoedigd om verder te gaan studeren omdat het nemen van notities een te grote uitdaging vormt. Ook zijn de basisvaardigheden soms moeilijk, omdat de motoriek achterblijft: hemden kopen, een eenvoudige boodschappenlijst maken, … Daarnaast heeft de aandoening een sociaal-emotionele impact. Kinderen met dysgrafie voelen zich gefrustreerd of bezorgd over hun schoolcarrière en andere levensuitdagingen. Indien specialisten deze leerstoornis niet tijdig identificeren, krijgen kinderen vaak kritiek over hun luie of slordige houding, wat zorgt voor onnodige stress, een laag zelfbeeld, frustratie en communicatieproblemen.

Lees verder

• Leerstoornissen: Oorzaken en soorten leerproblemen
• Dyscalculie: Rekenkundige leerstoornis bij kind
• Dyslexie: Leerstoornis - Moeite met lezen en spellen